1-bilet shayboniylar davlatining tashkil topishi

 
11-BILET 
1. Islom dini va arablar birlashuvi. 
Islom (arabcha — boʻysunish, itoat etish, oʻzini Alloh irodasiga topshirish) — 
jahonda keng tarqalgan uch dindan (buddizm va xristianlik bilan bir qatorda) biri. 
Islom diniga eʼtiqod qiluvchilar arabcha „muslim“ („sadoqatli“; koʻpligi 
„muslimun“) deb ataladi. „Muslim“, „muslimun“ soʻzining boshqa xalqlar orasida 
oʻzgacha talaffuz etish (masalan, forslarda — musalmon, oʻzbeklarda — musulmon, 
qirgʻiz va qozoqlarda — musulmon, Ukraina va Rossiyada — basurman) natijasida 
bu dinga eʼtiqod qiluvchilar turli nom bilan ataladi. Lekin bularning ichida hozir 
musulmon iborasi keng tarqalgan. 
Jahonda qariyb 1,2 milliard kishi Islomga eʼtiqod qiladi. Musulmonlarning 2/3 
qismidan koʻprogʻi Osiyoda yashaydi va bu qitʼa aholisining 20 % idan ortiqrogʻini 
tashkil etadi. Qariyb 30 % musulmonlar Afrikaga toʻgʻri keladi (qitʼa aholisining 
deyarli yarmi). Dunyoda musulmon jamoalari mavjud boʻlgan 120 dan ortiq 

---

mamlakatdan 40 dan ziyodida musulmonlar aholining koʻpchiligini tashkil qiladi — 
Shimoliy Afrika, Gʻarbiy Osiyoning barcha mamlakatlarida (Kipr, Livan, Isroil 
mustasno), Senegal, Gambiya, Niger, Somali, Afgʻoniston, Pokiston, Bangladesh, 
Indoneziya va boshqa baʼzi mamlakatlarda aholining 80 % dan ortigʻi 
musulmonlardir; bir qancha mamlakatlarda musulmonlar aholining yarmidan 80 % 
igacha tashkil qiladi (Gvineya, Mali, Livan, Chad, Sudan). Malayziya va Nigeriyada 
qariyb yarmi, baʼzi bir mamlakatlar (Gvineya-Bisau, Kamerun, Burkina-faso, 
Syerra-Leone va boshqa)da musulmonlar ozchilikni tashkil qilsa ham, taʼsir doirasi 
kuchli. Musulmonlarning soni jihatdan eng yirik davlatlar — Indoneziya, Hindiston, 
Pokiston va Bangladesh; musulmonlarning anchasi Markaziy Osiyo mamlakatlari, 
Xitoy, Tailand, Efiopiya, Tanzaniya, Kiprda, Yevropaning ayrim mamlakatlari 
(Bosniya va Gersegovina, Albaniya, Buyuk Britaniya, GFR, Fransiya va boshqa), 
Shimoliy va Janubiy Amerika qitʼasi mamlakatlari (AQSH, Kanada, Argentina, 
Braziliya, Gayana, Surinam, Trinidad va Tobago)da, Avstraliyada, Fiji orollarida 
yashaydi. 
Islom 7-asrda Hijoz (Gʻarbiy Arabiston)da paydo boʻldi. Uning asoschisi 
Muhammad(s.a.v) sanaladi. Islom dinining paydo boʻlishi xususida Islom 
manbalariga asoslangan diniy anʼanada u ilohiy hodisa, insonlarni toʻgʻri yoʻlga 
solish uchun Alloh tomonidan yuborilgan oxirgi taʼlimot deb uqtiriladi. Islom 
talqinida dastlab yahudiy va xristianlar ham aynan musulmonlar eʼtiqod qilgan 
xudoga ishonganlar. Shu xudo, yaʼni Alloh odamlarga paygʻambar-elchilar 
yuborgan. Ammo insonlar paygʻambarlar taʼlimotini buzganlar. Shuning uchun 
Alloh insonlarga oxirgi rasul etib Muhammad(s.a.v)ni tanladi, unga oʻzining kalomi 
— Qurʼon nozil qildi. Muhammad(s.a.v) oldin oʻz hamshaharlarini, soʻng barcha 
arablarni koʻplab qabila xudolariga sigʻinishdan voz kechish va yagona xudo — 
Allohga eʼtiqod qilish, solih hayot kechirish, u dunyoda jannatga tushish uchun bu 
dunyoda ezgu ishlar qilishga daʼvat etdi. Qurʼonga koʻra, arablar va yahudiylarning 
umumiy bobokaloni Ibrohim (a.s) Allohga birinchi boʻlib imon keltirgan. Demak, 
Islom batamom yangi eʼtiqod emas, balki Ibrohim (a.s) ga nozil boʻlgan dinidir. 
Muhammad(s.a.v)ga, 40 yoshida(milodiy 610-yil) vahiy (ilohiy koʻrsatma) kelishni 
boshladi. Ammo, bir necha nufuzli yaqin qarindoshlarini hisobga olmaganda, 
Makkaning koʻpchilik aholisi, ayniqsa, quraysh qabilasining zodagonlari uning 
targʻibotlariga ochiqdan-ochiq qarshi chiqdilar. Muhammad(s.a.v)ni yolgʻonchiga 
chiqarib judda katta zulm koʻrsatildi. Dastlab bir guruh musulmonlar Habashistonga 
hijrat qilishdi, Yasribdagi banu Avs va banu Xazraj qabilalarining vakillari 622-
yimda musulmon jamoasini oʻziga qabul qilish, Muhammad(s.a.v)ni paygʻambar va 
Allohni yagona deb tan olishdi. Hijrat nomini olgan bu voqea Islom tarixida burilish 
yasadi. Koʻchib oʻtgan kishilar muxojirlar (koʻchib kelganlar), Madinada Islomni 
qabul qilganlar ansorlar (tarafdorlar) deb ataldilar. Madina va Makka oʻrtasida 
boshlangan kurash 8 yil davom etdi (qarang Badr jangi, Uxud jangi, Xandaq jangi 
va boshqa). 628-yilda Makka zodagonlari Muhammad(s.a.v) bilan kelishishga 
majbur boʻldilar (qarang Hudaybiya sulhi). 630-yilda musulmonlar qoʻshini hech 
qanday qarshiliksiz Makkaga kirib bordi. Makka aholisi yoppasiga Islom dinini 
qabul qildi va Muhammadni Allohning elchisi (rasuli) deb eʼtirof etdi. Ana shundan 
boshlab Makka Islom dini markaziga, Kaʼba musulmonlarning muqaddas 

---

ziyoratgohiga aylangan. Muhammad(s.a.v) vafot etgan 632-yilda Arabiston yarim 
oroli toʻla birlashtirilgan, uning aksariyat aholisi Islom dinini qabul qilgan edi. 
Arabistonning siyosiy, iqtisodiy, etnik va madaniy jihatlardan birlashishida Islom 
dini muhim omil boʻlib xizmat qildi.