1. Defektologiya fani taraqqiyoti haqida Oligofrenopedagogika fanining mavzu bahsi va uslublari

2. Oligofrenopedagogika fanining mavzu bahsi va uslublari
1920-yillardan respublikamizda turli nuqsonlilar ta'lim-tarbiyasi. ziga
xos mazmun kasb eta boshladi. Kishilik jamiyati tarixida birinchi marta
rivojlanishida turli nuqsonlari b lgan bolalar umumjamiyat e'tiboriga olindi.
Ular uchun barcha qulayliklarga ega b lgan maxsus maktablar ochildi.
Yordamchi maktablardagi pedagogik jarayonlarning nazariy asosini maxsus
fan —. oiigofrenopedagogika tashkil etadi (grek tilida «oli-gos» — kam, «fren»
— aql degani).
Oligofrenopedagogika — aqli zaif bolalarni tarbiyalash va qitish
haqidagi fan b lib, defektologiyaning bir qismi hisoblanadi.
Pedagogikaning umumpedagogik va didaktik tamoyillarini q llash aqli
zaif bolalar ta'lim-tarbiyasida ziga xos xususiyatlar kasb etadi. Ta'limiy
materiallarni tanlash, mehnat tayyorgarligini aniqlash, aqli zaif bolalarni.
jismoniy rivojlantirish ishlari tuzatish mazmunini kasb etishi kerak.
Tuzatish (korreksiya) deganda aqli zaif bolalarning jismoniy va ruhiy
nuqsonlarini t g'rilash, yumshatish, hayotga moslashtirish tushuniladi.
Tuzatish ishlarida nuqsonli bolaning rivojlanish imkoniyatlariga
asoslaniladi.
Aqli zaif bola deganda bosh miyasining organik buzilishi natijasida bilish
faoliyatlarining turg'un pasayishini tushunamiz. Aqli zaif bolalarni qitish,
tarbiyalash va ularni rganishning nazariy masalalari qator fanlarning
yutuqlariga asoslanadi. Oligofrenopedagogikaumumiypsixologiya, maxsus
psixologiya, oligofreniya Idinikasi, logopediya, pediatriya, nevropatologiya,
anatomiya, fiziologiya, genetika, bioximiya va boshqa fanlar bilan bog'Iiq
b lib, ularning yutuqlaridan keng foydalanadi.
Oligofrenopedagogika maorif xodimlarini, onalarni, defektologiya
fakulteti talabalarini yordamchi maktablardagi ta'lim-tarbiya ishining
ziga xos tomonlari, aqli zaif bolalarning bilim egallash xususiyatlari
haqidagi tegishli ma'lumotlar bilan qurollantiradi. Har bir fanda
b Iganidek, oligofrenopedagogika ham ziga xos rivojlanish, shakllanish
tarixiga ega.
Aqli zaif bolalar ta'lim-tarbiyasi masalalari bilan shug'ullanish ishlari
boshlanganiga 200 yildan oshgan b lsa-da, bir tizimda atroflicha, bir
butun, tugallangan ishlar XX asr boshlariga t g'ri keladi. Kuzatish va
qidiruv ishlarining uzoq muddatliligi, tajribalarning sekin-asta
t planganJigi, ayrim nazariy xulosalarga kelish uchun uzoq vaqt talab
qilinganligi sababli oligofrenopedagogika fanining izchil tarixi nisbatan
qisqargan.
Oligofrenopedagogika fanining dastlabki, boshlang'ich davri aqli
zaiflikning mohiyatini aniqlash bilan xarakterlanadi. Birinchi marta psixiatr
F. Platter (1537—1614) ruhiy kasalliklar orasidan aqli zaif bolalarni ajratib
berdi. Aqli zaif bolalarni tasniflash, ularga klinik tavsifnoma berish ishlari
F. Pinel (1775-1838), / Eskirol (1772-1840) tomonidan bajarildi. J. Eskirol
birinchi marta «aqli zaiflik» atamasinj fanga kiritadi.
XIX asr mobaynida jamiyatda r y bergan ijtimoiy-iqtisodiy
zgarishlar tufayli nuqsonli bolalarga alohida e'tibor berish zarurligi
haqida jamoatchilik fikri yuzaga keldi. Shu jarayon asosida aqli zaiflikni
davoJash, diagnostika qilish, tasniflashga oid qator materiallar
matbuotda e'lon qilina boshladi. Ularga pedagogik yordam k rsatish
haqida ham turli fikrlar yuzaga kela boshladi.
Aqli zaif bolaJarni qitish va tarbiyalash nazariyasining shakllanishida
KSegen (1812—1880)ning pedagogik va ilmiy faoliyati katta o'rin egaJJadi.
Ayniqsa, uning 1846-yiIda yozilgan «Aqliy normal b lmagan bolalarning
tarbiyasi, gigiyenasi va axloqiy davosi» asari oligofrenopedagogika fanida
katta yutuq b ldi.
E.Segen tomonidan aqli zaif bolalar tarbiyasi nazariy asoslarining
chuqur ishlab chiqilishi bu y nalishdagi ilmiy ishlarning yanada
jonlanishiga sabab b Idi. Maxsus pedagogikaning yuzaga kelguniga qadar
aqli zaif bolalar ta'lim-tarbiyasi masalalari davoJash pedagogikasidagi
bahsli mavzu edi.
Davolash pedagogikasining asosiy g'oyalari «ruhiy ortopediya» va «sensomotor
madaniyat* tushunchalari asosida berilar edi.
Bu y nalish tarafdorlari (B.Mennel, A.Fuks, R.Vays, J.Filipp, Pol
Bonkur, J. Demor, O. Dekroli, M. Montessori va boshqalar) shaxsning
shakllanishida irsiy omillarga ko'proq e'tibor berishgan b lsalar-da,
nuqsonlilar ta'lim-tarbiyasida pedagogika bilan tibbiyotni bir-birlariga
yaqinlashtirishga katta hissa q shdilar.
O.Dekroli va J. Demorlaming ayrim ishlaVida aqli zaiflarga pedagogik
yordamning ijobiy tomonlari ochib berilganl XIX asr oxirlari, XX asr
boshlarida Yevropa va Amerikada aqliy nuqsonning yengil turlariga e'tibor
kuchaya bordi. Shu asosda shunday bolalar bilan ishlaydiganlar faoliyatida
pedagogik y nalish asosiy rinni egallay boshladi. Rus pedagoglari,
psixologlari, shifokorlari - Ye.K.Grachyova (1866-1934), VRKashenko
(1870-1943), GLRossolimo (1860-1926), M.P.Postavskaya (1865-1953),
A.N. Graborov (1885—1949) va boshqalarning amaliy pedagogik faoliyatlarida
bu fikrlar z aksini topdi. Rossiyada aqliy nuqsonli bolalarga ijtimoiy tarbiya
berish masalalari K.D.Ushinskiy va PRLesgaftning pedago&k ishlarida, ilg'or
rus shifokorlari, fiziologlari va psixologlari - V.M.Bexterev, I.M.Sechenov,
I.P.Pavlov, I. V.Malyarevskiy, G. Ya. Troshin, A.RLazurskiy, A. V. Vladimirskiy
ishlarida rivojlantirildi. Ilg'or rus ziyolilari chor hukumati bilan keskin
kurashlar asosida zlarining zamonaviy, qimmatli fikrlarini olg'a surdilar.
Aqliy nuqsonlilikni rganish, tasniflash, ta'lim-tarbiya nazariyalarini ishlab
chiqish, nuqsonlilikni t g'rilash borasida juda k p yutuqlarga erishdilar.
1920-yillardan e'tiboran sobiq ittifoqda k rlar, karlar, aqli zaiflar va
boshqa nuqsonlilarga sifat jihatidan yangi ijtimoiy tarbiya tizimi tashkil
etildi. Shular asosida maxsus maktablardagi quv-tarbiya jarayonlarining
nazariy asoslari ishlab chiqila boshlandi. Bu ishlarga pedagogika,
psixologiya, fiziologiya, tibbiyot sohasi vakillari, ijtimoiy ta'minot
organlari, jamoat tashkilotlari jalb etildi. Rus olimlari A.N.Graborov,
L.S. Vigotskiy va boshqalarning ma'ruza va chiqishlarida aqli zaif bolalar
ta'lim-tarbiyasining muhim yetakchi tamoyillari ochib berildi. Jamoa b lib
harakat qilish asosida nuqsonli bolalar ta'lim-tarbiyasining yangi
maqsadlari, vazifalari va asosiy tamoyillari aniqlandi. Maxsus
pedagogikaning nazariy asoslari A.N.Graborov tomonidan tayyorlangan
va Xarkovda bosmadan chiqqan «Defektologiya» quv q llanmasida
ochib berildi. Keyinchalik k rlar, karlar, aqli zaiflar ta'lim-tarbiyasi,
diagnostikasi, differensiatsiya qilinishi asosida defektologiyaning yangi
tarmoqlari: surdopedagogika, tiflopedagogika, oligofrenopedagogika va
logopediya shakllana boshladi. A.N.Graborov, N.F.Kuzmina, F.M. Novik
tomonidan yozilgan «01igofrenopedagogika asoslari* quv q llanmasi
chop etildi. Bu quv q llanmada birinchi marta sistemalashtirilgan holda
aqli zaif bolalar ta'lim-tarbiyasining nazariy asoslari ochib berildi.
Oligofrenopedagogika — aqli zaif bolalar ta'limi, tarbiyasi hamda ular
taraqqiyotidagi ruhiy, jismoniy nuqsonlarni t rilovchi fan sifatida yuzaga
keldi.