1. Defektologiya fani taraqqiyoti haqida Oligofrenopedagogika fanining mavzu bahsi va uslublari

Buyuk defektologlarning fan rivojlanishida qo’shgan hissasi.


Reja:
1.Defektologiya fani taraqqiyoti haqida
2. Oligofrenopedagogika fanining mavzu bahsi va uslublari
3. Oligofrenopedagogikaning boshqa fanlar bilan aloqasi
Tarixga, tariximizga nazar solish har taraflama
foydadan xoli emas. 1920-yillarga qadar bizning oikalarda defektologiya
sohasida aytarli ishlar qilinmagan. Shu bois bu sohada ma'lum yutuqlarga
erishgan rus va chet el defektologlarining maxsus ta'lim-tarbiya sohasidagi
ishlaridan foydalandik va foydalanishga zimizda ehtiyoj sezdik. Markaziy
Osiyoda 1920-yillarda birorta turdagi maxsus muassasalar y q edi. Chor
Rossiyasi davrida esa nuqsonli bolalar ta'lim-tarbiyasi bilan shug'ullanadigan
xususiy sinflar, xayriya jamiyatlari mavjud b lib, 5—6
foizgina nuqsonli bolalar davlat tomonidan tashkil etilgan maxsus ta'limtarbiyaga
jalb etilgan edi.
Mamlakatda avj olib ketgan yuqumli kasalliklar, ochlik, tozalikka rioya
qilmaslik, har xil shikastlanishlar va boshqa bir qancha sabablar keltirib
chiqargan bolalardagi nuqsonlilik yuqori darajada edi.
1929-yilda zbekiston Respublikasi markaziy ijroiya q mitasi raisi
Yoidosh Oxunboboyev tashabbusi bilan nuqsonli bolalar uchun
Toshkentda alohida maktab ochildi.
K r bolalar uchun moijallangan binoda dastlab maktab yoshidan
tgan 20 bola taiim oldi. Undan s ng bu maktabga maktabgacha yoshdagi
bolalar qabul qilindi. 1931-yildan e'tiboran Y.Oxunboboyev nomli
maktabda maktabgacha tarbiya guruhi ishlay boshladiki, bu bolalar orasida
uchraydigan nuqsonlilikka qarshi olib borilgan kurash samarasi edi. 1930—
31- quv yilida taiim zbek tilida olib boriladigan k r bolalar 1-sinfining
ochilishi muhim siyosiy ahamiyat kasb etgan voqea boidi. 30-yillarning
oxirlariga kelib Q qon va Buxoroda ham xuddi shunday maktablar ochildi.
1931-yilda nuqsonli bolalarni majburiy taiimga jalb etish haqida qaror
qabul qilindi. Moskva va Leningrad pedagogika oliy quv yurtlarida hamda
Toshkentdagi 3-pedagogika bilim yurtida zbek tilida maxsus mutaxassislar
tayyorlana boshlandi.
1941—1945-yillarda ham respublika xalq maorifi rahbariyati, mahalliy
xalq maorifi organlari nuqsonli bolalarning, jumladan, urush ketayotgan
joylardan k chirib keltirilgan bolalarning ahvolini va ularga xizmat
k rsatishni yaxshilash, hamma joylarda nuqsonli bolalarni taiimga tortish
ishini davom ettirdilar. Nuqsonli bolalarga taiim-tarbiya berish vazifalari
ijtimoiy foydali mehnat bilan uzviy bo langan holda hal etila boshlandi.
Maxsus maktab quvchilari front uchun ma'lum miqdorda asbobuskunalar
tayyorlab berdilar.
Urushdan keyingi davrda Respublika Maorif vazirligi «Kar, soqov va
k r bolalarning umumiy majburiy ta'limini ta'minlash choralari
t g'risida» Qaror qabul qilganligi munosabati bilan bu toifa nuqsonlilar
uchun, shuningdek, katta yoshdagi nuqsonli bolalar uchun maxsus maktabinternatlar
soni ancha k paydi. Shu bilan bifr qatorda respublikaning turli
viloyat va shaharlarida aqliy rivojlanishdan qrqada qolgan bolalar uchun
maktab, maktab-internatlar tashkil etila boshlandi. K rilgan tadbirlar
oqibatida ruhiy va jismoniy nuqsoni b lgan anchagina bolalarni maxsus
ta'lim bilan qamrab olish imkoni tug'ildi. Agar 1960—1961- quv yilida
O’zbekistonda 20 ta maxsus muassasalar boigan b lsa, 1973—1974- quv
yilida bunday muassasalar 43 taga yetib, tarbiyalanuvchilar soni 9000 dan
ortib ketdi. 1991 — 1992- quv yiliga kelib esa bunday maxsus
muassasalarning 77 tasi ish olib bordi. Taiim-tarbiyaga jalb etilgan
nuqsonlilar soni 20000 ga yaqinlashib qoldi. Odatda oliy defektologik
maiumotli mutaxassislar Moskva, Leningrad, Kiyev, Kishinyov va boshqa
shaharlarda tayyorlanar edi. Hozir tayanch harakat sistemasi buzilgan
bolalar maktabi faoliyat k rsatmoqda. Keyingi yillarda ruhiy rivojlanishi
sustlashgan bolalar ham alohida maxsus taiim-tarbiya olmoqda.
Maxsus maktablar uchun oliy maiumotli defektologlar tayyorlash
ishi Markaziy Osiyoda birinchi boiib 1967-yilda boshlangan edi. Dastlab
Toshkentdagi Nizomiy nomli pedagogika institutining pedagogika va
psixologiya fakulteti qoshida, hozir esa boshlang'ich taiim va defektologiya
fakulteti sifatida faoliyat k rsatib kelmoqda. Defektologiya fakulteti tarixiga
nazar solsak, dastlab 4 yillik kunduzgi boiim tashkil etilib, 1968—1969-
quv yilidan kechki boiim ham faoliyat k rsata boshladi. 1973-yildan
boshlab esa kar va zaif eshituvchilar maktablari uchun surdopedagoglar
tayyorlash boshlandi.
zbekiston aholisining aksariyatini 14 yoshgacha b lgan yoshlar tashkil
qiladi. Shular ichidagi nogiron va alohida yordamga muhtoj bolalarning
hammasi hisobda. Nogiron, kasalmand bolalar uchun maxsus maktabinternatlar
tashkil qilingan. Yosh avlodni har tomonlama sogiom kamol
toptirish ishi davlatimiz g'amx rligi va nazoratida boiib kelayotir.
«Sogiom avlod uchun» dasturini amalga oshirish barchamizni e'tiqod
va qat'iyat bilan faoliyat k rsatishga undaydi.
tgan davrda zbekiston Respublikasining defektologiya sohasidagi
birinchi olimasi — pedagogika fanlari nomzodi, dotsent S.Sh.Aytmetovadir.
Sh.Aytmetova defektologiya fakultetining mustaqil fakultet sifatida tashkil
etilishida va dastlabki defektolog mutaxassislarni yetishtirib berishda katta
xizmat qildi.
1971-yilda oligofrenopedagog va logoped mutaxassisligining birinchi
qaldirg'ochlari uchirma qilindi. Defektologiya boiimida ana shu birinchi
qaldirg'ochlardan boigan V.S.Rahmonova mutaxassis sifatida ish boshladi.
Keyin shu fakultetning iqtidorli yosh mutaxassislaridan B.Shoumarov,
K.Mamedov, H.Poiatovalar kafedraga qituvchilikka qabul qilindi.
Kafedraning iqtidorli mutaxassisi .B.Shoumarov defektologiya fanini
rivojlantirishda katta muvaffaqiyatlarga erishdi. Hozirda pedagogika fanlari
doktori, professor .B. Shoumarov bir necha shogirdlar yetishtirgan.
Uning umumiy psixologiya va maxsus psixologiya faniga oid e'tiborga molik
tavsiyalari, o'quv qoilanmalari va darsliklari mavjud. Olimning «Ming
bir savolga ming bir javob» nomli kitobi, «Oila va muhabbat», «Oila etikasi
va psixologiyasi» ilmiy-ommabop o'quv q Uanmasi, .Shoumarov,
K.Mamedov bilan hammualliflikda yozgan «Rivojlanishi sustlashgan
bolalar diagnostikasi» (1998) kabi quv q Uanmalari muhim ahamiyat
kasb etadi.
K.Mamedov ham defektologiya fakultetining ravnaq topishida z
hissalarini q shganlardan hisoblanadi. KMamedov yordamchi maktah
quvchilari psixologiyasini qitish uslubiyatini zbek tilida ishiab chiqdi
va oligofrenopsixologiya fanidan bir qator quv q Ilanmalari yozdi.
Jumladan, «Aqli zaif quvchilar psixologiyasi», «Ruhiy rivojlanishi
sustlashgan bolalar psixologiyasi», A.Soatov, P.M.Poiatova bilan
hammualliflikda «01igofrenopedagogika asoslari» quv-metodik
q llanmalarini yaratdi.
1974-yili defektologiya b limi ikkita: oligofrenopedagogika va logopediya
kafedrasi hamda surdopedagogika va klinika asoslari kafedralariga b lindi.
Surdopedagogika va klinika asoslari kafedrasini tibbiyot fanlari doktori
M.G.Mirzakarimova boshqardi. M.G.Mirzakarimova eshitishda nuqsoni
boigan bolalar (lorpatologiya), aqli zaif bolalar klinikasi va boshqa tibbiyotga
oid fanlami zbek tilida talabalarga yetkazishda va respublikamizda defektolog
kadrlarni tayyorlashga z hissalarini q shgan zahmatkash olima ayollardan
biridir. Ulardan s ng R.M.Qoriyeva boshqargan bu kafedrada
ham IAAlimova, N.Sh.Bekmurodov, X.M.Gaynutdinov va boshqalar
surdopedagogika fanining rivojlanishida dastlabki qadamlarni q yishgan.
Oligofrenopedagogika va logopediya kafedrasini pedagogika fanlari nomzodi
dotsent A.I.Soatov boshqardi. A.I.Soatov birinchi marta zbek tilida
«Yordamchi maktab quvchilariga matematika qitish metodikasi» quv
q llanmasini yaratgan.
1984-yildan defektologiya fakulteti mustaqil faoliyat k rsata boshladi.
Fakultetni S.Sh.Aytmetova bir yil boshqargan. 1986-yildan fakultetni
pedagogika fanlari doktori, professor L.R.M minova boshqara boshladi.
1988-yil mustaqil defektologiya fakultetining sirtqi boiimi tashkil etilib,
unga V.S.Rahmonova boshchilik qilgan. L.R.M minova defektologiya
fakultetini boshqargan 1986— 1999-yillar ilmiy sohada eng jadal sur'atlarda
rivojlangan davr bo'ldi. L.R.M minova defektologiya fakultetini boshqarish
davrida ikki kafedraning ilmiy salohiyatini oshirishga uikan hissa q shdi. Shu
davrda L.R.M minova yetuk mutaxassislarni yetishtirib chiqishda ziga xos
maktab yaratdi. M.Yu.Ayupova, P.M.P latova, H.M.P latova,
U.Yu.Fayziyeva, N.X.Dadax jayeva, D.M.Nurkeldiyeva, M.P.Hamidova,
ShAmirsaidova, Z.Ahmedova, L.Nurmuhamedova, F.A.Mirboboyeva,
Ya.Chicherina shunday shogirdlar jumlasidanjlir.
L.R.M minova defektologiya faniga oid 100 ga yaqin ilmiy maqolalar,
quv-metodik q llanmalar,metodik tavsiyalar va darsliklar yaratgan.
Ayniqsa, maktabgacha tarbiya yoshidagi nutqi t liq rivojlanmagan bolalar
nutq nuqsonlarini bartaraf etishga oid zbek tilidagi ilmiy-ommabop quv
q llanmalari, nogiron va alohida yordamga muhtoj bolalarni tarbiyalash
borasidagi ota-onalar uchun metodik tavsiyalar muhim ahamiyat kasb etadi.
Jumladan, «Logopediya» (hammualliflikda yozilgan) quv q llanmasi
hozirgacha zaruriy quv q llanma sifatida foydalanib kelinmoqda.
L.R.M minova 1991-yildan defektologiya fakulteti qcshida «Kadrlar
tayyorlashning milliy dasturi talablar asosida maxsus pedagogika ta'limining
quv-metodik majmuasini ishlab chiqish» mavzuida iimiy-tadqiqot ishlarini
olib bordi.
L.R.M minova maxsus pedagogika aspirantura b limini ochishda va
uni rivojlantirishda ham sa'y-harakat qilgan.