1. Ekspoziciya

Sonata – ital'yan tilinen alınıp «ses beriu» degendi anlatadı. XVII-asirde vokal shıgarmalardan baska barlık instrumentallık shıgarmalardı sonata atı menen atagan. Xam sol asirden baslap sonata ciklının formasında jazılgan shıgarmalar bir yamasa eki instrumentke jazılatugın bolgan. Bul janr tomendegi kompozitorlardın tvorchestvosında jaksı rauajlangan, Shubert, Betxoven, Shumon, List, Grig, Skryabin, Raxmaninov, Prokof'ev xam Shostakovich. Sonata forması-tonlıgı xam teması jagınan bir-birine karama-karsı bolgan eki tiykargı temalardan duzilgen formalarga aytamız. Ol ush bolimnen ibarat.
1. Ekspoziciya.
2. Razrabotka.
3. Repriza.
Sonata formasının sxeması:
I b II b III b
Ekspoziciya. Razrabotka Repriza.
Bas partiya, Baylan. Partiya Kosımsha p
Tamamlaushı p Bas partiya, Baylan. partiya Kosımsha p
Tamamlaushı p
1 shi bolim ekspozicii:
Ekspoziciya bolimi 2 bir-birine karama-karsı tiykargı temanın xar turli tonlıkta jazılıuınan ibarat. Al, budan baska usı eki temanı baylanıstırıushı xam tamamlaushı bolimlerde bar. Yagnıy ekspoziciya bolimi 4 bolimnen turıp 1 shi tiykargı tema bas partiya dep ataladı. 2 shi tiykargı tema kosımsha partiya, baylanıstırıushı, tamamlaushı partiya.
1 shi bas. partiya:
Oz tonlıgında jazılıp, period yamasa apiuayı 3 bolimli formada jazıladı. Xarakteri jagınan xar turli bolıp 2 shi temaga karaganda anıgırak bolıp jazıladı.
2 shi baylanıstırıushı partiya:
Bas partiyanı tamamlap 2 shi kosımsha partiyaga otiuge imkaniyat beredi.
Garmoniyası jagınan modulyaciyanın rolin atkaradı yagnıy tiykarlık tonlıktan 2 shi kosımsha partiyanın tonlıgına otedi.
3 Kosımsha partiya:
Bul teması jagınan bas partiyaga karama-karsı bolıp kelip yagnıy mısalı: bas partiya ashık, keuilli xarakterde jazılsa kosımsha partiya munlı, lirikalı bolıp keledi. Kosımsha partiya tek gana teması jagınan emes tonlıgı jagınanda ayırılıp turadı. Mısalı: klassik kompozitorlarında kosımsha partiya D tonlıgında yamasa D gruppalık tonlıgında jazıladı. Olda period yamasa apiuayı 3 bolimli formada jazıladı.
4 Tamamlaushı partiya.
Bul partiya kosımsha partiyanın tonlıgında jazılıp tolık bolimdi tamamlaydı. Ol bas partiya yamasa kosımsha partiyanın elementlerinen duziledi.
Sonatada (lotin hám italyan tillerinen) sonare, " dawıs qılıw"), muzıkada sózbe-sóz oynaw ushın dóretpe, kantatadan (lotin hám italyancha) ayrıqsha bolıp esaplanıw, oynaw, qosıq aytıw ), muzıka shıǵarması. Uǵımsız bolǵan termin muzıka tariyxı dawamında tábiy rawajlanıp, klassik muzıka dáwirige shekem túrli sırtqı kórinislerdi ańlatpalaǵan. Klassik dáwirde bul termin barǵan sayın artıp baratırǵan áhmiyetke iye boladı hám XIX ásirdiń baslarında bul sóz keń kólemli dóretpeler jaratıw principi ushın hám fuga menen bir qatarda kóplegen instrumental janrlarda isletilingen. konsert muzıkasın shólkemlestiriw, aytıw hám analiz qılıwdıń eki tiykarǵı usılı. Jigirmalanshı asirde bul termin instrumental dóretpelerge salıstırǵanda qollanılǵan, biraq XIX ásir dawamında kórsetilgen hám uyretilgen rásmiy principler zaiflashdi yamasa suyultirildi.
Paydalanıw sonata
Dáwir barokko termin sonata ishinde isleydi _ den ayrıqsha sonday-aq isleydi ushın ásbap jeke atqarıwshı ushın sıyaqlı klaviatura yamasa skripka hám ushın gruppalar ásbaplar paydalanıw alıp ketip atırǵan edi Ín ótiw den barokko ushın dáwir klassik, termin sonata den paydalanıw ushın túrleri hár túrlı isleydi kishi instrumental shekem ushın bir tárzde tán ushın janrlar muzıka kamera menen ásbap jeke atqarıwshı yamasa ásbap jeke atqarıwshı menen pianino paydalanıw bolmoq ózgertiw tapildi _ Sonday etip 1800 jıldan baslap, bul termin ushın bir “ daw ” shkalasın qáliplestiriń muzıka uwayım iye jáne bul ádetde ushın bul mánisi ishinde muzıkashunoslik hám analiz _ muzıka paydalanıw boladı _ Kópshilik waqıt, eger _ mánisi paydalanıw tán bar bolsın _ _ geyde komponent anıq jumıs Esletpe atqarıldı ga aylanadı : mısalı sonatalar Betxoven isleydi _ _ arnawlı jarlıqlaw ishinde bolǵan _ kórinis iye sonata, ın bolsa bul Betxoven hám sonata forma aladılar ushın pútkil isleydi ájayıp instrumental ol qáleydi _ kontsert hám qále kamera qosımsha boladı _ boldı Ín ásir XX, sonatalar ushın bul mánisi den tárepi kompozitorler abıraylı hám ataqlı jaratıw atqarıldı bar, lekin kóp isleydi _ _ ushın mánisi rásmiy " sonata " menen ushrasadı. da emes _ jaratıw hám islew boladı _

Ásbaplar

Barokko muzıkası dáwirinde bir yamasa bir neshe ásbaplar ushın sonata derlik mudamı jetkilikli yamasa kontinuo figurasi menen dúzilgen. Barokkodan keyin, ásirese, sonatalar retinde belgilengen kópshilik dóretpeler jeke atqarıwshı ásbap, kóbinese klaviatura ásbapı yamasa klaviatura ásbapı menen birlestirilgen jalǵız asbap tárepinen atqarıw etiledi. Barokkoning aqırı hám erte klassik dáwirde ásbaplar hám klaviaturalar menen oynaw onı ásbaptan úzliksiz paydalanıwdan ajıratıw ushın " obligato" bólegi dep atalǵan, eger bul ámeliyat 1800-jıllardıń baslarında joǵalǵan sonda da.. 19 -ásirdiń basınan baslap dóretpeler, eger olar sonata retinde belgilenmagan sonda da, sol dáwir túsinigine kóre janrning bir bólegi bolsa, sonatalar dep atalar edi. birinshi ret baspa etilgende yamasa kompozitor tárepinen. Sol waqıtta tiyisli termin " Fantasia" yamasa " Fantasia" bolıp, Sonataga qaraǵanda talay erkinlew formaǵa iye bolǵan háreketler yamasa dóretpelerdi názerde tutqan (mısalı, Shubertning " vandering Fantasy" ).

Gózzallıq

Ín dáwir klassik hám keyin den bul, sonatalar ushın jeke atqarıwshı ushın pianino eń keń tarqalǵan janrlar sonata bul _ _ sonatalar ushın skripka hám pianino yamasa violonchel hám pianino Keyingi edi _ Biraq, sonatalar ushın bir ásbap jeke atqarıwshı ushın bunnan tısqarı klaviatura da _ sonatalar ushın basqa quramı ásbaplar o hám ushın basqa ásbaplar pianino dúzilgen bolǵan _
Sonatadan paydalanıwdıń qısqasha tariyxı
Barokko sonata
Arkanjelo Korelli dáwirinde eki polifonik sonata túri jaratılǵan : sonata de chiesa (shirkew sonatasi) hám sonata de kamera (" ápiwayı" sonata, sózbe-sóz kamera sonatasi).
jetkilikli ushın sonata de chiesa, ádetde, aste kirisiw, bosanqı allegro, aste " kantabil" háreketi hám qanday da ekilik forma daǵı janlı finaldan ibarat bolıp, ol oyın namaları menen baylanıslılıǵın ańlatadı. komplekt. Biraq, bul sxema Iogann Sebastyan Bax hám Jorj Friderik Handel dóretpelerine shekem dawam etdi, ol italyan skripka muzıkasınıń dástúrı retinde tiykarǵı sonataga aylandı, hátte Boccherini dóretpelerinde XIX ásir baslarında.
Sonata d kamerası derlik pútkilley ideallastırılgan sesler uyǵınlıǵılardan ibarat edi, biraq Bax hám Gendel dáwirine shekem bunday kompozitsiya sonatadan ajıratılǵan hám atalǵan. lyuks, ziyapat, order yamasa kirisiw frantsuz opera-uverturasi formasında bolǵanında, uvertüra. Basqa tárepden, Sonata de Chiesa hám Sonata kamerasınıń qásiyetleri erkin aralasıwǵa beyim edi. Bax; biraq, ataqlardıń ózinden paydalanmasa-de, lekin bul eki tur oǵada ajralıp turardiki, olardı usıl hám forma menen ajıratıw múmkin edi. Sonday etip, onıń jeke atqarıwshı skripka ushın Sonata hám partitalarida (1001-1006 ) hám jeke atqarıwshı skripka ushın altı sonatada 1, 3 hám 5-sonatalar teńib alınatuǵın tárzde sonata de chiesa dep ataladı hám 2, 4 hám 6 -sonatalar ashıq -oydin ańlatıladı. sonday.partiyalar, lekin sonatalar arasında " sonate kamera" retinde qabıl etiledi. Bax, sonıń menen birge, klaviatura hám jalǵız asbap ortasında birdey melodik sızıqtı bóliw kórgen birinshi kompozitorlerden biri retinde tán alıw etilgen, holbuki, ilgeri kópshilik klaviatura hám asbap sonatalari sesler uyǵınlıǵın tek jeke atqarıwshı asbap ushın saqlap qalǵan.
At termini sonata Domeniko Skarlattining jeke atqarıwshı klaviaturalı sonatalari gruppaına da tiyisli (500 den artıq dóretpeler) solo klavlar yamasa geyde basqa klaviatura ásbapları ushın daslep Materiallar ( Klavsen ushın shınıǵıwlar ) retinde baspa etilgen. Bul bólimlerdiń kópshiligi tek ekilik formada bolıp, eki bólim birdey tempda hám birdey temadan paydalanadı, eger geyde bólimler ortasında temp ózgeredi. Kóplegen sonatalar juplıqtan ibarat bolıp, biri major, ekinshisi parallel minor bolǵan. Olar tez-tez virtuoz bolıp tabıladı hám óz dáwirdiń basqa dóretpelerine qaraǵanda kóbirek garmonik ótiw hám modulyatsiyadan paydalanadı. Olar kóp qırlı hám oylap shıǵarıwshılıǵı menen tańlanıwda., Baxning Brandenburg kontsertidagi sıyaqlı tolıq orkestr atqarıwı menen aralasıp ketken syuitalar yamasa kontsertlarning jeke atqarıwshı háreketlerine tásir kórsetdi. vivaldining úsh sonatalari da bir waqtıniń ózinde jazǵan kontsertlari menen uqsawlıqtı kórsetedi.
Sonatalar [[Pietro Domeniko Paradisi (Paradisi) ] bul túrdegi jumsaq, keńeytirilgen dóretpeler bolıp, olar elegant hám sesler uyǵınlıǵıdor ekinshi bólim menen aralasıp ketken. Longo óziniń Scarlatti basılıwına tiykar salǵan qo'lyozma kóbinese soǵan uqsas háreketler naǵısın kórsetedi, eger olardıń baylanısı haqqında anıq dáliller joq. Motsartning F-dagi skripka sonatasida (Köchel-verzeichnis 377) hám Klementining bir neshe eń jaqsı dóretpelerinde bolǵanı sıyaqlı, birinshi bólim tap sol operativ háreket dawamında sonda da, usıldı keyingi klassik sonatalarda kóriw múmkin.
Klassik dáwirde sonata
Klassik muzıka dáwiri ámeliyatı sonata ushın sheshiwshi áhmiyetke iye boladı. Sonata termini janr hám sırtqı kórinislerdi bildiriwshi kóplegen atamalardan biri bolıp, iri kólem degi dóretpelerdi shólkemlestiriwdiń tiykarǵı formasına aylandı. Bul rawajlanıw 50 jıldan artıq dawam etdi. Bul termin de individual háreketlerdiń dúzilisin (qarang: Sonata forması hám Sonata forması tariyxı ) hám kóp háreketli shıǵarma daǵı háreketler rejimin ańlatadı. Klassik dáwir ótiwde kóp bólekli dóretpelerge bir qansha atlar berildi, atap aytqanda “divertimento”, “serenada” hám “partita”lar, olardıń kópshiligi házirde sonatalar esaplanadı. Bunday dóretpeler ushın standart termin retinde sonatadan paydalanıw 1770-jıllarda baslanǵan. Gaydn óziniń birinshi pianino sonatasini 1771 jılda ataǵan, sonnan keyin onıń spektakllarında divertimento termini júdá kem isletilingen. Sonata termini tek klaviatura ushın mólsherlengen dóretpe (qarang: Pianino sonatasi) yamasa klaviatura hám basqa ásbap, kóbinese skripka yamasa violonchel ushın. Ol ikkidan artıq instrumentalistlar qatnasıwındaǵı dóretpeler ushın kemrek hám kemrek paydalanılǵan, mısalı, pianino triolari kóbinese kórsetiw etilmegen, pianino, skripka hám violonchel ushın sonatalar.
Daslep, háreketlerdiń eń keń tarqalǵan tártibi tómendegishe edi:
1.paytda Allegro tekǵana temp retinde, bálki temanıń " islep shıǵılǵan" yamasa islep shıǵılǵan dárejesi retinde de tushunilgan. (Charlz Rozenning klassik usılı jáne onıń Sonata formalarına qarang.)
2. Orta háreket, kóbinese aste háreket: Andante, Adagio yamasa Largo; yamasa kemrek, Minuet, variatsiya yamasa Tema hám variatsiyalar forması.
3. Juwmaqlaw háreketi, dáwir basında, geyde bir minuet, Gaydnning birinshi ush pianino sonatalarida bolǵanı sıyaqlı, lekin keyinirek, ádetde, A llegro yamasa Presto, ádetde Final dep belgilengen. Forma kóbinese " Rondo" dep atalǵan.
1790 -jıllardıń aqırında Xaydn paydalanatuǵın eki háreket ushın dızaynlar da payda boldı. Sonıń menen birge, dáslepki eski dáwirde Gaydnning 6 hám 8 -sonatalari sıyaqlı aste háreketden aldın tórtew háreketden paydalanıw múmkin. Motsartning sonatalari da tiykarlanıp úsh bólekten ibarat boladı. Gaydn tilge alǵan dóretpelerden XIv XIvda pianino sonatasi, divertimento yamasa partiyası eki bólekte jetew, ush háreketde 35 tasi hám tórt bólekte 3 tasi; hám úsh yamasa tórtew háreketde bir neshesi bar, olardıń haqıyqıylıǵı " shubhalı" dep belgilengen. Bocherini sıyaqlı kompozitorler pianino hám obbligato ushın sonatalarni 28 sonelladan ibarat Bocherini jumısında qálegen úshinshi bólim menen baspadan shıǵaradılar.
Biraq ósip baratırǵan instrumental dóretpeler tórt bólekten kóre ush bólekte ornatildi, bul ámeliyat birinshi ret kvartet hám simfoniyalarda baqlanǵan hám Betxovenning dáslepki sonatalaridagi sonataga sáykes keledi. Biraq, eki hám úsh háreketli sonatalarni jazıw klassik dáwir dawamında dawam etdi: Betxovenning opus 102 juftligi eki háreketli C sonata hám D-háreketli úlken sonataga iye.
Bul waqıtta torli kvartet ushın tórt háreketli aranjirovka standart bolıp, kóbinese simfoniya ushın eń keń tarqalǵan edi. Tórtew hárekettiń ádetiy tártibi tómendegishe:
1. Allegro, sol payıtqa deyin sonata formasında, ekspozitsiya, islep shıǵıw hám rekapitulyatsiya menen tolıq edi.
2. Aste háreket, Entante, Adagio yamasa Largo.
3. Oyın háreketi, kóbinese minuet hám trio yamasa, ásirese klassik dáwirde, sherzo hám trio.
4. sonata formasında boladı.
Bul tórt háreketli aranjirovka sonata ushın standart esaplanǵan hám tórt yamasa odan kóp háreketsiz isleydi ; bular " taslanǵan" háreketler yamasa " qosımsha" háreketler retinde belgilengen. Betxovenning 9 -simfoniyasidagi aste háreketden aldınǵı Sherzo sıyaqlı bul tártipden tısqarına shıqqan háreketler " kerisinshe" dep tariyplanadi. Bul paydalanıw 1800-jıllardıń baslarında sınshılar tárepinen belgilengen hám tez arada bul táliymatqa aylandı.
Betxoven sonatasini jaratıwdıń áhmiyetin artıqsha bahalaw qıyın : 32 pianino sonatalari, sonıń menen birge, violonchel, pianino, skripka hám pianino sonatalari waqıt ótiwi menen hár qanday saldamlı instrumentalist ushın ózlestiriw ushın zárúr bolǵan úlken muzıka kompleksin quraydı.
Sonata romantik dáwirde
XIX ásir baslarında muzıka konservatoriyalari dúzildi, bul bolsa sınshılar, teoretikler hám professorler tárepinen klassik dáwir ámeliyatın kodlastırıwǵa alıp keldi. Bul sharayatta biziń házirgi sonata termini formanıń ózi kózqarasınan da, tolıq islep shıǵılǵan sonata pútkil kontsert muzıkası ushın standart bolıp xizmet etiwi hám basqa sırtqı kórinislerge qarsı qaraytuǵın mániste de anıqlandi. Karl Czernining atap ótiwishe, ol sonata forması ideyasın oylap tabıw etken hám muzıka teoretikleri sonatani muzıkalıq ideal retinde jazıwdı basladılar. Sol kózqarastan qaraǵanda, muzıka teoriyası daǵı sonata sózi kóbinese muzıkanıń abstrakt formaları hám konkret dóretpelerdi názerde tutadı. Sol sebepli, simfoniyaga shaqırıwlar A. orkestr ushın sonata. Bunı Uilyam Nyuman sonata ideyası, basqaları bolsa sonata principi dep ataydi.
Sonatani anıq kórsetetuǵın dóretpeler arasında eń ataqlıları sol dáwirde jaratılǵan. Shopinning “Kómiw dástúri sonatasi”, Mendelson sonatalari, Robert Shumann, Frants Listning ush sonatalari, keyininen Iogannes Brams hám Sergey Raxmaninovning sonatalari bar.
On toǵızınshı ásirdiń baslarında sonata forması aldınǵı ámeliyat hám zárúrli klassik kompozitorlar, atap aytqanda, Gaydn, Motsart, Betxoven, sonıń menen birge, Klementi sıyaqlı kompozitorlerdiń shıǵarmalarınıń kombinatsiyası menen qatań belgilengen edi. Jumıslar anıq belgilenmagan sonata, soǵan qaramay, tap sonday dúzilgen basqarıw ámeliyatınıń ańlatpasın sezim etdi. Sóz muzıka kompozitsiyasi túsinigine tolıq baylanısqanlıǵı sebepli, klassik ámeliyat daǵı ayırmashılıqlar klassifikaciyalaw hám túsindiriw ushın zárúrli dep esaplanǵan. Naǵız ózi dáwirde úsh hám tórt bólekli naǵıslar ortasındaǵı ayırmashılıqlar túsindiriwler temasına aylanıp, ush bólektegi konsertga, tórt bólekli simfoniyaga itibar qaratildi. Kópshilik tórt zarbali naǵıs ájayıp dizayn dep oydi. Konsert forması italyancha esaplanǵan, tórt háreketli formanıń ústinligi bolsa Gydnga tiyisli hám nemischa esaplanǵan.
Brahmanlar hám vagerislar ortasındaǵı qarama-qarsılıqta sonataning áhmiyeti de belgilengen. Brams óz isin dawamlawshılarına qatań aytılǵan formaǵa sadıqlıqtı ańlatpalaǵan, vagner hám List bolsa abstrakttıń prokrust tábiyaatınan asıp ketkenge uqsaydı. Mısalı, Ernest Nyuman " Brams hám ilon" shıǵarmasında sonday jazǵan :
Bul, itimal, keleshektegi instrumental muzıkanıń idealı bolıp tabıladı; Haqıyqattan da ol erga barıwdıń jolı aqır-aqıbetde zamanagóy kompozitorlerge ashılǵanǵa uqsaydı, sebebi olar sonata formasınıń sońǵı charchagan úzindilerin tastap jiberiwedi. Bul daslep muzıkada XvIII ásirdiń málim bir pikirlew tárizin ańlatıwdıń tábiyiy usılı bolǵan bolsa, XIX asirde de individual pikirge aylandı... Sonata haqıyqattan da úyde tek klassik usılda hám keyingi muzıkalıq rawajlanıwdıń bir usılı bolıp kelgen degen qaraw túrli waqıtlarda kompozitorler hám muzıkashunoslar, sonday-aq jaqında Charlz Rozen tárepinen de bar. Sol kózqarastan qaraǵanda, sonata Gaydn, Motsart hám Betxoven dáwirinde anıq analiz etiwge shaqırdı, tap usı mánisten alıp qaraǵanda Bax ózi bilgen zattı jáne onı qanday jazıwdı " bilgen", keyingi kompozitorlar bolsa " akademikalıq" sezimge iye bolǵan. Bul romantik dáwirdiń tez hám operativ modulyatsiyası ushın onsha uyqas emes edi.
Post-romantik sonata
Romantik dáwirdegi sonata tonallik, garmoniya hám ámeliyat menen bekkem baylanıslı edi. Bul ámeliyat joq qılıw bo'lgunga shekem de úlken kólem degi jumıslar derlik bir ásir dawamında standart esaplanǵan tórtew háreketli maketdan barǵan sayın kóbirek shıǵıp ketti hám háreketlerdiń ishki dúzilisi de ózgera basladı. Onıń " Sonata ideyası" termini sonata termini menen bir qatarda muzıkalıq analizde oraylıq orındı iyelep, kompozitorlarǵa da úlken kólem degi dóretpelerde de, kamera muzıkasında da kúshli tásir kórsetdi. Sonataning keńlew muzıkalıq tartıstıń oǵada zárúrli forması retindegi roli Pol Hindemit, Sergey Prokofyev, Dmitriy Shostakovich sıyaqlı kompozitorlardı sonata formasında jaratılıwma yoshlantirdi hám dástúriy sonata strukturaları menen islew dawam etpekte.
Skryabinning pianino sonatalari kesh romantik dáwirdiń standart formalarında baslanǵan, lekin az-azdan úyrenilgen rásmiy belgilerdi tark etken hám ádetde bir háreketli dóretpeler retinde dúzilgen; onı geyde romantik hám zamanagóy sonata ámeliyatı ortasındaǵı shegarada kompozitor dep esaplasadı.
Charlz Ivesning pianino ushın eń zor 2-sonatasi (Konkord Sonata 1920 ) dástúriy Sonataga derlik uqsamaytuǵındı. Ol tórtew háreketke iye edi (ádetiy tempda bolmasa da ), júdá kem barlar hám ol erda ámeldegi bolǵan tonallik o'tkinchi yamasa kóbinese politonalizm menen aralasıp ketken. Ol hátte viola hám nay ushın qálegen (hám júdá kishi) bólimlerge iye edi.
Biraq, Per Bulez 1950-jıllardıń baslarında ush pianino sonatasini jazǵan, olar na sesler uyǵınlıǵıdor, na sonatalar bolıwı kerek bolǵan tórt háreketli formada ornatılǵan. Elliot Karter neoklassik kompozitordan avangardga ótiwdi violonçel Sonata menen basladı.
Ilimiy hám muzıkashunoslikda sonata
Sonataning ideyası yamasa principi
Sonata forması, usılı hám dúzilisiniń ámeliyatı hám mánisin úyreniw Heinrich Schenker, Arnold Schoenberg hám Charlz Rosenning zárúrli teoriyalıq jumısların yoshlantirdi; muzıka pedagogikası bolsa sonata forması qaǵıydaların túsiniw hám qóllawǵa tayanishni dawam ettirdi, sebebi ámeliyat hám teoriya daǵı derlik eki ásirlik rawajlanıw onı kodlastırǵan.
Klassik usıldıń rawajlanıwı jáne onıń kompozitsion normalari 19—20 -ásirlerdiń kóplegen muzıka teoriyalerine tiykar salındı. Tiykarǵı rásmiy princip retinde sonata barokko fuga menen birdey oraylıq mártebege iye edi; hám kompozitorler, sazendeler hám tamashagóylarning áwladları sonatani Batıs muzıkasında turaqlı jáne húkimran princip retinde túsiniwdi basqargan. Sonata ideyası bul termin óziniń házirgi mánisin alıwdan aldın klassik dáwirdiń ózgeriwshen standartlarına barıp taqaladı. Bul ózgerislerdiń sebepleri hám olardıń muzıka daǵı jańa rásmiy tártiptiń rawajlanıp atırǵan sezimi menen baylanıslılıǵı izertlewge arnalǵan másele bolıp tabıladı. Kórsetilgen birpara ulıwma faktorlar tómendegiler bolıp tabıladı: vokal muzıkadan instrumental muzıkaǵa itibardıń ózgeriwi ; atqarıw ámeliyatındaǵı ózgerisler, sonday-aq úzliksizlikti joytıw hám jumıstıń barlıq háreketleri " mexanik" tákirarlawsız oynaw ; hár bir háreket dominant sezimdi ańlatıwı kerek degen pikirden alıslaw (qarang: " Affekt" (psixologiya)), keń qamtılǵan jıynaqta temalar hám keri bólimlerdi maslastırıw kontseptsiyasına ; kompozitsiyaning polifonik jaǵdayınan gomofonik jaǵdayǵa ótiw; ásbaplar bar ekenligindegi ózgerisler hám ásbaplar daǵı jańa texnikalıq islenbeler; háreketlerdiń tikkeley ekilik dúziliwiniń gónergenligi; oyın ritmini asırıw ; hám qáwenderlik hám prezentaciya daǵı ózgerisler.
Sonata formasınıń kóp talqinlari ushın tonal oray ideyası zárúrli; hám Grovening Muzıka qısqasha sózliginde sonday delingeni sıyaqlı : " " Sonata principi" ni óz ishine alǵan gruppanıń tiykarǵı forması, klassik dáwirden XX asrgacha bolǵan muzıkanıń eń zárúrli strukturalıq principi: bul material birinshi náwbette kishi giltda aytılǵan. úy gilti nusqalanadı. "
1950-jıllarda baslanǵan hám ush jildning standart basılıwı bolǵan " Klassik dáwirde sonata" (Sonata ideyası tariyxı ) atlı úsh qaplıq monumental shıǵarmasında hár tárepleme úyrenilgen. 1972 jılda baspa etilgen. Onıń atap ótiwishe, óz izertlewlerine kóre, teoretikler, ulıwma alǵanda, klassik dáwirde hám 1830 -jıllardıń aqırıǵa shekem " sonata forması " ni qaranǵi tán aladılar " hám 1826 jıldaǵı " jetilisken" súwretlew jumıslarına bólek itibar berediler. islep shıǵılǵan eki bólekli forma". tiykarǵı munasábetler, Chernining 1837 yilgi Opus 600 kirisiwindegi esletpesi hám 1845 jılda sonata formasında uzaq traktat jazǵan Adolf Bernxard Marks. Nyumanning atap ótiwishe, sol payıtqa deyin ámeldegi tariypler júdá uǵımsız bolıp, tek instrumental ózgeshelik hám háreketlerdiń kontrapuntal xarakterin talap etedi.
Uilyam Nyuman, sonıń menen birge, bul kodekslar XvIII asirde rásmiy muzıkalıq shólkemge iye bolǵanlıǵı haqqındaǵı barǵan sayın artıp baratırǵan túsinikke juwap ekenligin aytıp otedi. Reycha, Czerniy yamasa Marksning bul baspalarınan aldın " sonataning ádetiy forması" hám atap aytqanda, sonataning birinshi bólegi hám tiyisli dóretpelerdiń tártipke solinishi haqqında siltemeler ámeldegi. Ol, sonıń menen birge, sonata analiziniń evolyutsiyasın hújjetlashtirib, sonatalar boyınsha birinshi sın kózqarastan jumıslarda júdá zárúrli esaptan tısqarılardan tısqarı, strukturalıq hám texnikalıq tolıq maǵlıwmatlar tek ótip ketkenligin kórsetedi. Kerisinshe, sonata janriga tiyisli yamasa sonata formasındaǵı kóplegen zárúrli dóretpeler XX asrgacha tema hám garmonik resursları tárepinen tolıq analiz etilmegen.
20 -ásir teoriyası
Jigirmalanshı ásir Evropa muzıkashunosligining eń zárúrli teoretiklerinen ekewi Geynrix Shenker hám Arnold Schoenberg sonatani analiz qılıw hám ulıwma túsiniwde oraylıq orın tutdilar. Olardıń pikirleri júdá saldamlı edi hám tonal materiallardıń uzaq múddetli tásirine qaratılǵan edi. Ekewi de dóretpelerdi analiz qılıwdıń aldıńǵı teoriyaleri bolıp, olar keyingi teoretikler tárepinen qabıl etiledi. Eger eki kisi bir-birine razı bolmasa -de, olardıń ideyaları kóbinese birgelikte isletilingen.
Urliniya yamasa tiykarǵı tonik sesler uyǵınlıǵı hám jetkilikli figurasi bar ekenin tastıyıqladı. Ol ekewi ámeldegi bolǵanda, tiykarǵı struktura bar ekenligine ishondi hám sonata bul tiykarǵı strukturanı pútkil jumıs dawamında stop dep atalǵan process menen isletdi. Arnold Schoenberg monotoniya teoriyasın islep shıqtı, oǵan kóre, háreketler túrli tuymechalarda sonda da, bir dóretpe birdey tuymechada atqarıw etiliwi kerek hám maman kompozitor shıǵarma daǵı hámme zattı bir tonik triadaga qaratıwı kerek.
Shenker ushın tonal funkciya muzıkada túsinikli strukturanıń zárúrli belgileytuǵın ózgesheligi edi jáne onıń sonata formasın tariypi gruppalar yamasa bólimlerge emes, bálki kompozitsiyaning túrli " qatlamlari" ortasındaǵı tiykarǵı óz-ara baylanıslılıqqa tiykarlanǵan. Schoenberg ushın tonallik túsiniklilik ushın zárúrli emes edi, lekin ol muzıkalıq struktura daǵı akkordlar hám kontrpunkt munasábetlerin " túsindiriw" de notalarning strukturalıq roliga birdey dárejede áhmiyet berdi. Eki teoretik de tonallik hám sol sebepli tonal forma daǵı sonata dúzilisi mánisan ierarxik bolıp tabıladı: tezlik penen esitiletuǵın zat garmonik ólshew háreketlerine boysunadı, dep esaplawǵan. Olar akkordlar hám o'tkinchilar túbirdiń birpara zárúrli akkordlari arasındaǵı háreketke qaraǵanda kemrek áhmiyetke iye ekenligin aytıp ótdiler.
Ámeliy másele retinde Shenker óz ideyaların Betxovenning fortepiano sonatalarini redaktorlawda qollaǵan, túp qo'lyozmalar jáne onıń teoriyalerinen ámeldegi dereklerdi “tuwrılash” ushın paydalanǵan. Tiykarǵı procedura, kompozitorlerdiń dóretpeleri tamamlanmagan sonda da, sın kózqarastan processtiń bir bólegi retinde ámeldegi dereklerde mánis tabıw ushın tonal teoriyadan paydalanıw edi. Bul ózgerislerdiń kóbisi bahsli bolǵan hám tartıslı bolsa -de, bul aranjirovka búgingi kúnde muzıka teoriyasında oraylıq orın tutadı hám kópshilik muzıka mekteplerinde oqıtılatuǵın sonata dúzilisi teoriyasınıń zárúrli bólegi esaplanadı.
Ataqlı sonatalar
Sonatalarning tolıq dizimi ushın Sonatalar dizimine qarang.
Klassik (shama menen 1760 - 1830 jıllar )
• Lyudvig van Betxoven
o Pianino Sonata № 8 " Pushayman"
o Pianino sonata № 14 " Ay nurı"
o Fortepiano Sonata № 21 " valdshteyn"
o Fortepiano Sonata № 23 " Appassionata"
o Pianino Sonata № 29 " Hammerclavier"
o Lyudvig van Betxovenning pianino sonatalarini kóriń
o Sonatai skripka nomeri 5 " Báhár"
o Sonata skripka saratoni 8
o Sonatai skripka telefonı 9 " Kreitzer"
o violonçel Sonata No1 sıylıq F Major Opus 5
o violonçel Sonata № 1 hám 2 dar G Minor Opus 5
o violonçel Sonata No 3 dar yak Opus Major 69
• volfgang Amadeus Motsart
o Piano sonata No 8 dar xurdsoli (K. 310 ).
o Pianino sonatai № 11 dar major (K. 331/300 i)
o Fortepiano Sonatai No 12 dar F-major (K. 332).
o Pianino sonatasi № 13 B ♭ Major (K. 333)
o Pianino sonatai № 14 dar minor (K. 457).
o Fortepiano sonatasi 15-major (K. 533/494)
o Pianino sonatasi №16 do-major (K. 545)
o Sonata dar C baroi klaviatura v skripka (K. 6 )
o Sonata dar A baroi skripka hám klaviatura (K. 526 ).
• Juzeppe Tartini
o Trilli Shaytan Sonata
Romantiki (shama menen 1830 - shama menen 1900)
• Yoxannes Brams
o violonchel Sonata №1
• Frederik Chopin
o Piano Sonatai No 1 sıylıq C Minor
o Fortepiano sonata № 2 dar B ♭ Kishi
o Pianino Sonatay № 3 B Minorda sıylıq
• Edvard Grig
o Se Sonata Baroi Skripka hám Pianino
• Frants dizimi
o Sonata pas az hondani Dante (Sonata Fantasia)
o Dar minorda pianino sonatasi
• Robert Shumann
o Sonatai skripka No1 sıylıq opusi xurd 105
• Yoxannes Brams, Albert Ditrix hám Robert Shumann
o " FAE" sonatasi
Asri bistum (az khumla muosir) (taqribon 1910 - 2000)
• Samuel Shashtárez
o violonchel Sonata O 6 -bet
• Per Bulez
o Pianino sonatasi №1
o Pianino sonatasi № 2
o Pianino sonatasi №3
• Charlz Ives
o Piano Sonatai № 2, Konkord, Massachusets, 1840 -60
• Leos Janacek
o 1. X. 1905 (Sonatay Janacek baro hám pianino)
• Ben Jonston
o Mikrotonal pianino ushın sonata
• Sergey Prokofyev
o Minorda 1-sonata skripka
o Skripka sonatasi №2 D Major
• Aleksandr Skryabin
o Piano Sonata № 2 (Sonata-Fantasia)
o Pianino sonata №3
o Fortepiano sonatasi № 4
o Fortepiano sonatasi №5
o Pianino sonata № 6
o Pianino Sonata № 7 " Aq massa"
o Pianino sonata № 8
o Piano Sonata № 9 " Qara massa"
o Pianino sonata № 10
Ádebiyat
• Gepokoski, Jeyms A. hám Uorren Sabaǵı. Sonata teoriyası elementleri: 18-ásir sonatasidagi normalar, túrleri hám deformatsiyalari. Oksford, Nyu-York: Oksford universiteti baspası, 2006. ISBN 0195146409
• Mitchell, Uilyam J. hám Feliks Salzer. Muzıka forumı. Nyu-York: Kolumbiya universiteti baspası, 1967. OCLC 551492
• Nyuman, Uilyam S. Klassik dáwirdegi sonata (Sonata ideyası tariyxı ) Chapel Hill, Arqa Karolina universiteti, 1963. ISBN 0393006239 ISBN 039395286 X
• Nyuman, Uilyam S. Barokko dáwirindegi sonata. Chapel Hill, Arqa Karolina universiteti, 1966. ISBN 0393006220
• Nyuman, Uilyam S. Betxoven dáwirindegi sonata; Sonata ideyası tariyxınıń úshinshi hám juwmaqlawshı jildi. Chapel Hill: Arqa Karolina universiteti baspasózi, 1969. ISBN 0393952908
• Rozen, Charlz. Sonata formaları. Nyu-York: WW Norton, 1980. ISBN 0393012034