1. Eruvchanlik haqida tushuncha. Foiz, molyar,normal va ekvivalent konsentrasiya

w ₁  w ₃- w ₂
w ₂
w ₃ w ₁ - w ₂
 
Misol: 360g 5%-li natriy xlorid eritmasini tayyorlash uchun 20%li va 2%li eritmalardan necha grammdan olish kerak?
Echish: 20 5-2=3 3x (20%) 18x = 360g.
5
2 20-5=15 15x (2%) x = 20g.
20% li eritma massasi: 3x = 3 5. 0 20 = 60g
2% li eritma massasi: 15x = 15 5. 0 20 = 300g
Tajribalar
Zarur asbob va reaktivlar: shtativ qisqichi bilan, kristallizator, Miisha ta y o q jh a , plastinka va kolba. tem ir qoshiqcha. probirka. egilgan shisha nay. paxta, k o 'k lakm us qog'uz, fosfat .m gidnd. natriy asetat (kristall), natriy xlorid (kristall), konsentrlangan sulfat kislota, 0,05 n kum ush nitrat, 2 n sulfat kislota.
1- tajriba. Kislotali oksid va suvning o 'z a ro ta ’sirini aniqlash. a) probirkaning 1/3 qism igacha suv quyib, unda oz m iqdorda olingan fosfat angidridni shisha tayoqcha bilan aralashtirib turib eriting. Hosil b o 'lg an eritm ani ko'k lakm us qog'oz bilan sinab ko'ring. Reaksiya tenglam asini yozing; b) shisha bankaga 3—4 ml suv soling. T em ir qoshiqchada bir b o ‘lak oltingugurtni alanga olguncha qizdiring. Tem ir qoshiqchada yonib turgan oltingugurtni suvli bankaga suvga tekkizm asdan solib, o g ‘zini shisha p lastin k a bilan b erk itin g , yonishini kuzating. O ltingugurt yonib bo'lgandan so‘ng b ankadan qoshiqchani oling, bankani yaxshilab chayqating. Hosil b o 'lg an eritm ani ko‘k lakm us qog‘oz bilan sinab ko'ring. Reaksiya tenglam asini yozing.
2- tajriba. T uz bilan kislotaning o 'z a ro ta ’sirini o ‘rganish. a) 51-a rasm da ko'rsatilgandek asbob yig'ing. Probirkaga 2 gr osh tu z id a n so lib , ustiga p ro b irk a n in g 1/3 qism iga q a d a r k o n se n trla n g a n (p = l,8 4 g /s m 3) su lfat k islo tad a n q u y in g . Probirkani gaz o 'tk azg ich nayli tiqin bilan berkitib shtativga qiya holda o 'rn a tin g va gaz o 'tk azg ich n in g ikkinchi uchini quruq probirkaning tubigacha tushirib, probirkaning og'zini paxta bilan berkiting. Tuz va kislota solingan probirkani qizdiring. Probirkaning og'zidagi paxta.ustida oq tutun paydo bo'lgandan so'ng probirkani olib, o g'zini b a rm o q bilan berkitib, to 'n k arilg a n h olda suvli kristallizatorga tushiring. Probirka o g 'zin i ochib, hosil qilingan vodorod xloridning suvda eruvchanligini kuzating. Hosil b o 'lg an eritm ani ikkiga b o 'lib , birinchisiga kum ush nitrat eritm asidan to m c h ih tib q o 'sh in g . O q c h o 'k m a n in g tu sh ish in i kuzatin g . Eritm aning ikkinchi qism ini ko'k lakm us bilan sinab ko'ring. Reaksiya tenglam alarini yozing; b) probirkaga 0,5 g quruq natriy asetat tuzidan soling. Ustiga suyultirilgan sulfat kislotadan 8— 10 tom chi tomizing. Hosil bo'lgan sirka kislotani hididan bilish mumkin. Reaksiya tenglamasini yozing.

Glossary

Ikki va undan ortiq komponentlardan va ularning o’zaro ta’sir mahsulotlaridan tashkil topgan gomogen sistemaga eritma deyiladi.
Eritmaning yoki erituvchining hajm yoki massa birligida erigan modda miqdoriga kontsentratsiya deyiladi.
Erituvchi zarrachalarining yarim o`tkazgich parda orqali o`tish protsеssi osmos hodisasi dеyiladi. Osmos hodisasi natijasida eritmada osmotik bosim vujudga kеladi.
Turli moddalarning bir erituvchining o`zida eruvchanligi turlicha bo`ladi. 100 g erituvchida necha gramm ayni moddadan erishi eruvchanlik deb ataladi.
Erigan modda massasining eritmaning umumiy massasiga nisbati erigan moddaning massa ulushi deyiladi.
Foiz konsentrasiya- 100 g eritmada necha gramm erigan modda borligini ko`rsatadi va foiz bilan ifodalanadi.
Bir litr eritmada erigan modda miqdoriga molyar kontsentrasiya deyiladi.
Bir litr eritmada erigan modda ekvivalent miqdoriga normal (ekvivalentning molyar) kontsentrasiya deyiladi.
Molyal konsentrasiya- 1 kg erituvchida erigan moddaning grammlar hisobida olingan soni bilan ifodalanadi.
Bir millilitr eritmada erigan modda grammlar soniga titr deyiladi.

Foydalanilgan adabiyotlar.

1. X.R.Raximov «Anorganik kimyo» 1984 y.
2. N.S.Axmеtov «Obshaya i nеorganichеskaya kimyo», 1988 g.
3. A.K.Glinka «Umumiy kimyo» 1974
4.N.A.Parpiеv, A.Muftaxov, X.Raximov.Anorganik kimyo, «O’zbеkiston»,T,2003 y.
5. N.Parpiеv, A.Muftaxov, X.Raximov. Anorganik kimyoning nazariy asoslari, «O’zbеkiston», T., 2001 y. 6. Yu.Toshpo’latov, N.Raxmatullaеv. Anorganik kimyo, ma'ruza matni, TDPU, 2001y. 7.Yu.T.Toshpo’latov, Sh.S.Isakov. «Anorganik kimyo», «O’qituvchi», T., 1992 y. www.tdpu.uz www.chemistry.ru www.labchem.ru