1. Filosofiyanıń sociomádeniy bahalıǵı nede?

3. Filosofiyalıq izertlewdiń predmeti retinde ne alıp qaraladı?
Solay etip, jeke ilimlerdin predmeti menen baylanisli filasofiyanin predmettine bolgan eki har qiyli kozqaraslardan ekinshi tusindirmege artiqmashiliqti beriw maqsetke muwapiq boladi. Filasofiya predmeti “bolinip shiqpagan” jeke ilimlerdin predmetleri de ol tarepten doretilmegen. Jeke ilimler ham filasofiyanin ozi ozlerinin predmetlerine erisip, jamlengen ilimiy bilim aldinan (“protobilimnen”) ajiratilgan.
Filasofiyanin predmeti retinde neni alip qarawimizga boladi? Filasofiyaliq bilimnin predmeti, qalegen ilimnin predmeti siyaqli, real obektlerdin ham baylanislardin jiynaginan kelip shigadi. Bul jerde qarawshi factor retinde dunya, adam ham olar arsindagi oz-ara qatnasiqlardin putin, uliwmalasqan kartinasina bolgan individualliq ham jamiyetlik talaplar alip qaraladi. Filasofiya predmeti “dunya-adam” sistemasindagi uliwmaliqti beredi.bul sistema eki salistirmali qarama-qarsi, biraq oz-ara baylanisqan podsistema: “dunya” ham “adam”ga bolinedi.
4. Filosofiya menen ilimniń óz-ara qatnasın qalay túsindiriwge boladı?
Evropali ilimiy Qayta tikleniw dawurinde de bilimnin filasofiyaliq emes dunyaga kozqarastan (dinnen) “ekinshi” tariyxiy boliniwi menen birge filasofiya tusinigi ilimiy bilimdi uliwma biriktiriwshi ahmiyetine iye bolgan. Ol ilimiy bilimnin tek apiwayi wakili yaki onin qanday da bir bolegi bolip qoymastan, al sol bilimnin hammesin anlatqan.
“Ilimlerdin ulli qayta tikleniwinin” doretiwshisi bolgan F.Bekon (1561-1626 jj) barliq ilimlerdi adamnin “ruxinin” qasiyetlerinen ilim, qiyallaniwga poeziya saykes keldi. Ol filasofiyanin tabiyfiy teologiya, tabiygiy filasofiya ham adam haqqindagi talimat dep boledi tabiygiy filasofiya oz ishine fizika ham metafizikani, adam filasofiyasi –dene ham ruxtin uyrenetugin ilimlerdi (logika, medisina, kosmetika) qamtiydi. Jana zamannin tagida bir tiykarin saliwshilardan biri R.Dekardtin (1596-1650) pikirinshe, “barliq filasofiya terekke megzes, onin tamirlari – metafizika, oresi-fizika, al usi agashtin tik boyinan shiqqan shqalari basil ush: medesina, mexanika ham etika dep atalatugin basqa ilimlerden turadi”. F.Bekonda da ham R.Dekartta da “filasofiya” tusinigi barliq teoriyaliq ham emperikaliq bilimdi, birinshi gezekte tabiygiy teoriyaliq ilimlerdi anlatqan. Usigan saykes XVII-XVIII asirlerde, hatteki XIX asirdin baslarinda da filasofiya dep teoriyaliq mexanikani, biologiyani ham basqada ilimlerdi atagan. I.Nyotonnin 1687-jili shiqqan mineti “Naturalliq filasofiyanin matematikaliq baslamalari”, K. Linneydin botanikanin tiykarlari boyinsha 1751-jili shiqqan miyneti “Botanika filasofiyasi” , J.B.Lamarktin bilogiya boyinsha miyneti “Zoologiya filasofiyasi” (1890), P.Laplastin iri miynetlerinen biri “Itimalliq teoriyasi filasofiyasinin tajiriybesi” (1814) dep atalgan.
Uliwma ilim sotsiyalliq inistitut, madeniyattin tan alingan faktori sipatinda XV asirdin ortalarinan baslap XVII asirdin aqirlqrina shekem qaliplesken. XVII asirdin ekinshi yarimi bul protsestin juwmaqlawshi fazasi bolgan. Mexanika, astranomiya ham matematika oz aldina ilim bolip qaliplesedi (olardin boliniwi haqqindagi birinshi adamlar ayyemgi dawirdin klassikaliqtan keying – ellenistik baskishinda kozge taslangan bolsa da). Ximiyanin ilimge aliniw processi XVII asirdin ekinshi yariminin baslanip XVIII asirdin aqirina shekem dawam etken. Geologiyanin boliniwi XVIII asirdin soninda ham XIX asirdin basinada juz Bergen. Bilogiya ilimi XIX asirde doregen. XIX asirdin ortalarinda antropologiya ilimi oz aldina ilimge aylandi. Jamiyetlik-ekonomikaliq ililmlerdin qaliplesiwi XIX asirdin ekinshi yariminda juwmaqlanadi. XX asirde oylawdi uyreniw mwnwn baylanisli bolgan oz aldina ayrim panler payda bola basladi. Solay etip, daslebinde “protoilimnen” tabiygiy ilimler, keyin ala jamiyetlik, soninda oylaw haqqindagi ilimler bolinip shiqqan.