1. Filosofiyanıń sociomádeniy bahalıǵı nede?

5. Filosofiyanıń strukturasına ne kiredi?
Onin keying tusiniliwi jamlengen ilimiy bilimnin – uliwma bilimnin “protoilimnin” shemberindegi lokalliq, jeke bilimnen bolekleniwi menen baylanisli bolgan “Protoilimnin quramina ameliy bilimnin qalay kiriwine baylanisli, jeke bilim dep tabiygiy ilimiy bilimnen basqa da ameliy xarakterdegi magliwmat ta qabil alingan. “Uliwma”nin ozi “teoriyaliq” al “jeke” –“emperikaliq” dep tusinilgen. Koplegen asirler dawaminda “teoriyaliq bilim” tusinigi “filasofiyaliq bilim” tusinigi menen barabar dep tan alingan. Teoriyaliqtin filasofiyalir-teoriyaliq ham jeke teoriyaliq bolinbewinin natiyjesinde filasofiyanin ozi sol waqitta naturfilasofiya dep atalgan. Jeke tabiygiy ilimler uzaq waqitlar dawaminda ozinin strukturasunda bilimnin teoriyaliq darejesine iye bolgan. “teoriyaliq”, “aqiliy koriw” uliwmaliq haqqindagi talimat sfatinda filasofiyaga tiyisli bolgan. Teoriyaliq tabiygiy ilimnin qaliplesiwi sol sebepli ozinin “filosofiyaliq” tusiniwliwin basinan keshirgen.
6. Filosofiyanıń funktsionallıq mánisine túsindirme beriń?
Qa’legen funktsionalliq, o’zin o’zi sho’lkemlestiretug’in, maqsetlik h.b. baylamslar tiykannda barliq waqitta sebeplilik boladi. Sebepli baylamstin’ belgileri sipatinda waqitliq izbe-izlilik, qaytalanbawshiliq, payda etiwshilik alip qaraladi.


7. Ańız hám filosofiya, din hám filosofiya, ilim hám filosofiyanıń ara qatnasın túsindiriń?
Anizlar xaliqtin urp-adet, dasturleri menen baylanisli boladi olar adep-ikramliliq normalarina ham estetikaliq eleslerge iye bolip, bilimnig ham diniy isenimlerden baslangishlarin oz ishine qamtip, realliq ham fantazuyani, tabiyiylik ham tabiyattan tisqarini (ilahililiqti) bir jerge jamlegen
Filasofiya kitabi 7 bet
Filosofiya tariyxinda bizler filasofiya tusiniginin keminde ush tiykargi tusindirmesin koriwimizge boladi. Birinshisin “ertedegi antikaliq”, ekinshisin “dasturiy”, ushinshisin “zamanagoy” dep aytiwimizga boladi. Filasofiyanin birinshi tusindirmesi jamlengen ilimiy bilimnin filasofiyaliq emes koz qaraslardan – anizdan (antikaliq dawirde), qudayliq talimattian (qayta tikleniw dawirinde) tariyxiy boliniw menen baylanisli. Ekinshi tusindirmesi ilimnin ozinin ishinde uliwmaliqtin (‘teoriyaliqtin”) jekelikten (“imperikaliqtan”) tariyxiy ajiraliw menen baylanisli.
Antikaliq filasofiyada “filasofiya” termini isenimge qarama qarsi bolgan duniyden tisqaridagi bilimlerdin barliq jiynagin, uliwma ilimiy bilimdi anlatadi. Usinday maniste filasofiyani tusiniw Aristoteldin barliq miynetlerinde ayqin kozge taslanadi. Ol filasofiyani teoriyaliq (aqiliy), praktikaliq (olarga adamnin iskerligi ham onin natiyjeleri haqqindagi ilimler kiredi) ham suwretlew (doretiwshilik) ilimlerine boladi. Oz gezeginde, olardin har biri tagi da boleklerden turgan: teoriyaliq filasofiya oz ishine matematika, fizika, metafizikani, praktikaliq filasofiya –etuka, ekonomika, siyasat, suwretlew filasofiyasi poetika, ritorika, iskustvani qamtigan.
Filasofiya tarawina bul dawirde jiyi-jiyi iskustvani ham adamlardin minez-qulkin uliwma normalari haqqindagi bilimdi kirgizgen. “Estetika” ham “etika”, ilimhe uqsap, aste aqirinlap anizdan, dinnen boleklengen ham ozinin tusinikli-recionalistlik tusindirmesin daslepki, birinshi materialistik ham idealistic filasofiyaliq sistemalardida tapqan. Bir putin bilim ramkasinda ilim, etika ham estetikanin birigiw protsesi juz bergen. Racionalliq iskustva ham racionalliq etika ele anizliq kozqaras penen baylanisli bolsa da, “filasofiyanin” quramina kiriwi menen ozinin isenim menen uylespeytuginligin korsete baslaydi. Ol basqishta filasofiyanin uliwmaliq bilimnin ameliy bilimge qarama-qarsi qoyliwi sipatinda alip qaraw halsiz bolgan. Orta asirler dawirinde de filasofiyanin teologiyaga baginiwin qaramastan oni joqaridagiday tusiniw saqlabgan.