1. ies-issiqlik elektr stantsiya iesda elektr energiyani hosil qilish jarayoni

4.Energetik resurslari yoqilg’i
Energetika sanoati har qanday mamlakat yoki rayonning moddiy va nomoddiy ishlab chiqarishining asosini tashkil qiladi. Energetika sanoati xalq xo’jaIigining asosiy bo’g‘inIaridan bo’Iib, u sanoat ishlab chiqarishini joylashtirishda muhim omil bo’lib hisoblanadi. U iqtisodiy rayonlarning ixtisoslashuvini ko’p jixatdan aniqlab beradi,Energetika sanoati yoqiIg’i xom ashyosini qazib olish va iste’moI qilish, elektr energiya ishlab chiqarish va uni taqsimlash tarmoqlarining o’zaro va bir-biri bilan bog‘Iangan yig’indisidir. Demak, yoqilg’i-energetika majmuasi yoqiIg’i va elektroenergetika sanoatining o’zaro bir-biri bilan bog’Iangan tarmoqlari yig’indisidan iborat.MamIakat yoki xudud qancha ko‘p energiya ishlab chiqarsa va iste‘moI qilsa, u shuncha ko’p maxsulot ishlab chiqaradi va iqtisodiy rivojlanish darajasi shuncha yuqori bo’Iadi.Energetika sanoalining xom ashyosi bo’Iib, yoqilg’i (neft. gaz, ko’mir, torf, yonuvchi slanets, yog’och, uran) va gidroresurslar (daryo va dengiz oqimi, qalqish energiyalari) hisoblanadi. Hozirgi paytda energiyani noan‘anaviy usullar bilan olishning rivojlanishi tufayli quyosh energiyasi, shamol kuchi, Demak ichki issiqligi ham energetika xom ashyosi sifatida qaralmoqda.Yoqilg’i resurslari xalq xo’jaIigining barcha tarmoqlari uchun energiya ishlab chiqarishning asosiy manbai bo‘Iib hisoblanadi.YoqiIg‘ining turli xiIlarini bir-biri bilan taqqoslash uchun ular shartli yoqiIg’iga ayIantiriIadi.ShartIi yoqiIg’i deb, 1 kg yoqiIg’i yonganda 7 ming kkal (29 MJ/kg) energiya beradigan, issiqlik koeffitsenti bir deb qabul qilingan yoqiIg’iga aytiladi.YoqiIg’ini shartli yoqiIg‘iga aylantirish uchun, yoqiIg’iIar haqidagi ma’IumotIarni tegishli issiqlik koeffitsentiga ko’paytiriIadi. Hisoblashlarda 1 kg shartli yoqilg’i o‘rta hisobda 2 kVt/soat elektr energiyasiga leng deb ham qabul qilinadi, lekin bunda elektr stantsiyalarining foydali ish koeffitsenti hisobga olinadi.Yoqilg’i resurslarining qiymati faqat blaming kaloriyasigagina bog‘Iiq bo’lmay, balki undan foydalanish imkoniyatiga hamda qazib olish harajatlariga ham bog’liq. Eng tejamli yoqiIg’i xom ashyosi neft va gazdir, chunki ularni qazib olish va quvurlar orqali iste’moIchiga jo’natish arzonga tushadi.

5.Organik yoqilg’i

Yoqilg’i to’g'ridan-to'g'ri ishlatiladigan yonish paytida katta miqdorda issiqlik chiqaradigan yonuvchan moddalardir texnologik jarayonlar yoki energiyaning boshqa shakllariga aylanadi. Bularga organik kelib chıqadigan foydali qazilmalar ko'mir, yonuvchi gazlar, neft slanetslari, neft, torf, shuningdek, yog'och va o'simIık chiqindilari kiradı. Yadro energiyasi yadro yoqiIg’isı tushunchasidan foydalanadi yadrolari neytronlar ta'sirida bo'Iinadigan, energiyani asosan yadro va neytronlarning bo’linish qismlarining kinetik energiyasi shaklida chiqaradigan modda. An'anaviy kimyoviy yoqilgi, yadrodan farqli o’laroq, organik deb ataladi u hozirgi vaqtda issiqlikning asosiy manbai hisoblanadi. Yoqilg'ilarning issiqlik xususiyatlarini tahlil qilish, gazlar tarkibini aniqlash va boshqa hisob- kitoblar uchun har bir turdagi yoqiIg'ining kimyoviy luzilishini bilish kerak. qattiq va suyuq yoqiIg'ining organik qismi ko’p miqdordagi murakkab kimyoviy birikmalardan iborat bo'Iib, ular asosan beshta kimyoviy elementni o'z ichiga oladi.: uglerod BULAN, vodorod N, kislorod 0, oltingugurt S va azot N... Bundan tashqari, yoqilg'ida mineral aralashmalar mavjud. A va namlik V tashqi yoniIg'i balastini birgalikda ıfodalaydi. qattiq, suyuq va gazsimon yoqiIg’ining kimyoviy tarkibi aralashmalar soni bilan emas, balki kimyoviy eIementlarning umumiy massasi (1 kg yoki 1 kubometr yoqiIg’i uchun foizda) bilan belgilanadi, ya'ni. yoqiIg'ining elementar tarkibi o'rnatiladi. Yoqilg'ining uchta asosiy elementar tarkibi mavjud:1)yoqiIg'ining ishchi massasi 2)yoqiIg‘ining quruq massasi 3)yoqilg'ining yonuvchan massasi.

6.O’ZBEKISTON RIVOJLANGAN ENERGETIKA
TIZIMI
O'zbekiston rivojlarıgan elektroenergetika tizimiga ega. Respublikada umumiy quvvaü 11200 mVt.ga teng 37 elektrostantsiya ishlaydi. SHundan 9B00 mVt. issiqlik stantsiyalariga to’g’ri keladi. Barcha elektrostantsiyalar quvvati bir yilda 56-57 mlrd. kVt.s.ga teng elektroenergiya ishlab chiqarish imkoniyatiga ega.Issiqlik elektrostantsiyalari ichida Sirdaryo, YAngi-Angren, Toshkent va Navoiy GRESlari har birining quvvati 10IXJ mVt.dan oshadi. O’rta Osiyodagi eng yirik Tallimarjon GRESining qurilishi davom etmoqda.


7.EIekr energiyani xalq xo'jaIigida ishlatilishi
Elektr energetikasi tizimining ish jarayonini boshqarish energotizimni dispetcherlik (D) avtomatik boshqaruvi bilan amalga oshiriladi. Avtomatlashtirilgan boshqaruv boshqarilayotgan elektroenergetik ob’ektIar, ularning ish xolatlari, ish rejimlari, texnologik rejim parametrlari va turli avariya xolatlarini kehirib chiqaruvchi negativ ta’sirlarni o’Ichash, qayta ishlash va taxlil etish asosida amalga oshiriladi. Elektr energiyasi ishlab chiqarish jarayonini avtomatlashtirilgan dispetcherlik boshqaruvini funktsıonal sxemasi keltirilgan. Boshqarilayotgan elektroenergetik ob’ektlarni (BEO) texnologik rejim parametrlari birlamchi o‘lchovchi o’zgartirgichlar bilan o’lchanadi va elektr signallar ko’rinishida avtomatik boshqaruv qurilmalariga uzatiladi. Turli negatif ta’sirIar (qisqa tutashuvlar, quvvat balanslarini buzilishi va bashqalar) esa negativ ta’sirIarni birlamchi o’lchovchi o’zgartirgichIari bilan qayd etiladi va elektr signallar ko’rinishida yuqori chastolali aloqa kanallari bo’yicha avtomalik axborat qurilmalariga uzatiladi. Elektr signallari ko’rinishidagi axborotlar hisoblash komplektini boshqarish qurilmasiga va axborotni tasvirlash qurilmasiga uzatiladi. Axborotlar dispetcherga tushunarli bo‘Igan shaklda va dispetcher qanday xatti harakat qilishi 1o'g’risida (yuriqnoma) namoyon bo‘Iadi.