1. İqtisadi vəziyyətin proqnozlaşdırılması, iqtisadi siyasətin işlənməsi və monitorinqi üçün statistikadan istifadə etməklə iqtisadi modellərin hazırlanması və təkmilləşdirilməsi Giriş

3.5.Məhsuldarlıq göstəricilərinin hesablanması
2.31. Məhsul buraxılışı və ümumi əlavə dəyər göstəricilərinə əsasən məhsuldarlıq göstəriciləri hesablanır.
Cədvəl 6.
Çoxamilli məhsuldarlıq indeksinin hesablanması sxemi

	Sətrin N-si	Strukturu (cari qiymətdə, yekun =1)			Fiziki həcm indeksi	Xərc maddələrinin orta fiziki həcm indeksi və çoxamilli məhsuldarlıq indeksi
A	B	1	2	3	4	5
Məhsul buraxılışı, əsas qiymətdə	1	1	x	x		x
Aralıq istehlak, alıcı qiymətində	2		1	x		Sətir 3+4+5
o cümlədən:
- yanacaq-enerji məhsulları	3			x		Süt. 4 x süt. 2
- xammal və material	4			x		Süt. 4 x süt. 2
- xidmət	5			x		Süt. 4 x süt. 2
Ümumi əlavə dəyər, əsas qiymətdə	6		x	1		x
o cümlədən:
- əmək (xidməti) xərcləri	7		x		x	Cəd.3, sətir 57, süt.6
- kapital (xidməti) xərcləri	8		x		x	Cəd.5, sətir 11, sütun 6
Bütün xərc maddələrinin fiziki həcm indeksinin orta qiyməti - məhsul buraxılışı üçün	9	x	x	x	x	Sətir 2, süt. 5 x sətir 2, süt.1+ sətir 7, süt5 x sətir7, süt.1+ sətir8, süt5 x sətir8, süt.1
- ümumi əlavə dəyər üçün	10	x	x	x	x	Sətr7, süt.5 x sətr 7, süt.3+ Sətir 8, süt.5 x sətir 8, süt.3
Çoxamilli məhsuldarlıq indeksi:
- məhsul buraxılışı üzrə	11	x	x	x	x	Sətir 1, süt.4 – sətir 9, süt.5
- ümumi əlavə dəyər üzrə	12	x	x	x	x	Sətir 6, süt.4 – sətir 10, süt.5

Məhsuldarlığın hesablanması üçün milli hesabların ilkin məlumatları (məhsul buraxılışı, aralıq istehlak, cari qiymətdə ümumi əlavə dəyər, məhsul buraxılışının, aralıq istehlakın, ümumi əlavə dəyərin fiziki həcm indeksləri, həmçinin onun komponentləri) 2.12-2.17 maddələrində müəyyən edilir.

Aralıq istehlakın ayrı-ayrı elementlərinin fiziki həcm indeksi (süt.4, sətir 3-5) aralıq istehlakda onun payına görə tapılır (süt.2), nəticə 5-ci sütunun 3-5-ci sətrində göstərilir. Sonra bu indekslərdən aralıq istehlakı üçün (sütün 5, sətir 2) fiziki həcm indeksinin orta qiymətinin tapılmasında istifadə olunur. Əmək və kapital xidməti üzrə fiziki həcm indeksi (süt.4, sətir 7 və 8) cədvəl 3 və 5-dən alınır.

Məhsul buraxılışı üzrə (süt.5, sətir 9) bütün xərc maddələrinin fiziki həcm indeksinin orta qiymətinin tapılması üçün aralıq istehlakın, əmək və kapital xidmətinin (süt 5, sətir 2,7,8) fiziki həcm indeksləri məhsul buraxılışında onların payına görə tapılır.

Məhsul buraxılışı üzrə (süt.5, sətir 1) çoxamilli məhsuldarlıq indeksi məhsul buraxılışı üzrə fiziki həcm indeksi ilə (süt 4, sətir 1) bütün xərc maddələrinin (süt.5, sətir 9) fiziki həcm indeksləri arasındakı fərqə bərabərdir.

Ümumi əlavə dəyər üzrə (süt 5, sətir 10) bütün xərc maddələrinə görə fiziki həcm indeksinin orta qiymətini almaq üçün əmək və kapital xidmətinin fiziki həcm indeksləri (süt.5, sətir 7,8) ümumi əlavə dəyərdə (süt 5, sətir 10) müvafiq xərclərin payına görə tapılır (sütun 3, sətir 7,8).

Ümumi əlavə dəyər üzrə (süt.5, sətir 12) məhsuldarlıq indeksi ümumi əlavə dəyərin fiziki həcm indeksi (süt 4, sətir 6) ilə əmək və kapital xidməti üzrə fiziki həcm indeksinin payına görə tapılır (süt. 5, sətir 10).
3.6. MDB ölkələrində məhsuldarlıq göstəricilərinin hesablanması və

təşkili üzrə tövsiyələr.
3.1. KLEMS layihəsinin MDB ölkələrində tətbiqi üçün müəyyən hazırlıq işləri yerinə yetirilməlidir.

3.2. İlk mərhələdə kapital və əmək xidməti üzrə məlumatlar təhlil edilməli, məhsuldarlığın hesablanması qaydaları öyrənilməli, məlumatların dinamikası yaradılmalı (məsələn, milli hesabların göstəriciləri, məşğulluq statistikası, əsas fondlar və s.), məlumat bazasının təkmilləşdirilməsi istiqamətləri müəyyən edilməlidir.

3.3. Məhsuldarlığın hesablanmasına lazım olan məlumatlar iki qrupa bölünür:

1-ci qrupa məhsul buraxılışı, aralıq istehlak (enerji, material və xidmət), ümumi əlavə dəyər (müzdlu işçilərin əmək haqqı, ümumi mənfəət, ümumi qarışıq gəlir, istehsala xalis vergilər), məşğul əhalinin sayı (müzdlu işçilərin və müstəqil məşğul şəxslərin), məşğul əhali tərəfindən işlənmiş saatların miqdarı (müzdlu işçilər və müstəqil məşğul şəxslər), əsas fondların qalıq dəyəri (növlər üzrə) məlumatları daxildir. İlk növbədə, bu göstəricilərin dinamikası tərtib edilir. Dinamikaya dəyər göstəriciləri (cari qiymətdə), fiziki həcm indeksləri, məşğulluq statistikası üzrə miqdar göstəriciləri daxildir. Milli hesabların göstəriciləri üçün məlumat mənbəyi kimi, ehtiyatlar və istifadə cədvəllərindən istifadə edilməsi tövsiyə olunur. Əgər hər hansı bir dövr üçün bu cədvəllər tərtib edilməyibsə, onda şərti hesablamalar aparılır (bölmə 2.13).

İlkin məlumatların 2-ci qrupuna statistika təcrübəsində hesablanmayan göstəricilər aiddir. Bu göstəricilərə əmək və kapital xərcləri (xidməti), həmcinin onların sahələr üzrə, məşğul əhalinin kateqoriyaları, yaşı və ixtisas səviyyəsi, kapital xərcləri üzrə əsas fondların növləri aiddir.

3.4.Məhsuldarlıq göstəricilərinin hesablanmasını əmək məhsuldarlığı göstəricisindən başlamaq məqsədəuyğundur. Bunun üçün əməyin kəmiyyəti və keyfiyyətini xarakterizə edən məlumatlar, əmək gəliri, əmək xidmətinin fiziki həcm indeksi hesablanmalıdır.

3.5. 2-ci mərhələdə kapital xərcləri (xidməti) göstəricisi hesablanır. Bu göstəricinin hesablanması üçün əsas fondların qalıq dəyərlərinin dinamikası hazırlanır. Bu göstərici səmərəliliyin standart vahidinə çevrilir və kapital gəliri, kapital xidməti üçün fiziki həcm indeksinin hesablanması metodu mənimsənilir.

3.6. 3-cü mərhələdə aralıq məhsullar (istehlak) hesablanır, ehtiyatlar və istifadə cədvəlləri (iqtisadi fəaliyyət növləri təsnifatına müvafiq olaraq cari və sabit qiymətlərdə) tərtib edilir.

Alınmış məlumatlar əsasında xərc maddələrinin fiziki həcm indeksi hesablanır və məhsuldarlıq göstəricilərinin dinamikası tərtib edilir.

3.7. İlkin məlumatlar dəqiqləşdirilir, sistematik olaraq məhsuldarlıq göstəriciləri hesablanır, iqtisadi təhlili aparılır və məlumat bazasını təkmilləşdirmək üçün aşağıdakı istiqamətlər müəyyənləşdirilir:

- ehtiyatlar və istifadə cədvəllərinin hər il tərtib edilməsi;

- ehtiyatlar və istifadə cədvəllərinin sahə təsnifatına uyğun tərtib edilməsi;

- digər ilkin məlumatlar (milli hesab göstəricilərindən başqa) təsnifatın aşağı səviyyəli aqreqasiyasına uyğunlaşdırılmalıdır;

- ilkin mərhələdə mövcud olmayan və ya daha yüksək səviyyəli aqreqasiya üçün məlumatlar təmin edilməli (məsələn, aralıq xərcləri, əsas fondların növləri üzrə, məşğulluq kateqoriyaları);

- kapitala daha çox iqtisadi aktivlər aid edilməli (maddi dövriyyə vəsaitləri, torpaq).
Əlavə 1

Məhsuldarlığın hesablanması

Indekslər Sahələr	Məh-sul bura-xılışı (O)	Ümu- mi əla- və də- yər (VA)	Əmək xərc- ləri (L)	Kapi- tal xərc ləri (C)	Cəmi əmək və kapital xərc ləri (Fİ)	Çox- amilli məh-sul-darlıq (P)	O cümlədən, dəyişiklik nəticəsində
							Əmək və kapital xərclərinin cəminə nisbətən (P1)	İstehsal texnologi-yasında (P2)
Kənd təsərrüfatı, meşə təsərrüfatı və balıqçılıq	1.228	1.187	0.845	1.096	1.001	1.186	1.227	0.967
Hasilat sənayesi	0.918	0.862	0.816	1.699	0.913	0.944	1.003	0.941
Ərzaq məhsulları, içkilər və tütün	1.134	1.250	1.052	1.264	1.179	1.060	0.962	1.102
Tekstil, geyim, dəri məmulatı	0.990	1.032	0.875	1.021	0.918	1.124	1.076	1.045
Rezin məmulatı, kimya və neft məhsulları	1.433	1.583	1.075	1.399	1.238	1.279	1.148	1.114
Əsas metallar	1.222	1.222	1.056	1.319	1.159	1.054	1.051	1.003
Metal məmulatı, maşın və avadanlıq	1.278	1.212	1.085	1.357	1.167	1.039	1.093	0.951
Emal sənayesinin digər məmulatları	1.243	1.175	1.070	1.237	1.123	1.046	1.106	0.946
Qaz, elektrik, su	1.356	1.461	0.987	1.270	1.119	1.306	1.179	1.108
Tikinti	1.170	1.007	1.090	1.227	1.118	0.901	1.046	0.861
Nəqliyyat və rabitə	1.132	1.190	0.978	1.115	1.017	1.170	1.113	1.051
Ticarət	1.145	1.052	1.127	1.302	1.209	0.870	0.948	0.918
Xidmət	1.180	1.142	1.085	1.332	1.173	0.974	1.006	0.968
Bütün sahələr	1.193	1.165	1.038	1.266	1.121	1.039	1.047	0.992