1. iqtisodiyotga kirish

7.3 – rasm. Sof monopoliya sharoitida firmani talabi, me’yoriy va yalpi daromadi
Demak, narx me’yoriy daromaddan oshib ketadi. Agar mukammal raqobat sharoitida R = MR bo‘lsa, unda monopollashtirilgan bozorida P> MR bo‘ladi. Bunda quydagiga e’tibor qaratish kyerak 7.3-rasmda shuni ko‘rish mumkin: 1) talab elastik bo‘lsa, narxning pasayishi yalpi daromadning ko‘payishiga olib keladi; 2) talab elastik bo‘lmaganida, narxning pasayishi umumiy daromadlarning pasayishiga olib keladi. Shuning uchun monopolist talab egri chizig‘ining noelastik qismiga to‘g‘ri keladigan holatdan qochishga harakat qiladi ( talab egri chizig‘ining pastki qismi). Monopol korxona barcha ishlab chiqarishni o‘z qo‘lida jamlaganligi sababli, korxonaning talab egri chizig‘i tarmoqning talab egri chizig‘iga to‘g‘ri keladi. Monopoliya quyidagi tanlov oldida turadi: yuqori narxni saqlab qolish uchun sotish hajmini cheklash yoki sotish hajmini oshirish maqsadida narxni pasaytirish. Narxlarning pasayishi natijasida yo‘qotishlar qo‘shimcha mahsulotlarni sotishdan olinadigan daromadning oshishiga yo‘l qo‘ymaslik uchun monopolist har safar doimiy ravishda me’yoriy xarajatlar (MR) miqdorini nazorat qilishi kyerak. Narx va talab bir xil bo‘lgan taqdirda, bu holat monopoliya yuqori raqobatbardosh narxlarga va kam ishlab chiqarish hajmiga ega bo‘lishiga olib keladi. Foydani ko‘paytirish uchun monopolist MR = MC bo‘lgan sharoitdagi mahsulot hajmini ishlab chiqaradi. Narx me’yoriy daromaddan oshadi (R> MR). Oddiy monopoliya holatida me’yoriy daromad har doim o‘z


7.4-rasm. Sof monopoliya sharoitida narx va ishlab chiqarish hajmini aniqlash
narxidan past bo‘ladi. Talab elastik bo‘lsa, me’yoriy daromad qiymatlari ijobiy bo‘ladi va umumiy daromad oshadi. Talab elastik bo‘lmagan taqdirda, me’yoriy daromad noldan kam bo‘ladi va umumiy daromad kamayadi. Talabning bir teng elastligida MR = 0 bo‘lsa, jami daromad maksimal darajaga yetadi. Talab elastik bo‘lsa, me’yoriy daromad noldan (MR> 0) katta bo‘ladi va umumiy daromad oshadi. Talab elastik bo‘lmagan taqdirda, me’yoriy daromad noldan kam bo‘lsa (MR <0) , jami daromad kamayadi. Me’yoriy daromad barcha ishlab chiqarish darajalarida narxdan kam bo‘ladi MR

Narx va me’yoriy daromad o‘rtasidagi farq firma ma’lum bir davrda ishlab chiqarilgan barcha mahsulotlarni bir xil narxda sotganligi sababli paydo bo‘ladi. Shunday qilib monopolist MC = MR darajasida, MR