1. Jismnoiy tarbiya o`qitish prinsiplari

1. Egiluvchanlik deb nimaga aytiladi
Egiluvchanlik deganda tayanch-harakat apparatining morfo-funksional xususiyatlari tushunilib, bu xususiyatlar shu apparat qismlarining harakatchanligini belgilaydi. Harakatlarning maksimal amplitudasi egiluvchanlikning o`lchovi bo`lib xizmat qiladi. Amplituda esa, odatda, burchak o`lchovlarida yoki chiziqli o`lchovlarda ifodalanadi.
Egiluvchanlik mushak va to`qimalarning qayishqoqligiga bog`liq. Mushaklarning elastiklik xususiyatlari ko`p darajada markaziy asab tizimining ta’sirida o`zgarishi mumkin.
Egiluvchanlikning namoyon bo`lishi muhitning haroratiga bog`liq: haroratning ortishi bilan egiluvchanlik ham orta boradi. Sutka vaqti boshqa jismoniy sifatlarga qaraganda egiluvchanlikka ko`proq ta’sir qiladi. Masalan, ertalabki soatlarda egiluvchanlik ancha kamaygan bo`ladi. Mashg`ulot o`tkazayotganda egiluvchanlik turli sharoitlar (harorat, kunning vaqti) ta’sirida o`zgarishini e’tiborga olish kerak. egiluvchanlikning yomonlashuviga olib boradigan noqulay sharoitlarni badan qizdirish yordamida bartaraf qilish mumkin. egiluvchanlik charchash ta’sirida sezilarli ravishda o`zgaradi, jumladan, faol egiluvchanlik ko`rsatkichlari kamayadi, sust egiluvchanlik ko`rsatkichlari esa ortib boradi. Faol egiluvchanlik mushak kuchi bilan bog`liq.
Bo`g`imlar harakatchanligini oshirayotib, go`yoki bo`g`imlarda harakatchanlikning zahiralarini yaratayotgan o`quvchi harakatni kuch va tezlik bilan bajarish imkoniyatiga ega bo`ladi.
Egiluvchanlik faol (kishining o`z mushaklari kuchlanishi hisobiga namoyon bo`ladigan) va sust (gavdaning harakatlanayotgan qismiga tashqi kuchlar - og`irlik kuchi, sherikning qarshiligi va shu kabi kuchlar qo`yilishi bilan yuzaga chiqadigan) bo`lishi mumkin.
Inson oddiy sharoitlarda anatomik harakatchanlikning faqat nisbatan kichkina qismidan foydalanadi va sust harakatchanlikning doimo ulkan zahirasini asraydi. yengil atletika, gimnastika, suzish mashg`ulotlari vaqtida bo`g`inlarda harakatchanlikni oshirishga oid mashqlar talab qilinadi, anatomik harakatchanlikning faqat 80-95% idan foydalaniladi.
10-14 yoshda aniq maqsadga qaratilgan tadbirlarni amalga oshirish orqali egiluvchanlikni samarali tarbiyalash mumkin. Agar 14 yoshda va undan keyinroq tegishli shart-sharoitlardan foydalanilmagan bo`lsa, bo`g`imlar harakatchanligi katta qiyinchiliklar bilan oshiriladi.
10-14 yoshda bo`g`imlar harakatchanligi katta maktab yoshidagilardan ko`ra qariyb ikki barobar samarali rivojlanadi.
Egiluvchanlik gavdaning oldinga, orqaga, yon tomonlarga engashish darajasi bo`yicha aniqlanadi. Gavdaning oldinga egilishi darajasini aniqlash uchun skameykada turib oyoq tizzalarini bukmasdan oldinga imkon qadar chuqur engashish kerak. Skameykaning chetidan to qo`lning uchinchi barmog`i uchigacha bo`lgan masofa o`lchanadi. Bo`g`imlardagi egiluvchanlikning yaxshi ko`rsatkichi 10-16 sm dir. egiluvchanlikni tarbiyalashning barcha jarayonini uch bosqichga bo`lish mumkin:
a) “bo`g`im gimnastikasi” bosqichi;
b) harakatni ixtisoslashtirib rivojlantirish bosqichi;
v) bo`g`inlardagi harakatchanlikni erishilgan darajada saqlash bosqichi.
“Bo`g`im gimnastikasi”ning vazifasi nafaqat bo`g`inlardagi harakatchanlikning faol va sust rivojlanish umumiy darajasini oshirish, balki bo`g`imlarning o`zini mustahkamlashdan ham iboratdir. SHuningdek, bog`lam va mushakning mustahkamligini vujudga keltirish, qayishqoqlik xususiyatlarini yaxshilash maqsadida mushak-bog`lam apparati uchun mashqlar beriladi. Ushbu bosqichda barcha bo`g`imlarga “ishlov berish” amalga oshiriladi. egiluvchanlikning rivojlanishi uchun, ayniqsa, 10-14 yoshdagi bolalarning imkoniyatlari keng ekanligini hisobga olib, “bo`g`im gimnastikasi” mashg`ulotini aynan mana shu yosh davrida rejalashtirish maqsadga muvofiqdir.
Bo`g`imlardagi harakatchanlikni ixtisoslashtirib rivojlantirish bosqichida sport texnikasini tezroq egallashga ko`maklashuvchi maksimal keng rivojlantirish vazifalari maqsad qilib qo`yiladi va shu asosda natijalar yaxshilanadi.