1. Jismnoiy tarbiya o`qitish prinsiplari

Quyidagilarni o’yin usuliyatning harakterli belgilari deb qarash mumkin:
1. O’yin holatida raqiblik va emotsionallik elementlarini aniq ifodalash. O’yin usuliyati insonlar orasidagi eng qiyin munosabatlarni yo’zaga chiqarishi imkonini beradi. Hatto yugurish musobaqasi sharoitida qatnashuvchilar orasida shunchalar ko’p qirrali holatlar vujudga keladiki, lekin u ikki o’yinchi o’rtasidagi paydo bo’lgan holatlardan ancha oz bo’ladi. Shu bilan boliq holda o’yin usuliyati o’yinchilar orasidagi munosabatlarni katoiyan reglamentlashtirishni talab qiladi.
2. Harakat faoliyatini bajarish davomida sharoitning o’zgaruvchanligi. Buning natijasida o’yinchilar paydo bo’ladigan vazifalarni hal qilishning turli-tuman usullariga ega bo’lishi, ularda shakllangan malakalar o’zgaruvchan sharoitda moslanuvchanligi va egiluvchanligi bilan ajralib turishi lozim.
3. Harakat faoliyatidagi ijodiy tashabbuslarga yuqori talablar qo’yish. O’yin holatining o’zgaruvchanligi jismoniy mashqlarning natija beradiganlarini tanlashni va mustaqil-likni faolroq namoyon qilish talabini qo’yadi.


3. Jismoniy tarbiyaning dastur bo`limlari o`quv vaqtlari hamda o`quv metod materiallarini har dars va choraklarga taqsimlash yillik o`quv reja jadvali
Rejalashtirish va xisobotni olib borish o‘zaro chambarchas bog‘langan 2 ta jarayon bo‘lib, ular bir-birini asoslab beradi. Ma’lum davoga ish rejasini tuzish uchun asosiy yo‘llanmalarni, tadbirlar tizimini, yakuniy natijalarni aniqlab beruvchi kerakli malumotlarga ega bo‘lishi zarur.
Agar aniq reja ishda tizim, maqsad yo‘q bo‘lsa ishning yakuniy natijasi aniqlanmasa, u holda hisobot olib boriluvchi narsaning o‘zi bo‘lmaydi, hech qanday xulosaga erishilmaydi, Demak, reja olingan ma’lumotlar asosida tuziladi, rejaning bajarilishi esa bizga har bir ishni yakunlash uchun zarur bo‘lgan aniq ma’lumotlarni berishga imkon yaratadi.
O‘quv ishlarini rejalashtirishni boshlash uchun yuqorida qayd etilgan dasturlarning bo‘limlar mazmunini chuqur va to‘g‘ri tushunish hamda xulosa chiqara bilish maqsadga muvofiqdir. O‘quv ishlarini to‘g‘ri rejalashtirishdan maqsad:
- o‘quvchilarning sog‘liklarini mustahkamlash va organizmni chiniqtirish, tetri jismoniy rivojlantirishga hamda organizmning ishlash qobiliyatini oshrishga yordam berish;
- harakatning asosiy sifatlarini (tezkorlik, kuch - quvvat, chidamlilik, chaqqonlik, epchillikni) har tomonlama rivojlantirish;
- o‘quvchilarga jismoniy mashqlar gigienasi bo‘yicha bilimlarni shakllantirish va ko‘nikma malakalarni hosil qilish: gavdani to‘g‘ri tutishga, jismoniy tarbiya va sport bilan muntazam shug‘ullanishga odatlantirish.
Maktab bolalarini tabiiy harakat qilishga (yurish, yugurish, irg‘itish, tirmashib chiqish, suzish va h.k.) o‘rgatish,
- o‘z harakatlarini idora qila bilishga, ortiqcha harakatlarsiz nafas olishga odatlantirish: hayotda va sportda zarur bo‘gan yangi harakatlarga ko‘niktirib, shunday harakatlar qila bilishga o‘rgatish hamda mavjud ko‘nikmalarni yanada rivojlantirish.
Maqsadga intilish, mustaqillik va ijodiy qobiliyati: mardlik, sabotlilik va intizomlilik, ma’suliyat, vatanparvarlik, kollektivizm, do‘stlik hamda o‘rtoqlikni chuqur his eta bilishni shakllantirish, mehnatga va jamiyat mulkiga g‘ururli, munosabatda bo‘lishi, madaniy hulq - atvor malakalarini tarbiyalash va h.k.
Jismoniy tarbiya darsini mustaqil, qiziqarli, ketma - ketligi, fiziologik tomonlarini o‘ylab to‘g‘ri olib borish uchun o‘quv ishlarini rejalashtirishni juda yaxshi bilish zarur.
Jismoniy tarbiya bo‘yicha maktab, akademik litsey, kasb-hunar kollejlar oldiga qo‘yilgan vazifalarni muvaffaqiyatli bajarish uchun ularni to‘g‘ri rejalashtirish va hisobat olib borish muhim ahamiyatta ega. Maktabda, akademik-litsey, kollejlarda bugun ommoviy - jismoniy sport ishlarini va hamma o‘quv ishlarini va rejalashtirilsa saviyali tashkil etishda ko‘maklashadi. Maktabda ikki yo‘nalishda reja tuziladi:
a) Jismoniy tarbiya bo‘yicha maktabda bir yilga tuziladigan umumiy ish rejasi.
b) Jismoniy tarbiya bo‘yicha har bir sinf uchun o‘quv ishlarini rejalashtirish.
Bir yilga tuziladigan jismoniy tarbiya bo‘yicha umumiy ish rejasi ishlab chiqiladi va maktab pedogogik kengashda muhokama qilinadi hamda tasdiqlanadi.
Umumiy yillik ish rejasi - o‘z ichiga o‘quv ishlari, maktab kun tartibidagi jismoniy - sog‘lomlashtirish tadbirlari, sinfdan tashqari olib boriladigan jismoniy tarbiya, uchrashuvlar va sport bayramlarini o‘tkazish, jismoniy tarbiya va sportni targ‘ibot qilish, tibbiy nazorat va moddiy taminlashlarni qamrab oladi.
Umumiy ish rejasi - Jismoniy tarbiya va sport masalalari umuman ko‘rsatiladi: sport to‘garaklari, mashg‘ulot o‘tish joyi, jadval, sport kiyimi, shug‘ullanuvchilar ro‘yhati va h,k. Lekin har bir sinf uchun tuziladigan o‘quv ish reja juda keng va to‘la bayon etiladi. O‘quv yili boshlanishidan oldin o‘qituvchi o‘quv ish rejasini tuzadi. O‘quv reja tuzish uchun nimani bilishingiz kerak?
Eng avvalo nechta dars o‘tiladi, har bir dastur bo‘limlariga qancha vaqt ajratilgan. Bulardan tashqari har chorakda nechta dars o‘tilishi va qaysi dastur bo‘limlari o‘tilishini bilish shart. O‘quv ishni rejalashtirishda iqlim sharoit, moddiy baza va maktab sharoitini hisobga olinadi. Bu o‘quv ishlarini rejalashtirishda eng muhimi sinflar aro uzviyligi va mosliligi yo‘qolmasligi zarur.
Jismoniy tarbiya bo‘yicha jismoniy tarbiya jarayonining asosiy hujjatlari qo‘yidagilardir:
1. Jismoniy tarbiya bo‘yicha o‘quv dasturi.
2. Bir yilga tuziladigan o‘quv - reja.
3. Har bir dars uchun bir chorakka tuziladigan ish rejasi.
4. Dars bayoni.
Yuqorida qayd etilgan hujjatlarni - o‘quv rejalarni tuzish uchun birinchi navbatda o‘tgan o‘quv yilning natijalarini kuz oldidan o‘tkazib tahlil qilish lozim; qanday yutuqlarga erishildi, dastur materiallarini o‘zlashtirilishi, o‘quvchilarning jismoniy tayyorgarligi, maktab sharoiti va boshqalarni, so‘ng yangi dasturni to‘la va chuqyr o‘rganib chiqish zarur. Bir yillik o‘quv rejani tuzishdan oldin dasturda ko‘ratilgan o‘quv vaqti (soatlar setkasi) va dastur bo‘limlarini iqlim sharoit va maktab sharoitini hicobga olgan holda choraklarga taqsimlash zarur. Bunda, masalan engil atletika bo‘limnni kuz va yozda o‘tilishi maqsadga muvofiqdir, ya’ni I va IV-choraklarda, balki, ayniqsa boshlang‘ich va usta sinflarda 2-3 soat darsini III-chorakga ham taqsimlansa bo‘ladi, chunki bu soatlarni chorak oxirida o‘tish ko‘zda tutiladi (mart oyi - bahor): gimnastika buyumlari sport honasida joylashgan. Ularni tashqariga olib chiqish qiyin.
Demak gimnastika bo‘limi II va III-choraklarga taqsimlash mumkin. Masalan, II-chorak yoki III-chorakda gimnastika bo‘limi bilan kurash bo‘limini birgalikda taqsimlash lozim (gimnastik to‘shaklar ishlatiladi). Sport o‘yinlar bo‘limini butun yil davomida o‘tkazilishi mumkin. Kross tayyorgarlik bo‘limini ham, lekin ko‘pincha I va IV-chorakka qo‘yiladi, ya’ni tabiat sharoitida
o‘tilishi.
Jismoniy tarbiya o‘quv ishlari bo‘yicha birinchi hujjatning nomi - o‘quv vaqti va dastur bo‘limlarini choraklarga taqsimlash jadvalidir.
Bu hujjat tuzilgandan so‘ng keyingi hujjatni tuzishga o‘tiladi. Bunda soatlarni ketma - ketligi, nechta dasrda o‘tilishi aniqlanadi. Ma’lumki, darslarning ikki hil turi bo‘lishi mumkin: to‘liq va aralash darslar. To‘liq dars deb, dastur bo‘limlarining bittasini o‘tilishini aytiladi. Masalan gimnastika darsi basketbol darsi, yoki engil atletika dars. Aralash dars esa, 2-3 dastur bo‘limlarini har bir darsda o‘tilishi, masalan, engil atletika sport o‘yini bilan birgalikda yoki gimnastika va basketbol (sport o‘yini) bilan birgalikda amaliyot shuni ko‘rsatdiki, aralash darslar o‘quvchilar uchun qiziqarli tuziladi, chunki bir necha darslar bir xil tipda bo‘laversa bolalarda zerikish hosil bo‘ladi. Pedogogik kuzatishlar va tajribalar asosida shuni aytish mumkin: qancha o‘quvchilar yoshi kichik bo‘lsa, shuncha aralash darslar ko‘proq bo‘lgani maqul, darslar nisbatan qiziqarli o‘tadi, va aksincha - qancha o‘quvchilar yoshi katta bo‘lsa, shuncha to‘liq darslar ko‘prok, bo‘lgani maqul, chunki yuqori sinflarda asosan takomillashtirish darslari o‘tilishi, hamma o‘tiladigan dastur materiallari ularga tanish va bu mashqlarni bajarishda mustahkam ko‘nikma malakalarga ega. Namuna sifatida ikkinchi hujjat - Dastur bo‘limlarini darslarga taqsimlash jadval - ko‘rsatiladi.

Bilet – 4