1. Jismnoiy tarbiya o`qitish prinsiplari

Kuch namoyon bo`lishi sharoitlariga kuchning bog`liq ekanligi. Harakat kuchi (ya’ni harakatning bosimi yoki tortishishi) ko`p jihatdan qarshilik ko`rsatish kuchlarining tabiati bilan belgilanadi.
Kuch va ko`chirilayotgan massa aloqadorligi. Agar odam massasi har xil bo`lgan jismlarni mushaklarga iloji boricha (chegara darajasida) zo`r berib, bir joydan ikkinchi joyga ko`chirayotganda bir qator harakatlarni bajarsa, namoyon bo`lgan kuchning miqdori ham har xil bo`ladi. Dastlab ko`chirilayotgan jismning massasi ortib borishi bilan kuch ham oshib boradi, biroq keyin massa orsa ham, kuch oshmaydi. Kuch-massa bog`liqligi jismoniy tarbiya amaliyotida juda ko`p xil ko`rinishda bo`ladi. Masalan, sportchining yadro itqitish uchun sarflaydigan kuchi uning shtanga ko`tarishda sarflaydigan kuchidan kam bo`ladi. Biroq jismning massasi juda katta bo`lsa, kishi unga sarflaydigan kuchning miqdori ko`chirilayotgan massaga bog`liq bo`lmaydi hamda kishining kuch imkoniyatlari bilangina belgilanadi.

Bilet – 7

1. O`quvchilarning harakat kun tartibini shakllantirishga yo`naltirilgan jismoniy tarbiya texnologiyasi
Bu guruhdagi usuliyatlar shuullanuvchilarga harakat faoliyatini bajarilishni ko’rish va eshitish orqali taomin-laydi. Ko’rish, bajarilayotgan payitdagi eshitish ham shuulla-nuvchilarda harakat faoliyati haqida har tomonlama keng tasavvur hosil qiladi, bu navbatdagi takrorlash uchun taxminiy asosni kengaytiradi. Ko’rgazmali his qildirish nisbatan chuqurroq, tezroq va puxtaroq o’zlashtirishga imkoniyat beradi, o’zlashtiriladigan harakat faoliyatiga qiziqishni orttiradi. Bolalarni o’qitishda ko’rgazmali his qildirishda muhim rolp o’ynaydi, chunki ularda taqlid qilish, tirik misollarga bevosita ijroni ko’rishga intilish juda kuchli rivojlangan.
Ko’rsatib his ettirish shundagina qo’l keladiki, qachonki, mashqni ijrosini ko’rish orqali qabo’l kilinayotgan harakat faoliyati strukturasi tushunarli va o’quvchi ongiga yetgan bo’lsa, ular ta’lim jarayonidagi faol va samarali faoliyatga turtki bo’ladi. Agarda, shuullanish jarayoni jonsiz, faoliyatlar nomigagina bajarilishi mumkin, bunda o’quvchilar passiv ijrochiga aylanadi. Natijada o’rganuvchi o’zining harakat faoliyatini tahlil qilishga harakat qilmay, diqqat eotiborini harakatning tashqi tomoniga ko’rinishiga qaratadi xolos, bu o’z navbatida, psixik jarayonlarning faolligini pasaytiradi, fikirlashning bir tomonlama bo’lishiga olib keladi.
Harakat faoliyatining o’qituvchi (yoki o’quvchi) tomonidan namoyish qilnishi jismoniy tarbiya ta’limida zaruriy keng tarqalgan usuliyatlardan hisoblanadi.
O’quvchining ongi unga ko’rgazmali singdirilganiga taqlid qilib o’rganish tahlil qila olish qobiliyatiga boliq. Agar o’quvchi ko’rganini tahlil qila olsa va u tahlilga o’rgatilgan bo’lsa, unda taqlid qilish o’quvchining bilimi, o’zlashtirish qobiliyatini o’sishi uchun samarali usullardan biriga aylanadi. O’qituvchining so’zisiz taqlid qilish “ko’rginu bajar” printsipi asosida o’qitishi, ko’rgan mashqini bajarilishini tushunmay, fikrlamay mantiqsiz takrorlashga aylanadi. Natijada o’quvchi o’qituvchisi ko’rsatganini ko’r-ko’rona bajaradigan, harakat fao-liyatlarining asosiy qonuniyatlarining anglamaydigan ijrochilariga aylanib qolishiga yo’l qo’ymaslik lozim.
Ko’rganiga taqlid qilish asosan o’quvchining yoshi va jismoniy tayyorgarligi darajasiga boliq. Kichik maktab yoshidagi bolalarda taqlid qilishga intilish, sinchkovligi, qiziquvchan-ligi orqali sodir bo’ladi (asosan, kattalarga o’xshashga urinish), katta maktab yoshidagi bolalarda esa harakat faoliyatiga ongli munosabat, harakat texnikasini tushunib, osonroq va tezroq egallashga intilish asosida sodir bo’ladi.
Ko’rganiga taqlid qilishning samaradorligi to’rt faktoriga bog’liq:
1) o’quvchilarning taqlid qilishga tayyorligi, ularning tayyorgarligi darajasining taqlid qilinadigan oboektning o’rganishdagi qiyinchiligiga muvofiqligi, shunga ko’ra, jismoniy mashq ijrosi qiyinligi shunday darajada bo’lsinki, uni egallash uchun o’quvchidan faqat maksimal zo’riqish talab qilinsin;
2) o’quvchilarning taqlid oboekti haqidagi tasavvurlarini to’laligi;
3) o’quvchida qiziqishga sabab bo’ladigan taqlidning ta’limga xos tub motivi uchun imkon yaratish, uni mohiyati darajasini farqlay bilash;
4) o’quvchini taqlidga xohishi, ko’zatayotganini faol takrorlash (V.V. Belinovich, 1958).