1. Kirish Asosiy qism: Bozor tizimi haqida tushuncha

2.2. Bozor iqtisodiyotining kamchiliklari
Bozor iqtisodiyotining zaif tomonlariga quyidagilar kiradi:
Atrof-muhitga zarar - iqtisodiy faoliyat atrof-muhitga zarar etkazishi mumkin; atrof-muhitning farovonligi bozor iqtisodiyotining diqqat markazida emas. Hukumat qoidalari atrof-muhit xavfsizligini ta'minlashi kerak.
Monopoliya - texnologiya yutuqlari monopoliyaga olib kelishi mumkin. Monopoliyalar iste'molchilarning afzalliklaridan foydalanadilar
Daromad va boylik o'rtasidagi nomutanosiblik - agar kapitalning rentabelligi iqtisodiy o'sishdan yuqori bo'lsa, bu daromad va boylik nomutanosibligini keltirib chiqaradi. Uzoq muddatda iqtisodiyotni beqarorlashtirish.
Resurslarni avtomatik taqsimlash - unchalik foydali bo'lmagan, ammo hayotiy ahamiyatga ega bo'lgan alohida tarmoqlarning etarli resurslarsiz qolishiga olib kelishi mumkin, bu esa uzoq muddatda jiddiy oqibatlarga olib kelishi mumkin.
Inqirozga moyillik - masalan, foyda maqsadi avtomatlashtirish va ishchilarni ekspluatatsiya qilishning o'rnatilishiga olib kelishi mumkin, bu esa ixtiyoriy daromadni kamaytirishi va shuning uchun iste'molni kamaytirishi va iqtisodiyotni turg'unlikka olib kelishi mumkin.
Hech qanday davlat aralashuvi - ishlab chiqaruvchilar mijozlardan xohlagan to'lovlarini olishiga olib kelishi mumkin.
Tengsizlik - bu fuqarolar o'rtasida tengsizlik muammolariga duch keladi.
Foyda motiv sifatida - Hukumat ishlab chiqarishni nazorat qilmaganligi sababli, foyda mahsulot ishlab chiqarishning yagona motividir.
Yomon ish sharoitlari - yomon mehnat sharoitlari bo'lishi mumkin, chunki hukumat tomonidan tartibga solinmagan.
Ishsizlik - bozorda hukumat tekshiruvi yo'qligi sababli ishsizlik ko'payishi mumkin Bozor iqtisodiyotining afzalliklari bizning oldingi bayon qilgan tahlillarimizdan va fikrlarimizdan ma’lumdir.
Bu tahlillardan uchtasi ayniqsa e’tiborga loyiq.
1) Resurslarni taqsimlashning samaradorligi. Bozor tizimi resurslarni samarali taqsimlashga yordam beradi. Buning mazmuni shuki, raqobatli bozor tizimi resurslarni jamiyatga eng zarur bo’lgan tovarlar va xizmatlar ishlab chiqarishga yo’naltiradi. U ishlab chiqarish uchun resurslarni uyg’unlashtirishning ancha samarali usullarini va ishlab chiqarishga yangi, ancha samarali texnologiyani qo’llashni taqozo etadi. Qisqasi, bozor tizimi shaxsiy manfaatni shunday tartibda boshqaradiki, u jamiyat uchun mavjud resurslardan zarur tovarlarni talab darajasidagi miqdorda ishlab chiqarishni ta’minlaydi.
2) Erkinlik – bozor iqtisodiyoti tizimining muhim afzalliklaridan biri shundaki, u shaxsiy erkinlik roliga ustivorlik beradi. Ko’’lab ayrim shaxslar va korxonalar iqtisodiy faoliyatini uyg’unlashtirish tashkil qilishning asosiy muammolaridan biridir. Bunday uyg’unlashtirishni amalga oshirishning ikki usuli mavjud. Biri — markazdan boshqarish va majbur qilish tadbirlarini qo’llash; ikkinchisi – bozor tizimi vositasi orqali ixtiyoriy hamkorlik. Faqat bozor tizimigina iqtisodiy faoliyatni majbur qilmasdan uyg’unlashtirishga layoqatlidir. Bozor iqtisodiyoti tadbirkorlik va tanlash erkinligini namoyish qiladi, xususan shu asosda u muvaffaqiyatga erishadi.
3) Bozor iqtisodiyotining yana bir afzalligi shundaki, bunda har bir shaxs, korxona, firma va kor’orastiyalar tinimsiz harakatda va izlanishda bo’lishadi. Chunki xo’jasizlik, susqashlik, beg’amlik har qanday xo’jalik tizimini xonavayron qilishga olib keladi. Jismoniy va yuridik shaxslar raqobatga bardosh berish, doimiy ravishda foyda olishni ta’minlash uchun kurashadi. Natijada bozor iqtisodiyoti million-million kishilarni xarakatga soladi, ularni boqimandalik kayfiyatidan qutqaradi.
Bozor iqtisodiyotning yuqorida ko’rib chiqilgan aosiy afzalliklari bilan bir qatorda boshqa ko’plab ijobiy jihatlarini ham sanab o’tish mumkin. Jumladan:
- uning ishlab chiqarishning o’zgaruvchan sharoitlariga moslashuvi va ko’nikishining yuqori darajasi;

• 
  fan va texnika yutuqlaridan foydalanish, ularni ishlab chiqarishga joriy etishning jadal sur’ati;
  
• 
  turli-tuman ehtiyojlarni qondirish, mahsulot sifatini oshirish qobiliyati;
  
• 
  buzilgan muvozanatni nisbatan tezlik bilan qayta tiklash;
  
• 
  cheklangan axborot – turli resusrlarning narx darajasi va ularning sarflanish darajasiga yo’nalgan holda bozor iqtisodiyotining muvaffaqiyatli amal qila olish imkoniyati.
  

Bozor iqtisodiyotining ziddiyatlari shundaki, bozor iqtisodiyoti o’zining bosh nazorat mexanizmi — raqobatning kuchsizlanishiga yo’l qo’yadi va hatto buni rag’batlantiradi. Bunday iqtisodiyotda raqobat kuchsizlanishining ikkita asosiy manbai mavjud.
1) Bozor iqtisodiyotidagi erkin muhitda tadbirkorlar foyda ketidan quvib va o’z iqtisodiy mavqeini yaxshilashga intilib, raqobatning cheklangan yo’lidan ozod bo’lishga harakat qiladilar. Firmalarning qo’shilib ketishi, kom’aniyalarning xufyona kelishuvi, shafqatsiz raqobat — bularning hammasi raqobatning kuchsizlanishi va uning tartibga soluvchilik ta’sirining pasayib borishiga olib keladi.
2) Bozor tizimi rag’batlantiradigan texnika taraqqiyoti ham raqobatning zaiflashishiga olib keladi.
Eng yangi texnologiya, odatda:
a) juda katta miqdordagi real kapitaldan foydalanishni;
b) yirik bozorlar bo’lishini;
v) kompleksli, markazlashgan va qat’iyan bir butun bo’lib birlashgan bozorning tarkib topishi;
g) boy va ishonchli xom-ashyo manbalarini talab qiladi. Bunday texnologiya bozorning hajmiga nisbatan keng miqyosdagi hisoblanuvchi ishlab chiqaruvchilar mavjud bo’lishi zarurligini bildiradi. Boshqacha aytganda, eng yangi texnologiyani qo’llash asosida ishlab chiqarishning eng yuqori samaradorligiga erishish, aksariyat hollarda ko’p miqdordagi mayda firmalar emas, uncha ko’p bo’lmagan yirik ishlab chiqaruvchilar mavjud bo’lishini taqozo qiladi.
Bozor tizimi jamiyatni ehtiyoji yuqori bo’lgan tovarlar bilan ta’minlashiga ham kafolat bermaydi. Raqobatning kuchsizlanib borishi iste’molchining erkinligiga ham ‘utur etkazadi. Bozor tizimi o’zining iste’molchining xohishiga ancha mos keluvchi resurslarni taqsimlash layoqatini ham yo’qotib borishi mumkin.
Bozor iqtisodiyotning navbatdagi ziddiyati jamiyat a’zolari daromadlaridagi tengsizlikning kuchayib borishi va aholining tabaqalanishi bilan bog’liq. Bunday iqtisodiyot har qanday yuksak darajada rivojlanmasin daromadlar tengsizligini bartaraf qila olmaydi, faqat uni ma’lum darajada yumshatish mumkin.
Bozor iqtisodiyotining umumiy e’tirof qilingan kamchiliklaridan biri - shundan iboratki, u ijtimoiy iste’mol qilinadigan ne’matlar va xizmatlarni ishlab chiqarib bozorga taklif qilishga qodir emas. Shu sababli jamiyat a’zolarini bunday ne’matlar va xizmatlar bilan ta’minlash davlat zimmasida bo’ladi.
Tovarlar hajmi bilan ‘ul massasi o’rtasidagi ro’y berib turadigan nomuvofiqlikni bartaraf eta olmasligi ham bozor iqtisodiyotining ziddiyati hisoblanadi va bu - pulning qarsizlanishi - inflyastiya bilan birga boradi.

2.3. Bozor iqtisodiyotining afzalliklari

Bozor iqtisodiyotining afzalliklari quyidagilardan iborat:

Resurslar avtomatik ravishda eng samarali tarzda foydalanish uchun ajratiladi.

Iste'molchilar tanlash uchun keng turdagi mahsulotlarga ega.
Innovatsiyalar bozor ishtirokchilarining foyda maqsadi va shaxsiy manfaatlari tufayli rag'batlantiriladi.
Raqobat yanada sifatli mahsulotlar, mashaqqatli mehnat va demak, yuqori samaradorlikni ta'minlaydi.
Iqtisodiyot boylikning yuqori imkoniyatlarini taklif qiladi.
Mahsulotlar va xizmatlar mijozlar talablari va ular to'lashga tayyor bo'lgan narsalar asosida ishlab chiqariladi.
Bozor iqtisodiyoti misol Amerika Qo'shma Shtatlari, Germaniya va Kanada bozor iqtisodiyotiga ega bo'lgan mamlakatlarga misol bo'la oladi, bu erda tovarlar va xizmatlarning erkin aylanishi ishlab chiqaruvchilar va iste'molchilarni osonlashtiradi va himoya qiladi.
Hukumat nazorati yo'q - tovar va xizmatlar bozordagi talab va taklifdan kelib chiqqan holda ayirboshlanadi; hukumat buni nazorat qilmaydi.
Taklif talabni qondiradi - ishlab chiqarilgan mahsulotlar iste'molchi xohlagan narsa bo'lishi kerak. Iste'molchi o'zi xohlagan mahsulot uchun pul to'lashga tayyor bo'lishi kerak.
Daromadlilikning oshishi - Firmalar mijozlar xohlagan mahsulotlarni ishlab chiqarishi kerak, bunda ular o'zlarining rentabelligini oshiradilar. Ularning rentabelligini oshirish orqali ular ko'proq mahsulot ishlab chiqarish va ko'proq daromad olish uchun ko'proq ishchilardan foydalanishlari mumkin bo'ladi.
Innovatsiya - Innovatsion kompaniyalar iste'molchilar xohlagan mahsulotlarni ishlab chiqarish imkoniyatiga ega bo'ladilar. Shuningdek, ular ishlab chiqarish jarayonini yangi texnologiya va uskunalar bilan takomillashtirish, mahsulot sifatini yaxshilash va mijozlar ehtiyojini qondirish imkoniyatini beradi.
Bozor iqtisodiyoti bo'yicha xulosa
Bozor iqtisodiyoti - bu talab va taklifning o'zaro ta'siri asosida tovar va xizmatlarning erkin aylanishini ta'minlovchi iqtisodiyot.
Bozorda tadbirkorlar o'rtasida erkin raqobat targ'ib qilinadi.
Bozor iqtisodiyotining xususiyatlari quyidagilardan iborat:
Iqtisodiy tizim talab va taklifga tayanadi.
Ishlab chiqarilgan mahsulot yoki xizmat miqdori talab va taklif bilan belgilanadi.
Iqtisodiyotning to'rt turi mavjud, ya'ni an'anaviy, buyruqbozlik, bozor va aralash iqtisodiyot.
Davlat aralashuvi narxlarni belgilash, litsenziyalash, kvotalar va sanoat subsidiyalarini o'z ichiga oladi.
Bozor iqtisodiyotining afzalliklari samaradorlikni oshirish, ishlab chiqarish va innovatsiyalarni o'z ichiga oladi.
Kamchiliklarga monopoliya, davlat aralashuvining yo'qligi, yomon mehnat sharoitlari va ishsizlik kiradi.
Garchi bugungi kunda aksariyat mamlakatlar bozor iqtisodiyotining qandaydir shakliga ega bo'lsa-da, bu har doim ham shunday bo'lmagan va bu iqtisodiy modelga bir qancha muqobil variantlar mavjud. Masalan, Oʻrta asrlarda Yevropa iqtisodiyoti feodal edi va antropologlar mahalliy aholi guruhlari orasida koʻplab turli iqtisodiy modellarni kashf etdilar.
Biroq, o'tgan asrning ko'p qismida bozor iqtisodiyoti buyruqbozlik iqtisodiyotidan farqli ravishda tushunilgan. Kuba, Shimoliy Koreya va Sobiq Sovet Ittifoqining hammasi buyruqbozlik iqtisodiyotiga ega yoki mavjud edi.
Xitoy 1978 yilgacha kommunistik va kapitalistik elementlarni aralashtirgan aralash iqtisodiyotga o'tishni boshlaganiga qadar buyruqbozlik iqtisodiyotini saqlab qoldi.
Bugungi kunda hech bir iqtisodiyot, eng kichik miqyosdan tashqari, "sof" bozor iqtisodiyoti emas. Deyarli barcha bozorlar ma'lum darajada tartibga solinadi. Buning sababi shundaki, erkin bozorlar hukumatlar shaxslar huquqlarini himoya qilgandagina va bozorlarni tegishli infratuzilma bilan qo'llab-quvvatlagandagina gullab-yashnashi mumkin.
Tengsizlik bilan bog'liq tashvish. So'nggi tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, zamonaviy bozor iqtisodiyotida investitsiyalarning daromadlilik darajasi ko'pincha jamiyat bo'ylab o'rtacha o'sishdan yuqori bo'ladi. Agar nazorat qilinmasa, bu hodisa kapital egalarining boyligi boshqa daromad turlariga (masalan, ish haqi) nisbatan ancha tez o'sishini anglatadi. Bu jarayon tengsizlikni yanada chuqurlashtiradi.
Iste'molchilar va korxonalar talab va taklifni boshqaradi: Bozor iqtisodiyoti talab va taklifning erkin o'zaro ta'siriga imkon berganligi sababli, u eng kerakli tovarlar va xizmatlar ishlab chiqarilishini ta'minlaydi. Iste'molchilar o'zlari xohlagan narsalar uchun eng yuqori narxni to'lashga tayyor. Korxonalar foyda keltiradigan mahsulot va xizmatlarni taqdim etishga intiladi.
Raqobat samaradorlikni rag'batlantiradi: tovarlar va xizmatlar samarali ishlab chiqariladi. Eng samarali kompaniyalar kamroq unumdor kompaniyalarga qaraganda ko'proq daromad oladi.
Innovatsiyalar foyda bilan taqdirlanadi: Ijodiy yangi mahsulotlar iste'molchilarning ehtiyojlarini mavjud tovarlar va xizmatlarga qaraganda yaxshiroq qondiradi. Ushbu ilg'or texnologiyalar boshqa raqobatchilarga tarqaladi, shuning uchun ular ham ko'proq foyda keltirishi mumkin.
Korxonalar bir-biriga sarmoya kiritadilar: Muvaffaqiyatli korxonalar boshqa kompaniyalarga sarmoya kiritadilar, bu ularga muvaffaqiyatga erishishga yordam beradi. Bu ishlab chiqarish sifati oshishiga olib kelishi mumkin.
Kamchiliklari tushuntirilgan raqobat adolatsiz bo'lishi va samarasizlikni keltirib chiqarishi mumkin: Bozor iqtisodiyotining asosiy mexanizmi raqobatdir. Natijada, raqobatda noqulay ahvolda bo'lganlarga g'amxo'rlik qilishning o'ziga xos tizimi mavjud emas. Bunga keksalar, bolalar va aqliy yoki jismoniy nuqsonlari bo'lgan, ularni ishlashga xalaqit beradigan odamlar kiradi.
Har kim ham o'z salohiyatini to'liq amalga oshira olmaydi: jamiyatning inson resurslari optimallashtirilmasligi mumkin. Misol uchun, kam ta'minlangan oilalar farzandlari ko'pincha oila resurslarini qo'shish uchun kam daromadli ishlarda ishlaydi. Agar bozor iqtisodiyoti o'z manfaatlarini emas, balki taraqqiyotni o'ylagan bo'lsa, bu bolalarga ta'lim olish va kasb tanlash uchun ko'proq imkoniyatlar berilishi mumkin edi.
Tengsizlikni yuzaga keltira oladi va chuqurlashtiradi: jamiyat bozor iqtisodiyoti sharoitida g‘oliblarning qadriyatlarini aks ettiradi. Bozor iqtisodiyoti ba'zi odamlar uchun shaxsiy samolyotlar ishlab chiqarishi mumkin, boshqalari esa oziq-ovqat yoki uy-joyga ega emas. Sof bozor iqtisodiyotiga asoslangan jamiyat zaif qatlamlarga qanday g'amxo'rlik qilish kerakligini hal qilishi kerak.
Talab va taklif o'rtasidagi munosabatlarga asoslangan iqtisodiyot sog'lom raqobatni rivojlantiradi. Kompaniyalar boshqa shunga o'xshash kompaniyalarga qaraganda yaxshiroq tovarlar yoki xizmatlarni taklif qilishga intiladi. Agar bitta kompaniya kengroq tovarlarni taklif qilsa va uning foyda marjasi oshsa, bu raqobatchilarni ushbu bozorning bir qismini saqlab qolishlari yoki egallashlari uchun innovatsiyalarga ilhomlantiradi.
Bu jonli simbioz erkin tadbirkorlikning asosi bo'lib, katta ijobiy xususiyatdir. Kompaniyalar ko'proq mahsulot yoki xizmatlarni turli xil, ko'pincha samaraliroq usullar bilan taklif qilish uchun raqobatlashganda iste'molchilar foyda oladi. So'nggi 10 yil ichida Amazon mahsulotini iste'molchilarga to'g'ridan-to'g'ri jo'natib, pul va "katta quti" do'koniga borish uchun sarflangan vaqtni tejab qolishi mumkin bo'lgan savdo sanoati qanday keskin o'zgarganini ko'rib chiqing.
Kamchiliklari: xavfli daromadga intilish foyda olish potentsiali jozibali bo'lgani kabi xavflidir. Eng yuqori foyda marjasini ko'paytirish uchun potentsial kompaniyalar ko'pincha axloqsiz yoki hatto noqonuniy xatti-harakatlarga murojaat qilishadi. 2010 yilgi Deepwater Horizon neftining to'kilmasligi, shubhasiz, bunday fikrlashning alomatidir, chunki shoshqaloqlik tufayli neft kompaniyasi dahshatli tabiiy ofatni keltirib chiqardi. Bunday xatti-harakatlar o'z xodimlariga zararli, chunki kompaniya, masalan, xavfsizlik protokollariga e'tibor bermaydi.
Shoshilmaslik yoki xavfsizlik protokollariga e'tibor bermaslik hayotni yo'qotishi yoki hech bo'lmaganda kasallik va jarohatlarga olib kelishi mumkin. Kompaniyalar butunlay nazoratsiz qolsa va korruptsion raqobatni kuchaytirsa, erkin tadbirkorlik zarar ko'radi.
Taroziga soling: samaradorlik erkin tadbirkorlikning raqobatbardosh asosi samaradorlikni oshiradi. Sizning kompaniyangiz xuddi sizniki kabi boshqa kompaniyaga qarshi ekanligini bilish sizning kompaniyangiz ixtiyoridagi resurslar barcha imtiyozlarni maksimal darajada oshirish uchun ishlatilishi kerak, shu bilan birga har qanday moliyaviy yoki boshqa xavf-xatarlarning narxini kamaytiradi. Iste'molchilar talabni belgilaydi, shuning uchun korxonalar bozorni to'ldirib yubormaslik uchun etkazib berishni ham, ishlab chiqarishni ham, cheklovni ham tartibga solishlari kerak.
Kamchiliklari: burchaklarni kesish vasvasasi ideal holda, erkin bozor iqtisodiyoti o'zini o'zi tartibga soladi. O'z-o'zini tartibga solish bozorning davlat tomonidan minimal nazorat ostida o'z biznesini yuritish uchun etarli darajada mas'uliyatli deb hisoblanishini anglatadi. Bu, ayniqsa samaradorlik haqida gap ketganda, teskari natija berishi mumkin.
Aytaylik, kompaniya hozirda yuqori talabga ega bo'lgan mahsulotni ishlab chiqaradi, chunki iste'molchilar buning uchun standart bozor qiymatidan yuqori pul to'lashga tayyor. Bu shuni anglatadiki, kompaniya o'z foyda marjasini samarali ravishda oshirish uchun burchaklarni qisqartirishga vasvasaga tushishi mumkin. Agar bu biznes o'z xohishiga ko'ra biznes yuritishda erkin bo'lsa - bu ishchilarga adolatsiz ish haqi to'lash yoki hukumat qoidalarini chetlab o'tishni anglatsa ham - barchasi raqobatchilarga qaraganda iqtisodiy jihatdan samaraliroq bo'lsa, butun tizim zarar ko'radi.
Yuqori iqtisodiy o'sish sur'atlari erkin tadbirkorlik bozoriga ega bo'lgan mamlakatlar an'anaviy ravishda yuqori iqtisodiy o'sish sur'atlariga ega. Umuman olganda, bu mamlakat fuqarolarining umumiy badavlat bo'lishiga olib keladi. Kattaroq bozor raqobatni kuchaytiradi, ya'ni ko'proq kompaniyalar ochiladi, bu esa ko'proq ish o'rinlarini bildiradi va sog'lom tsikl gullab-yashnashda davom etadi. Ko'proq ish o'rinlari ko'proq pulni anglatadi va iste'molchilar tomonidan tizimga ko'proq pul qaytariladi.
Kamchiliklari: Kompaniyalar narxlarni ko'tarishda bepul bir so'z bilan aytganda - inflyatsiya. Bu iqtisodiy o'sishning eng katta xavfi. Talab taklifdan oshib ketganda, u narxlarni ko'taradigan kompaniyalar uchun sahna yaratadi. Bunday nomutanosiblik juda yomon zanjirli reaktsiyaga olib kelishi mumkin. Misol uchun, so'nggi 30 yil ichida deyarli har dekabr oyida bitta o'yinchoq boshqasidan ko'ra ko'proq mashhur bo'lib, taklifning kamligi talabning oshishiga olib keldi va shu bilan birga narxlar oshib ketdi. Bu shuni anglatadiki, iste'molchilar boshqa narsalarga - hatto zaruriy narsalarga ham kamroq pul sarflashadi.
Xuddi shu salbiy narsa bo'ronlar kabi tabiiy ofatlardan so'ng, yoqilg'i quyish shoxobchalari benzin narxini pasaytirgandan so'ng, odamlar etkazib berish cheklanganligi sababli nima so'rasa ham to'lashlarini bilib, kuchga kiradi.
O'z-o'zidan ishlab chiqarilgan milliarder Uorren Baffet Barak Obamaga "Umidning jasorati" kitobida shunday dedi: "Erkin bozor resurslardan eng samarali va samarali foydalanish uchun yaratilgan eng yaxshi mexanizmdir. Hukumat bu borada unchalik yaxshi emas. Ammo bozor ishlab chiqarilgan boylik adolatli yoki oqilona taqsimlanishiga ishonch hosil qilish uchun unchalik yaxshi emas. ” Erkin tadbirkorlikning barcha ijobiy va salbiy tomonlari orasida eng izchil narsa shundaki, bu, ehtimol, barchaga imkoniyat beradigan yagona iqtisodiy tizimdir.
Xulosa
Xulosa qilib aytish mumkinki, bozor iqtisodiyoti mulkchilik shakllari va xo'jalik yuritish usullarining xilma-xilligi, erkin iqtisodiy faoliyat va sog'lom raqobatga asoslangan tizimdir. Bozor iqtisodiyotining o'ziga xos ijtimoiy adolat qoidalari bor. Iqtisodiyotdagi resurslar, ishlab chiqarilgan tovar va xizmatlarni taqsimlash va shunga mos ravishda daromadga ega bo'lib, yuqori farovonlik darajasiga intilish adolat hisoblanadi. Ammo adolat tamoyili hammani birxil qilish emas, balki jamiyatni tabaqalashuvini bildiradi. Iqtisodiy subyektlar o'z mehnatiga, uning samaradorligiga, ishbilarmonligiga va mulkiga qarab bir-biridan farqlanadi. Shu sababli ularning daromadi, turmush darajasi va jamiyatdagi mavqeyi birxil bo'lmaydi. Tabaqalanish boylarga havas qilib, ularday bo'lishga intilishni hosil qiladi. Bozor iqtisodiyoti shunday iqtisodiy munosabatlar-ki, ular ishlab chiqarish faoliyatini rag'batlantiruvchi kuchni yuzaga keltiradi. Bozor regulatorlari moddiy, mehnat va moliya resurslarini kerakli tovar va xizmatlarni ishlab chiqarish tomon buradi. U behuda mehnat sarfini tan olmaydi, aksincha, unga yo'l qo'yganlami iqtisodiy jihatdanjazolaydi, ya’ni ular zarar ko'radi.

Foydalanilgan adabiyotlar

1. 
   «Bozor, pul va kredit» jumali. -T: 2021-2022
   
2. 
   «O'zbekiston iqtisodiy axborotnomasi» jurnali. -T : 2021- 2022
   
3. 
   «Soliq va bojxona xabarlari» gazetasi. -T: 2021-2022
   
4. 
   «Moliyachi» jurnali-2021-2022
   
5. 
   T. Ergashev - Bozor iqtisodiyoti. Toshkent-2005
   
6. 
   http://wwwJex.uz
   
7. 
   http://www.ZiyoNETliZ
   
8. 
   http://www.stat.uz
   
9. 
   http://www.tfi.uz