1. Kompüter şəbəkələrinin təsnifatı və inkişaf mərhələləri

---

1. Kompüter şəbəkələrinin təsnifatı və inkişaf mərhələləri

İnformasiya mübadiləsi və resurslardan birgə istifadə məqsədilə hər 

hansı yolla birləşdirilmiş kompüterlər və (və ya) digər periferiya 
qurğular qrupuna kompüter şəbəkəsi və ya, sadəcə, şəbəkə deyilir.
Kompüter şəbəkələri, bir neçə mərhələdən keçərək inkişaf etmişdir. Bu 
mərhələlər aşağıdakı kimi təsvir edilə bilər:
1. Kənd şəbəkələri: Əvvəlcə, şəbəkələr fiziki məsafəyə görə düzəldilib. 
Kənd və qəsəbələr üzərində elektrik kabeli ilə əlaqələr qurulurdu. Bu 
kimi şəbəkələr əsasən telefon və elektrik enerjisi üçün istifadə edilirdi.
2. Böyük şəbəkələr: 1950-ci illərdə, bir neçə kompüterin bir-biri ilə 
əlaqə qurması üçün ilk kompüter şəbəkələri yaradıldı. Bu şəbəkələr, 
mərkəzi bir serverdən digər kompüterlərə məlumatların ötürülməsinə 
imkan verirdi.
3. İnternetin yaranması: 1960-cı illərin ortalarında, ARPA (Advanced 
Research Projects Agency) tərəfindən finanslanan bir proqram vasitəsi 
ilə ilk internet şəbəkəsi yaradıldı. Bu şəbəkə, məlumatların hər hansı 
bir yerə sürətli və təhlükəsiz bir şəkildə göndərilməsinə imkan verdi.
4. İnternetin genişlənməsi: 1990-cı illərdə, dünya üzərindəki çoxsaylı 
şəbəkələr bir-biri ilə birləşdirildi və internetin modern forması 
yaradıldı. Bu dövrdə, insanlar e-poçt, websaytlar və faylların 
ötürülməsi kimi imkanlardan faydalanmağa başladılar.
5. Mobil şəbəkələr: Mobil telefonların geniş yayılması ilə birlikdə, 
mobil şəbəkələr də inkişaf etdi. Bu şəbəkələr, insanların hər zaman və 
hər yerdə internet və digər şəbəkə xidmətlərindən faydalanmağa imkan 
verir.
6. Bulud hesablama: Son illərdə, bulud hesablama inkişaf etmişdir. Bu, 
şəbəkələrdən asılı olmayan, internet vasitəsi ilə məlumatların 
saklanması və işlənməsinə imkan verir.

---

Kompüter şəbəkələri, fərqli ölçülərdə, fiziki layihə və təminat 
tənzimlənmələri, və tətbiq sahələrinə görə müxtəlif təsnifatlarla təsvir 
edilə bilər. Əsasən aşağıdakı təsnifatlar bilinir: 
1. LAN (Lokal Area Network - Yerli Şəbəkə): Fərdi ofislər, 
təşkilatların bir neçə bina və ya binalar arasında qurduqları şəbəkələr 
kimi məhdud sahəli şəbəkələrdir.
2. WAN (Wide Area Network - Geniş sahəli şəbəkə): Fərqli yerlərdəki 
mərkəzləri, şəhərləri və ölkələri birləşdirən şəbəkələrdir. Internet, ən 
böyük WAN nümayəndəsidir.
3. MAN (Metropolitan Area Network - Şəhəri əhatə edən şəbəkə): 
Şəhərlərdə və bəzi böyük qəsəbələrdə qurulan, fərqli binalar və ofisləri 
bir-biri ilə birləşdirən şəbəkələrdir.
4. PAN (Personal Area Network - Şəxsi şəbəkə): Şəxsi cihazlar 
arasında yaradılan, əsasən Bluetooth və ya Wi-Fi texnologiyaları ilə 
təmin edilən, qısa məsafələr üçün nəzərdə tutulan şəbəkələrdir.
5. SAN (Storage Area Network - Yaddaş Şəbəkəsi): Məlumatların 
saxlanması və paylaşılması üçün istifadə olunan, özəl kabel və 
switchlərlə təmin edilən şəbəkələrdir.
6. VPN (Virtual Private Network - Virtual Məxfi Şəbəkə): İnternet və 
ya başqa bir geniş sahəli şəbəkə üzərində, müəyyən şərtlərlə təmin 
edilən məxfilik və təhlükəsizlik ilə işləyən şəbəkələrdir.
7. VoIP (Voice over Internet Protocol - İnternet protokolu üzərində 
danışmaq): İnternet üzərində səsli görüşmələrin edilməsinə imkan 
verən şəbəkələrdir.

---