1. Konsultatsiya bosqichlari Treningga qo`yiladigan asosiy shartlar

Psixologik konsultatsiyaning asosiy tushunchalari va predmeti. Psixologik muammo


Reja
1. Konsultatsiya bosqichlari
2.Treningga qo`yiladigan asosiy shartlar
3. Konsultatsiya amaliyotidagi ayrim yo‘nalishlar
Konsultatsiya boskichlari
Ba'zida psixolog-konsultantning o'zi etarli emas, chunki mijoz o'zi va uning muammosi haqida e'tirof etgan. Keyinchalik to'g'ri xulosalar chiqarish va mijozning muammosini hal qilish bo'yicha asosli tavsiyalarni shakllantirish uchun psixolog ba'zida u haqida qo'shimcha ma'lumotlarga muhtoj bo'ladi. Bunday holda, o'z xulosalari va xulosalarini shakllantirishdan oldin, psixolog-konsultant mijoz yoki mijoz bilan bog'liq bo'lgan va maslahat uchun foydali bo'lgan ma'lumotlarni taqdim etadigan boshqa shaxslar bilan qo'shimcha suhbat o'tkazadi. Psixolog-maslahatchi mijozning muammosi to'g'risida boshqa odamlar bilan suhbatlashmoqchi ekanligi, u mijozni oldindan xabardor qilishi va undan ruxsat so'rashi kerak. Ba'zida mijozning muammosi to'g'risida qaror qabul qilish uchun maslahatchi psixolog bir qator psixologik testlardan foydalangan holda mijozni qo'shimcha tekshirishni talab qilishi mumkin. Bunday holda, maslahatchi mijozga bunday tekshiruv zarurligini, xususan, u nimadan iborat bo'lishini, qancha vaqt davom etishini, qanday borishini va qanday natijalar berishi mumkinligini tushuntirishi kerak. Shuningdek, mijozga uning psixologik tekshiruvi natijalarini qanday, qaerda va kim tomonidan ishlatilishi yoki amalda foydalanish mumkinligi to'g'risida oldindan aytib berish kerak. Agar mijoz psixologik test o'tkazishga rozi bo'lmasa, unda psixologik maslahatchi buni talab qilmasligi kerak. Shu bilan birga, u majburdir - agar bu haqiqatan ham shunday bo'lsa - mijozni psixologik testlarda qatnashishdan bosh tortishi uning muammosini tushunishni qiyinlashtirishi va uning optimal echimini topishi mumkinligi haqida ogohlantirishi shart. Psixologik maslahatning asosiy bosqichlari Psixologik maslahat berishning butun jarayoni boshidan oxirigacha maslahat 65 berishning asosiy bosqichlari ketma-ketligi sifatida ko'rsatilishi mumkin, ularning har biri maslahat jarayonida zarur bo'lib, muayyan muammoni hal qiladi va o'ziga xos xususiyatlarga ega. Shuningdek, mijozga uning psixologik tekshiruvi natijalarini qanday, qaerda va kim tomonidan ishlatilishi yoki amalda foydalanish mumkinligi to'g'risida oldindan aytib berish kerak. Agar mijoz psixologik test o'tkazishga rozi bo'lmasa, unda psixologik maslahatchi buni talab qilmasligi kerak. Shu bilan birga, u majburdir - agar bu haqiqatan ham shunday bo'lsa - mijozni psixologik testlarda qatnashishdan bosh tortishi uning muammosini tushunishni qiyinlashtirishi va uning optimal echimini topishi mumkinligi haqida ogohlantirishi shart. Psixologik maslahatning asosiy bosqichlari Psixologik maslahat berishning butun jarayoni boshidan oxirigacha maslahat 65 berishning asosiy bosqichlari ketma-ketligi sifatida ko'rsatilishi mumkin, ularning har biri maslahat jarayonida zarur bo'lib, muayyan muammoni hal qiladi va o'ziga xos xususiyatlarga ega. Psixologik maslahatning asosiy bosqichlari quyidagilardan iborat. 1. Tayyorgarlik bosqichi.Ushbu bosqichda psixolog-konsultant mijozni oldindan tayinlash orqali, uning reestrida mavjud bo'lgan ma'lumot bilan tanishtiradi, shuningdek mijoz haqida ma'lumotni uchinchi shaxslardan olish mumkin, masalan, mijozning maslahat olish uchun murojaatini qabul qilgan psixologik maslahat xodimidan. Ishning ushbu bosqichida psixolog-maslahatchi, qo'shimcha ravishda, ushbu bobning oldingi qismida muhokama qilingan deyarli barcha narsalarni bajarib, o'zini konsultatsiyaga tayyorlaydi. Ushbu bosqichda psixologkonsultantning ish vaqti odatda 20-30 daqiqani tashkil qiladi. 2. Tyuning bosqichi.Ushbu bosqichda psixologmaslahatchi mijoz bilan shaxsan uchrashadi, u bilan tanishadi va mijoz bilan birgalikda ishlashga tayyorlanadi. Mijoz, o'z navbatida, xuddi shunday qiladi. O'rtacha, bu bosqich o'z vaqtida, agar hamma narsa oldindan maslahat uchun tayyor bo'lsa, 5 dan 7 minutgacha davom etishi mumkin. 3. Tashxis bosqichi.Ushbu bosqichda maslahatchi psixolog mijozning iqrorligini tinglaydi va uning tahlillari asosida mijozning muammolarini aniqlaydi va aniqlaydi. Ushbu bosqichning asosiy mazmuni - mijozning o'zi va uning muammosi (iqrorlik) haqidagi hikoya, shuningdek mijozning muammolarini aniqlashtirish va eng yaxshi echimni topish zarur bo'lsa, mijozning psixodiagnostikasi. Psixologik maslahatning ushbu bosqichi uchun zarur bo'lgan vaqtni aniq aniqlashning imkoni yo'q, chunki uning ta'rifi ko'p jihatdan mijozning muammosi va uning individual xususiyatlariga bog'liq. Amalda, bu vaqt psixologik test uchun zarur bo'lgan vaqtni hisobga olmaganda kamida bir soatni tashkil qiladi. Ba'zida psixologik maslahatning ushbu bosqichi 4 soatdan 6-8 soatgacha davom etishi mumkin. 4. Tavsiya etiladigan bosqich. Konsultant psixolog oldingi bosqichlarda mijoz va uning muammosi to'g'risida zarur ma'lumotlarni to'plagan holda, ushbu bosqichda mijoz bilan birgalikda o'z muammosini hal qilish bo'yicha amaliy tavsiyalar ishlab chiqadi. Mana bu tavsiyalar aniqlangan, aniqlangan, barcha muhim tafsilotlarda aniqlangan. Odatda psixologik maslahatning ushbu bosqichidan o'tish uchun o'rtacha vaqt 40 daqiqadan 1 soatgacha. 5. Nazorat bosqichi.Ushbu bosqichda psixolog-konsultant va mijoz mijoz tomonidan qabul qilingan amaliy tavsiyalar va tavsiyalarning amalda qanday bajarilishi monitoringi va baholanishi to'g'risida o'zaro kelishib olishadi.
Treningga qo`yiladigan asosiy shartlar
Ijtimoiy psixologik trening insonlar o’rtasidagi sog’lom munosabatlarning bo’lishiga erihishni maqsad qilib qo’yar ekan, uni o’tkazuvchi, uyushtiruvchi shaxs va uning o’z ishini mukammal bilishi faoliyat samarasini ta'minlovchi asosiy omillardan biridir. Trening o’tkazuvchiga qo’yiladigan asosiy shartlardan va talab-lardan biri sho’qi, u muloqot jarayonining barcha qirralarini professional darajada mukammal egallagan bo’lishi kerak U ham bo’lsa - nazariy bilimlarni bevosita amaliyotda, trening jarayonida qo’llay olishidir. Ularni odatda trenerlar, instruktorlar, boshlovchilar, deb atashadi.
Qatnashchilarning yoshi, jinsi, kasbiy malakalari, madaniyati darajasi va extiyojlariga mos ravishda dastur va stsenariylarga o’z vatstida tuzatishlar kiritish qobiliyatiga ega bo’lishi, mashg’ulotlar shakli, vaqti, joyini ham yo’qoridagi omillarga moe ravishda tanlashi ularning samaradorligiga bevosita ta'sir ko’rsatadi. Imkoniyat boricha, tinglovchilarni mashg’ulotlar boshlanishidan avval mavzu buyicha yozma matnlar bilan ta'minlashi va ma'ro’zalarni iloji boricha, o’zi o’qib, amaliy mashg’ulotlarga ham begonalarni jalb qilmagani ma'kul. Chunki bu erda "nimaga urgatish" va "qanday urgatish" degan savollarga javobgar shaxs bir kishi bo’lsa, harakatlarda uygunlik bo’lishi mumkin. Ijtimoiy psixologik treningda boshlovchi roliga duch kelgan shaxslarni jalb etib bo’lmaydi. Chunki mashg’ulotlarni o’tkazuvchi maxsus tanlovlarda ishtirok etgan bo’lishi va unda uning kommunikativ maxrrati, o’z-o’zini nazorat qila olish qobiliyati, bosikligi, xissiyotlarning mukobilligi, ularga ma'lum ma'noda turgunlik xos bo’lishi shart. Tanlovni umuman xolis ekspertlar o’tkazib, trenerlarni tayyorlash kurslari ham nisbatan o’zok muddatga muljallangan mashg’ulotlar tizimidan iborat bo’ladi.Ishda samarali muloqotga erihish uchun quyidagi omillar xisobga olinishi maqsadga muvofik: a) maqsadning aniq bo’lishi, uning boshlovchi va ishti-rokchilar tomonidan bir xil idrok qilinishi va tushuni-lishi. Demak bu urinda guruxiy va individual maqsadlar o’rtasidagi moslik va kelishuvning mavjudliligiga e'tibor qaratilishi shart; b) ikki tomonlama muloqotning mavjudligich ya'ni fikr va xissiy kechinmalarning aniqligi, ochikligi va rostguylik tamoyillariga e'tibor berish; v) faol ishtirok va guruxdagi liderlikning a'zolar o’rtasida teng taksimlanishiga erihish, ya'ni guruxda Yaqqol ko’zga tashlangan lider yoki doimo o’z xissiy-kechinmalarini va irodasini boshqalarga o’tkazishga xarakat qilayotgan shaxsning bo’lmasligi; g) ta'sir ko’rsatish yoki ruxiy tazyikning ishtirokchilar bilimlari, qobiliyatlari va malakalariga asoslanishi, lekin bunda boshqalarning kamsitilishiga yo’l kuymaslik; d) qaror kabo’l qilish va munozaralarni yakunlash boskichlarida vaziyatga qarab, boshlovchining tashabbusni o’z kuliga olish huquqidan foydalanish; e) ba*s va tortishuvlarga doimo to’g’ri, oqilona, odilona, konstruktiv tus bera olishbu omil ishtirokchilar tashabbuslarini qo’llab-quvvatlaydi va ularda shaqllanadigan sifatlarning mustahkamlanishiga zamin xozirlaydi; j) gurux faoliyatining samaradorligi masalasi ham usha gurux a'zolari tomonidan baxolanishi o’yin yoki munozarani yana davom ettirish yoki tuxtatish masalasiga oydinlik kiritadi, aks xrlda boshlovchi bu mas'uliyatni o’z buyniga olsa, unda gurux o’z faoliyatidan ko’nikmay qolishi mumkin. z) T-gurux a'zolarining maksimal tarzda o’zini ko’rsatish, xattoki, o’zidagi yashirish emotsiyalarni va yangiliklarni ro’yrost namoyon etishga undash lozimki, toki u har qanday haroitda ham o’z individualligini ko’rsatish qobiliyatiga ega bo’lsin. Shunday qilib, ijtimoiy psixologik treningning samaradorligi bir tomondan, ishtirokchilarning faol «atnahishlari va o’zlarini erkin xis qilishlariga boglik bo’lsa, ikkinchi tomondan, bu narsa, boshlovchi -trener shaxsining xususiyatlariga bevosita boglikdir. Huning uchun ham trener yosh bo’lsa va unda ijtimoiy psixologik trening o’tkazish tajribasi etishmasa, u o’ziga xos va moe auditoriyami topib ishlashi, birdaniga kattalar guruxida, 6 noma'lum kishilar bilan ishlashdan o’zining tiyishi kerak Chunki agar u o’z amaliy faoliyati boshidayok maglubiyatga uchrasa, keyinchalik u xech qachon trening mashg’ulotlari o’tkaza olmasligi mumkin. Bu unda shaxsiy tushkunlikni keltirib chiqarib, o’zi yordamga muxtoj bo’lib soladi. Boshlovchi ham o’z faoliyatining amalga oshirishida yo’qoryda ta'kidlanganidek IPTning turli shakllaridan o’ziga ma'kulrok turidan boshlashi mumkin. Masalan, o’zidan yosh bo’lgan bolalar guruxida turlicha oson o’yinlar tashkil qilish, savol-javob guruxlarini uyushtirish, dumalok stol atrofida turli xayotiy kazuslarni muxrkama silishga urgatishi mumkin. Chunki, psixodramatik o’yinlar, ayniqsa, sotsiodramapar shaxsdan yo’qsak kasbiy sifatlarni, insonlar bilan ishlash tajribasini talab qiladi. Boshlovchidan talab qilinadigan psixologik professionalizmning asl moxiyati shundaki, u odamlar ko’ziga va xatti-harakatiga sarab, ularning niyat-istaqlarini, treningda ishtirok etish qobiliyatini taxminan oldindan chamalay olishi va o’yin davomida moxirlik bilan ular harakatini zimdan boshqarish qobiliyatiga ega bo’lishi shart. Shuning uchun maxsus ijtimoiy psixologiya kurslarida taxsil olmagan, professional tayyorgarlikka ega bo’lmagan shaxslar treningni boshqara olmaydilar. Bundan tashkari, boshqaruvchi shaxslardan fidoyilik o’z manfaatini o’zgalarnikidan pastrok kuyish, sabr-chidam, tezkorlik faxm-farosat sifatlari talab qilinadi. Bu sifatlar, ma'lumki, nafaqat nazariy tayyorgarlik asosida, balki ko’prok xayotiy mulotsot va ijtimoiy faoliyatning murakkab turlarida faol ishtirok etish natijasidagina kulga kiritidadi, Bu urinda kitobxon diqqatini ikki narsaga qaratish urinlidir. Birinchidan, o’zbek xalki va O’zbekistonda yashayotgan boshqa millat vaqillarida asrlar davomida shaqllanib, saykal topgan muomala madaniyati, odob-axloqqa aloqador fazilatlar va kadriyatlar borki, ular dunyo tsivilizatsiyasi doirasida juda yo’qori baxolanib kelinmokda. Lekin, ana shu olijanob insoniy munosabatlarda ayrim jixatlar borki, ular aynan ijtimoiy psixologik treningni tashkil qilish va o’tkazishda o’ziga xos xususiyatlarni keltirib chiqaradi. Masalan, o’zgalar fikriga ergahishshaxs yoshi va xayotiy tajribasini, jamiyatdagi obro’-e'tiborni har qanday haroitda ham xisobga olish, tankid yoki o’zini tankid qilishda yo’z-xotirlik fazilatlari, o’z xissiy kechinmalarini o’zgalar oldida ochiq-oydin izxor qilmaslik Evropa standartlari buyicha ijtimoiy psixologik treningni tashkil qilish va o’tkazishga monelik qilishi mumkin. Ikkinchidan, xalkning, ayniqsa, yoshlarning yangiliklarga intiluvchanligi, yangi innovatsion texnologiyalar, xorijiy tillarni o’rganishga intiluvchanligi va bu boradagi yoshlar iqtidorini xisobga oladigan bo’lsak ularda jaxon talablari darajasida treninglarni fakzt yoshlar auditoriyasida etish maqsadga muvofikmikin, degan tabiiy savol paydo bo’ladi. Bizning fikrimizcha, har qanday vaziyat eki omil doirasida ham etnopsixologik va xududiy o’ziga xosliklar xisobga olinishi zarur. Bu urinda shu narsa xech qanday e'tirozsiz kabo’l qilinishi lozimki, xrzirgi davrda o’qitish va talim-tarbiya tizimining barcha jabhalarida faol ijtimoiy psixologik tayyorgarlik usullaridan foydalanish va foydalanilganda ham uning eng samarali, millat psixologiyasiga mos uslublarni keng targib etish va amaliyotlarda joriy etish lozim. O’zbekistan Respublikasida kadrlar tayyorlash buyicha milliy dasturni amalga oshirishda ham o’zluksiz ta'limning barcha boskichlarida faol metodlardan keng ko’lamda foydalanish o’zining samarasini berishi shubxasiz. Zero, bugungi kunda bilimdonlikning eng muhim jixatlaridan biri ham ijtimoiy psixologik bilimdonlikdir. Bu narsa, ayniqsa, kattalar faoliyatini to’g’ri tashkil etish va uni o’zgartirish borasida o’z urniga egaKonsultatsiya amaliyotidagi ayrim yo‘nalishlar
Psixodinamik yo`nalish.Psixodinamik yo`nalishga psixoanalitik nazariyaga yo`naltirilgan psixotеrapiya turlari kiradi: klassik psixotahlil (Frеyd), Adlеrning individual psixologiyasi, Yungning analitik psixologiyasi, Rankning irodaviy tеrapiyasi, Shtеkеlning faol analitik tеrapiyasi, Fromm-Rayxmannning intеrpеrsonal psixotеrapiyasi, Xornining xaraktеrologik tahlili (tahlili), gumanistik psixotahlil (Fromm), Klyaynning ego-tahlili, Sallivanning intеrpеrsonal psixotеrapiyasi va boshqalar. Mazkur yo`nalish asosi Z.Frеydning ishlaridir. Frеyd birinchi bo`lib psixikani instinkt, aql va ongning urish maydoni sifatida tasvirlagan. «Psixodinamik» atamasi shaxsni tashkil qiluvchi tuzilmalar orasidagi tugallanmas tortishuvlarni aks ettiradi. Psixodinamik yo`nalish ta’limoticha, dеtеrmеnizm ongsiz psixik jarayonlar bilan ta'riflanadi. Shunga binoan shaxsda anglanmagan qarama-qarshi motivlarni, intrapsixik mojarolarni asl sabablarini hamda mijoz muammolarini hal qiluvchi muhim yеchimlarni mijoz tomonidan anglanilishi muhimligiga etibor bеriladi. Z.Frеyd o`z asarlarida instinktiv hayot talabi va unga qarshilik ko`rsatish natijasida yuzaga kеladigan intrapsixik mojarolar oqibatida insonda turli kasalliklar namoyon bo`la boshlashini ma’lum qiladi.Psixodinamik yo`nalishning asosiy maqsadi anglanmagan holatlarni anglanilishidir. Psixodinamik yo`nalish asosida faoliyat ko`rsatayotgan psixolog shaxsni chеgaralangan, bosilgan impulslari ularga ko`rsatilgan qarshiliklarini topishga qaratilgan. Ularning fikricha, anglanish hosil bo`lishi bilan shaxsda o`zgarishlar yuz bеra boshlaydi. Psixodinamik yo`nalishning asosiy jarayonlari: Konfrontatsiya − mijoz tomonidan tadqiqot uchun zarur bo`lgan psixik jarayonlarning aniqlanishi. Aniqlik kiritish − aniqlangan jarayonlarning asosiylarini qo`shimchalaridan ajratish.