1-LABORATORIYA ISHI. QUYMALARNI QOLIPLARDA OLISH.
Ishdan maqsad. Metall va uning qotishmalaridan oddiy. shaklli
quymalarni gilli qum
materiallardan tayyorlangan qoliplarda olish va uning sifatini kuzatish.
Umumiy ma’lumot. Aytaylik, metall shesternyaning bir necha quyma zagotovkasini olish
zarur deylik. Bu quymani olish texnologiyasini hal etshiga o‘tpshdan avval chizmasidan uning
materiali, shakli, o‘lchamlari, geometrik aniqligi, snrt yuza tekisligi va seriyasi o‘rganiladi. Agar
shu nuqtai nazardan uniig chizmasi (40- rasm, a)
kuzatilsa, ko‘rinadiki u, oddiy shaklli po‘lat
detal bo‘lib, o‘lchamlari kichik, geometrik aniqligi va sirt yuza tekisligi ham u kadar yuqori
bo‘lmay, seriyasi bir necha dona, holos.
Bunday quymalarni gilli qum materiallardan ikkita opokada qo‘lda
tayyorlangap qolipda
olish texnika iqtisodiy ko‘rsatkichlarga ko‘ra ma’qulroq bo‘lgani uchun biz ham bu variantni
qabul etaylik. Ma’lumki, quyma qolipni tayyorlashga o‘tishdan
avval detal chizmasi
asosida quyma zagotovka chizmasini loyihalash lozim.
40-rasm. Qolip tayyorlash uchun zarur moslamalar: detal chizmasi (a); quyma aa-
gotovka chizmasi(b) model (v); sterjen yashigi (g); sterjen (d).
Buning uchun uning nominal o‘lchamlarini, metallning qolipda hajmiy kirishuv
qiymatini va mexanik ishlovlarga qoldiriladigan quyimlar kattaligini hisobga olgan holda
chizmasi chiziladi (40-rasm, b).
Keyin quyma zagotovka chizmasi asosida model sterjen yashig‘i (sterjen
qolipi), suyuq metallni qolipga
shlakdan bir muncha tozalab, bir tekisda qolipga
uzatuvchi
quyish sistemasi tanlanib, uning ham model elementlari shakli va o‘lchamlarini
aniqlab, chizmasi chiziladi. Modellar, sterjei yashiklar yog‘ochdan tanyorlapadi (41-rasm, v, g).
SHuni qayd etish lozimki, sifatli quymalar olishda quyish
sistemasi xilini va uning
o‘lchamlarining to‘g‘ri tanlanishi katta aha-miyatga ega. 41-rasmda normal quyish sxemasi
keltirilgai. Quyish sistemasi elemeptlari ko‘ndalang kesim o‘lchamlariii aniqlashda quyidagi
nisbatlardan foydalanish mumkin:
bu erda F
t
-quyish sistemasi ta’minlovchi, kavayalarning kesim yuzalari, sm
2
F
sh
-shlak tutgich qismining ko‘ndalang kesim yuzi, sm
2
.
F
s
-stoyak qismining ko‘ndalang kesim yuzi, sm
2
.
Qolipni suyuq metall bilan ta’minlovchi qismining ko‘ndalang
kesim yuzini esa
tubandagi formula bo‘yicha aniqlasa bo‘ladi:
bu erda
Q