1-лаборатория иши

1. Asbobning tuzilishi va ish usuli
Gaz issiqlik sig’imlarining nisbatini Кleman-Dezorm asbobida aniqlanadi, bu asbob havo balloni V va manometr M dan iborat. Ballon V va manometr M rezina nay orqali nasosga ulangan.
Bundan tashqari, К jo’mrak orqali ballonni tashqi atmosferaga ulash mumkin. Agarda К₁ jo’mrakni nasos tomon ochib,/K₂ berk bo’ladi/ ballonga havo xaydasak, ballon ichidagi xavoning bosimi va harorati

ko’tariladi. Tashqi muhit bilan issiqlik almashish hisobiga vaqt o’tgan sayin idishdagi havoning harorati pasaya boshlaydi. Natijada manometr M dagi suvning balandligi kamayib boradi. Ma’lum vaqt o’tgach idish ichidagi va tashqi haroratlar tenglashadi, manometrdagi suv ustunlarining farqi kamayishdan to’xtaydi.
Bunda manometdagi suv sathlarining farqi h₁ bo’lsin. U vaqtda idish ichidagi bosim R₁=R₀+h /13/ bo’ladi. Bunda R₀ - tashqi atmosfera bosimi. Gazning 1-holatini T₁ va R₁=R₀+h, kattalik bilan xarakterlash mumkin.
Agarda jo’mrak К₂ ni ochib, ichkaridagi bosim tashqi R₀ bosimga tenglashishi bilan jo’mrakni qayta berkitsak, adiabatik kengayish vujudga keladi. Bunda idish ichidagi havoning harorati T₂ gacha pasaygan bo’ladi. Bu 2-holat T₂ va R₀ kattaliklar bilan xarakterlanadi. Idish ichidagi havoning harorati T₂ tashqi harorat T₁ bilan tenglasha borib, manometrdagi suv ustunlarining farqi orta boshlaydi. Suv ustunining o’zgarishi to’xtagach tirsaklardagi suv sathlarining farqi h₂ o’lchanadi. Bunda idish ichidagi havoning bosimi R₂=R₀+h₂ /14/ bo’ladi. Bu holatni xarakterlovchi kattaliklar T₁ va R₂ bo’ladi. Gazning 2- va 3- holatlariga Gey-Lyussak qonunini tatbiq qilish mumkin.
/15/
Gazning 1-holatidan 2-holatiga o’tishini adiabatik kengayish deb hisoblab quyidagi tenglamani yozish mumkin.
bu tenglamaga R₁=R₀+h₁ ni qo’yaylik buni quyidagicha o’zgartirib tenglamani hosil qilamiz. Tenglamani ikkala tomonini Nyuton binomi bo’yicha yoyib, va lar juda kichik bo’lgani uchun ularning yuqori darajali hadlarini tashlab yuboramiz va faqat birinchi darajali hadlarnigina qoldiramiz:
yoki /16/
( 14 ) tenglamadagi R₂ ning qiymatini ( 15 ) ga qo’yib, unda h₂ ni topamiz.
So’nggi ifodani ( 16 ) ga tenglashtiramiz:
Bu tenglamani  ga nisbatan echib,  ni hisoblash formulasini topamiz. /17/