1-маъруза : жисмоний тарбия назарияси ва усулияти предмети

Birinchi davr – bashariyat taraqqiyotining ilk davridagi harakat-faoliyatini organizmga taosiri haqida eng dastlabki (emperik) bilimlar (Ponamarev N.I. 1975), ularning tO`pla-nishi, «mashqlanganlik»ning foydasini sezib, maonosiga etish va tO`plangan tajribani avloddan-avlodga uzatish usullarini anglashga imkoniyat yaratilgan «jismoniy mashqlar» ni va «jismoniy tarbiya»ni paydo bO`lishi uchun shart-sharoit yaratilishiga omillarni yuzaga kelgan davri.
Ikkinchi davr – jismoniy tarbiya jarayonida qO`llanila boshlangan birinchi usuliyatlarning yaratilishi – qadimgi YUnonistonda quldorlik davlati davri va O`rta asrni O`z ichiga oladi (G.D.Xarabuga, 1974). Jismoniy tarbiyadagi bu usuliyatlar, tajribalar orqali yuzaga kelgan bO`lib, filosoflar, pedagoglar, vrachlar odam organizmi faoliyati qonuniyatlari bilan unchalik tanish emasligi, O`rganib ulgurmaganliklari orqali jismoniy mashqlar taosirining mexanizmini aytarli tushuntira olmas edilar. SHunga kO`ra bu davr jismoniy mashqlar bilan shug`ul-lanishning foydasini tashqi kO`rinishlarga qarab baholangan davr deb qaralgan. Bu davrda YUnonistonning jismoniy tarbiya usuliyati aytarli darajada keng tarqalgan bO`lib, u mavjud vositalar va usuliyatlarni kuch, chidamlilik va boshqa harakat sifatlarini rivojlantirish uchun ularni yagona tizimiga birlashtirgan davr deb qaralgan.
O`rta asrning O`rtalarida jismoniy tarbiya usuliyatlari-ning xillari ortdi. Gimnastika, suzish, O`yinlar, kamon otish, otda chopish, qilichbozlik bO`yicha dastlabki qO`llanmalar paydo bO`ldi. Ajdodlarimiz Abu Nasr Farobiy, Abu Ali ibn Sino, Abu Rayhon Beruniylarning tan tarbiyasiga oid ilmiy dunyoqarashlari vujudga keldi (UsmonxO`jaev T.N. 1995).
Uchinchi davr – jismoniy tarbiya haqidagi nazariy bilimlarni intensiz tO`planishi, uyg`onish davridan XIX asrning oxirigacha bO`lgan davrni O`z ichiga oladi. Inson tarbiyasi, uni O`qitish, davolash haqidagi fanning rivojlanishi filosoflar, pedagog va vrachlarning jismoniy tarbiya muammo-lariga eotibor qila boshlashlari davri, jismoniy tarbiyaning mohiyati haqidagi falsafiy, pedagogik va tibbiy maolumot-larning, bilimlarining vujudga kela boshlagan davri. Bu maolumotlar hali turlicha, chunki, kO`pincha O`sha davrda musta-qilroq sanalgan filosofiya, pedagogika, meditsina fanlari tarkibida voyaga etar edi. YO`l-yO`lakay, ammo zarur bO`lgan darajada bunday ilmiy fanlarning vakillari kO`pincha O`z muammolarini jismoniy tarbining rolini hisobga olmay hal qilish mumkin emasligini tushuna boshladilar. YAngilanish davridayoq pedagog-gumanistlar va hayoliy sotsialistlar jismo-niy tarbiyada bir butun tarbiyaning majburiy qismlardan biri deb qaray boshladilar.
Jumladan, shvetsariyalik demokrat pedagog I.G.Pestalotsii tomonidan (1746-1827) bolalar harakat qobiliyatini rivojlan-tirish uchun tuzilgan jismoniy mashqlar tizimida bO`g`inlar (sustavnaya) gimnastika umumiy pedagogika nazariyasi ichida alohida O`rinni egallaydi. XVIII asrda anatomlar tomonidan jismoniy mashqlar «biomexanika»si bO`yicha izlanishlar olib borildi, 19 asrda esa jismoniy tarbiya haqida ilmiy- nazariy ishlar vujudga keldi.
Jamiyat hayotida jismoniy tarbiyaning roli tarbiyaning sinfiy xarakterga ega ekanligi ilmiy asoslandi. Tarbiyaning mazmuni ochildi va unda jismoniy tarbiyaning O`rni hamda shaxsni har tomonlama rivojlantirish yO`llari aniqlandi.
Aynan shu davrda jismoniy tarbiya nazariyasiga asos solindi deb hisobga olinib, shu soha bO`yicha ilmiy farazlar va bilimlar tO`planishi orqali mustaqil fan sifatida ajralib chiqdi.