1-Ma’ruza. Jismoniy madaniyat tarixi fanining maqsadi hamda vazifalari. Reja

 Jismoniy tarbiya tarixi o'quv fanining o'zlashtirish jarayonida amalga oshiriladigan 
masalalar doirasida talaba: 
- nazariy va amaliy mashg'ulotlarda jismoniy harakat, jismoniy tarbiyani paydo 

---

bo'lish davrlarini rivojlanish tarixi,
- O'zbekistonda jismoniy tarbiya va sport harakatini rivojlantirish tarixi to'g'risidagi 
bilimlarga, 
- jismoniy tarbiya va sport tarixining asosiy davrlarini, rivojlantirish 
qonuniyatlarini bilishi kerak; 
- fanni o'rganishning tamoillarini, xalqaro sport va olimpiya harakati tarixini, uning 
rivojlanish bosqichlari va asosiy xususiyatlarini to'g'ri aniqlash ko'nikmalariga ega 
bo'lishi kerak; 
- ilmiy nazariy jihatdan olingan bilimlarni tahlil qila olish kerak; 
- amaliy mashg'ulotlarda mustaqil fikr yuritishi, mavzularga ijodiy yondoshish 
malakalariga ega bo'lishi kerak; 
- fan bo'yicha o'zining fikr mulohazalarini to'liq, aniq bayon etishi kerak. 
Jismoniy tarbiya va sport tarixi fani o'quv rejasiga kiritilgan pedagogika, 
O'zbekiston tarixi, sotsiologiya, falsafa, tibbiy biologic fanlar, tanlangan sport turi 
nazariyasi va uslubiyati hamda jismoniy tarbiya va sportni boshqarish fanlari bilan uzviy 
aloqada o'qitiladi.
Jismoniy madaniyat jahon xalqlarining umumiy madaniyati mazmunidan chuqur 
o'rin egallamoqda. Uni o'qitish, o’rganish va ilmiy tadqiqot olib borish bugunning 
dolzarb muammolaridan biridir. 
O'zbekiston Respublikasining Prezidenti I.A.Karimov: «Tarixga murojaat qilar 
ekanmiz, bu xalq xotirasi ekanligini nazarda tutishimiz kerak. Xotirasiz barkamol kishi 
bo'lmaganidek, o'z tarixini bilmagan xalqning kelajagi ham bo'lmaydi», - deb yangi 
tariximizga yo'l ochib beidi. Buni yurtimizning mustaqilligi yillarida amalga oshirilgan 
ijtimoiy madaniy islohotlarning samarali natijalarida ko'rish mumkin. 
Jahon xalqlari tarixi, shuningdek, O'zbekiston xalqlari tarixida jismoniy tarbiya va 
sport tarixining ham o'ziga xos xususiyatlari hamda ijtimoiy-tarbiyaviy o'rni g'oyat 
kattadir. 
O'zbekiston Davlat jismoniy tarbiya instituti (O'zDJTI) va Respublika oliy o'quv 
yurtlarininig jismoniy tarbiya fakultetlari, shuningdek, pedagogika kasb-hunar 
kollejlarining jismoniy tarbiya bo'limlari, Olimpiya o'rinbosarlari kasb-hunar kollejlarida 
Davlat ta'lim standartlari asosida «Jismoniy tarbiya va sport tarixi» fan sifatida kiritilgan. 
Jismoniy tarbiya va sport sohasida mutaxassislar tayyorlash va ularning nazariy bilim 
hamda amaliy malakalarini oshirishda «Jismoniy tarbiya va sport tarixi hamda jismoniy 
madaniyat harakatini tashkil etish va boshqarish» fani asosiy mutaxassislik fanlaridan 
bin bo'lib hisoblanadi.
«Jismoniy madaniyat va sport tarixi» ixtisoslikka oid maxsus fan sifatida, eng 
avvalo, milliy qadriyatlar, ijtimoiy, madaniyat taraqqiyoti natijalari, mustaqillik yillarida 
joriy etilgan qonunlar, qarorlar, farmonlar, nizomlar hamda O'zbekiston Respublikasi 
Prezidenti I.A.Karimovning asarlarida asoslab berilgan g'oyalarga tayanadi. Ularni 
jismoniy madaniyat ijtimoiy-pedagogik jarayon sifatida o'ziga metodologik asos qilib 
oladi.
Shuningdek, jahon miqyosidagi va O'zbekiston sharoitidagi jismoniy tarbiya va 
sport taraqqiyoti fanning mazmunini tashkil etadi. Bu fan sport turlari tarixi, pedagogika 
tarixi, jismoniy tarbiya nazariyasi va uslubiyati hamda boshqa fanlar bilan uzviy bog'liq 
holda o'rganilmoqda va rivojlanmoqda.
Jismoniy tarbiya va sport tarixi fanini o’rganishda mutaxassis olimlar Rl.Ismoilov, 
Yu.S.Sholomitskiy, RAbdumalikov, J.T.Toshpo'latov, A.K.Akramov, H.A.Botirov va 
boshqalarning o'quv qo'llanmalari, ilmiy-ommabop risolalaridan foydalaniladi. Ularning 
asarlariga asosan insoniyat taraqqiyotining ilk davridan boshlab to hozirgi kungacha 
bo'lgan jismoniy tarbiya tarixining rivojlanish yo'llarini o'iganish imkoniyatiga ega 
bo'lmoqdamiz.

---

Jismoniy tarbiya harakatida mutaxassis kadrlarga bo'lgan talablar va ehtiyojlar 
ijtimoiy turmush hamda mehnatda, ayniqsa, Xalqaro sport harakatida doimiy ishtirok 
etishi muhim ahamiyat kasb etmoqda. O’zbekiaton Respulikasining Jismoniy tarbiya va 
sport to’g’risida gi Qonuni, Ta’lim to’g’risida gi Qonun, Kadrlar tayyorlash Milliy 
dasturi, Sog'lom avlod davlat dasturi, «Alpomish» va «Barchinoy» maxsus testlarini 
hayotga singdirish, bolalar sportini rivojlantirish, o'quvchi yoshlarning «Umid nihollari», 
«Barkamol avlod» sport o'yinlari hamda talabalar «Universiada»larini tashkil qilishda 
asosiy maqsad buyuk kelajakning har tomonlama barkamol avlodlarini tarbiyalashdir. 
Aholining salomatligini yaxshilash, barkamol avlodning ma'naviy va jismoniy 
rivojlanishini ta'minlashda jismoniy tarbiya va sportning nazariy asoslarini singdirish 
muhim vazifalardan biri qilib qo'yilmoqda.
Bu jismoniy tarbiya va sport mutaxassislarining zimmasiga g'oyat katta sharafli 
mas'uliyatni yuklamoqda. Shu sababdan jismoniy tarbiya va sport bo'yicha malakali 
kadrlar tayyorlashga alohida e'tibor berilmoqda. Jismoniy tarbiya va sportining 
mohiyatini tushuntirish, ularni targ'ibot qilish, barcha sport turlari tarixi, xalq milliy 
o'yinlari tarixi bilan tanishtirish muhim ahamiyatga egadir. Bu yo'lda ajdodlarimizdan 
bizgacha yetib kelgan madaniy-tarbiyaviy va ilmiy meroslar mazmunidagi jismoniy 
tarbiya hamda uning tarixi asosida ta'lim-tarbiya berishni davr taqozo etmoqda. 
O'zbekistonda jismoniy tarbiya va sportning tarkib topishi va ijtimoiy tuzumlar 
asosida uning rivojlanishiga doir mukammal ishlangan o'quv qo'llanmalar darslik deyarli 
yo'q. 
R.Ismoilov va Yu.Sholomitskiy ilk bor (1968) «O'zbekistonda fizkultura tarixi» 
o'quv qo'llanmani yaratgan. Unda qadimgi ajdodlarimizning jismoniy tarbiyasi haqida 
jiddiy ma'lumotlar uchramaydi. X.A.Botirov (1993) va A.K.Akramov (1997) «Jismoniy 
tarbiya va sport tarixi» ommabop va o'quv qo'llanmalarida ajdodlarimiz jismoniy 
madaniyati to'laqonlik bilan mazmun topmagan. R.Abdumalikov, J.E.Eshnazarov 
«Ajdodlar jismoniy madaniyati tarixini o'rganish masalalari» (1993) o'quv qo'llanmasida 
asosan xalq og'zaki ijodi durdonalari, tarixiy muzeylardagi ashyolar, Rossiya 
olimlarining tadqiqotlari natijalaridagi ba'zi ma'lumotlarga tayangan holda mazkur 
muammoga ozroq bo'lsada, oydinlik kiritilgan. 
O'zbekistonning mustaqillikka erishgan dastlabki kunlaridanoq (1991) mamlakat 
tarixini qayta yoritish va barcha voqeliklami ochiq-oydin ko'rsatish vazifa qilib qo'yildi. 
Respublika Prezidenti I.A.Karimov «Tarixga murojaat qilar ekanmiz, bu xalq xotirasi 
ekanligini nazarda tutishimiz kerak. Xotirasiz barkamol kishi bo'lmaganidek, o'z tarixini 
bilmagan xalqning kelajagi ham bo'lmaydi» - degan so'zlari asosida «O'zbekistonning 
yangi tarixi» (3 ta kitob, 2000 y.) nashrdan chiqarildi. Tarixiy jarayonlar bu kitoblarda 
«Turkiston Chor Rossiyasi mustamlakachiligi davrida» (1-kitob), «O'zbekiston Sovet 
mustamlakachiligi davrida» (2-kitob), «Mustaqil O'zbekiston tarixi» (3-kitob) o'z nomi 
bilan asosli ravishda ifoda topdi. 
Dunyodagi juda ko'p mamlakatlar hozirgi O'zbekiston va uning tarixiy o'tmishini 
yaxshi bilishadi va yanada chuqurroq o'rganish maqsadida ularning rasmiy vakillari 
yurtimizga tez-tez tashrif buyurishmoqda. Bu jarayonlar O'zbekiston Respublikasi 
Prezidenti I.A.Karimov va boshqa rasmiy rahbarlar hamda mutaxassislarning 1991- 
2011-yillarda chet ellarga qilgan rasmiy safarlarida, ayniqsa, ko'proq namoyon bo'ldi. 
Mamlakatimiz mustaqilligining dastlabki yillaridayoq I.A.Karimov hozirgi davrga 
yuqori baho bergan edi, ya'ni: «Hozir bizning jamiyatimiz tarixiy chorrahada turibdi. 
Respublikani milliy-davlat, ijtimoiy-iqtisodiy va ma'naviy kamol toptiruvchi o'z 
taraqqiyot yo'lini ishlab chiqishimiz zarur. Hozir yashab turganlarning taqdirinigina 
emas, balki ularning farzandlari, nevaralarining ham taqdiri, kelajak avlodlarning taqdiri 
ham shunga bog'liq bo'ladi». 
Jahonda buyuk tarixiy o'zgarishlar yuz bermoqda. Bu yo'lda O'zbekiston mustaqil 
davlat maqomini o'z qo'liga kiritdi. Shu sababdan, mamlakatimiz jahondagi buyuk va 

---

eng taraqqiy etgan mamlakatlar (AQSH, Germaniya, Yaponiya, Fransiya, Janubiy 
Koreya, Xitoy, Turkiya va h.k.) bilan yelkama-yelka bo'lib faoliyat ko'rsatmoqda. Shular 
qatorida Arab mamlakatlari, Hindiston, Yevropa va boshqa mintaqalardagi davlatlar 
bilan ham madaniy aloqalarni kuchaytirmoqda. 
Milliy madaniyat taraqqiyotida O'zbekiston dunyo davlatlari, hatto butun Markaziy 
Osiyo mamlakatlari orasida o'ziga xos xususiyatlar O'zbekiston o'zining geografik va 
tabiiy qulayliklariga ko'ra qadimdan insoniyat tarixining ilg'or madaniy markazlaridan 
joy olib kelgan.