1-mavzu: Autocad dasturi

D) VO‘RV (Osnap) – obyektli bog‘lash (obyektlarni tekislash), ayrim nuqtalarni ko‘rsatish imkonini (ya'ni masalan, kesma va yoy o‘rtasi, aylana markazi va aylana va yoy kesishish nuqtasi) beradi.
Sozlash bajariladi: Asboblar/Chizmachilik parametrlari qo‘shimcha “Bog‘lash va setka”.
 Привязка объекта (Obyektni bog‘lash) rejimini qo‘shish (o‘chirish) F3 funksional klavishi orqali yoki sichqonning VO‘RV tugmasini bosish orqali bajariladi.
E) СЛЕД (Object Snap Tracking) –Osnap dagi nuqtani boshqarish imkonini beradi, kursor harakatlanganda vektor trassirovkasi hosil bo‘ladi.
Sozlash bajariladi: Asboblar/Chizmachilik parametrlari qo‘shimcha “Bog‘lash va setka”.
След rejimini qo‘shish (o‘chirish) F11 funksional klavishsi yoki СЛЕД tugmani sichqon bilan bosish orqali bajariladi. .
J) VESLIN –obyektlar chiziqlari qalinligini aks ettirishni qo‘shadi (o‘chiradi).
Z) MODEL –model maydonidan varaq maydoniga o‘tish imkonini beradi.
IZOH. Aniq asboblarning vazifasi keng holda quyida keltiriladi.
Nazorat uchun savollar va topshiriqlar
1.AutoCAD dasturi qaysi sohalarda ishlatiladi?
2.AutoCAD dasturining yaxshi ishlashi uchun kompyuterda qanday manbaalar zarur bo‘ladi?
3.AutoCADning ish stolida nimalar tasvirlangan?

2-mavzu: AutoCAD dasturi. Kompyuterda chizma chizishga doir ma’lumotlar. Qog‘oz formatini tanlash va burchak shtampini chizish

Reja:

1. 
   Qog‘oz formatini tanlash
   
2. 
   Burchak shtampini chizish
   

Tayanch so`z va iboralar: AutoCAD, model, chizma, лист, chop etish, chiziq, chegara, muloqat oyna, Диспетчер параметры листов, формат листа, qog‘oz, parametrlar, границы, экран, рамка, лист, масштаб, печати, просмотр, kesma, burchak
O
chop etish qurilmasi­ning chegara chizig’i
datda chizma AutoCAD ning Model qati oynasida chiziladi. Chizmani chop etishga taxlash esa Лист (Layouts) qati oynasida bajariladi. Лист qatiga birinchi marta o‘tilar ekan Modelda chizilgan barcha chizma bitta Ko‘rinish oynasi (Видовый экран) da joylashadi (1-rasm). Punktir chiziq chop etish qurilmasi­ning chop etish sohasini bildiradi, ya’ni punktir chiziqdan tashqarida joylashgan chizma chop etilmaydi. Chop etish chizig‘ining chegara chizig‘i tanlangan printer va plotterga bog‘liq. Lazer printerlari uchun 5-6 mm tashkil qilsa, purkagichli printerlar uchun uch tarafdan 5-6 mm va chop etishni tugash tomonidan esa 12-20 mm tashkil qiladi.



Ko’rinish oynasi chegarasi

Qog’oz chegarasi

1-rasm.

Model qatidan birinchi marta Лист qatiga o‘tilayotganda qog‘oz o‘lchamlari va chop etish qurilmasini va usullarini tanlash uchun Параметры листа muloqat oynasi chiqadi. (2-rasm). Bu muloqat oynasini Файл menyusining Диспетчер параметры листов bo‘limi orqali ham chaqirsa bo‘ladi.

Bu muloqat oynasining ayrim bo‘limlari bilan tanishaylik:
- Принтеры/плоттеры bo‘limining Имя darchasidan chop etish qurilmasi tanlanadi. Qurilma xossalarini Свойства tugmasidan o‘zgartirish mumkin.
- Формат листа bo‘limida chop etish qurilmasiga mos standart o‘lchamlar tanlanadi. Agar chop etish qurilmasi tanlanmagan bo‘lsa, unda ixtiyoriy standart qog‘oz o‘lchamini tanlash mumkin.
Qog‘oz parametrlarini chop etish paytida ham tanlash yoki o‘zgartirish imkoni bor.
- Ориентация чертежа bo‘limida tanlangan qog‘ozning vertikal (Книжная) yoki gorizontal (Альбомная) holatida joylashishi tanlanadi. Повернуть bayroqchasi qo‘yish bilan chizmani chop etish oxiridan boshlanadi.

2-rasm

- Печатаемая область bo‘limida chop etish uchun soha tanlanadi. U yerda 4 holdan biri tanlanadi (3-rasm).
Границы – chop etish qurilmasi ruxsat etgan chegara bo‘yicha listdagi barcha ob’yektlar chizmasini chop etadi.
Э кран – chizmaning ekranda ko‘ringan qismini chop etadi.
Рамка – bu usul tanlanganda sichqoncha bilan ekranda chop etila­digan to‘rtburchak soha ko‘rstilishi talab qilinadi. Soha diagonal bo‘yicha ikki chekka nuqtalarini ko‘rsatish orqali tanlanadi. Ko‘rsatilgan soha chop etiladi.
Лист – listda joylashgan barcha chizma chop etiladi. Модель qatidan chop etish paytida List o‘rniga Limit (chizishi chegarasi) da joylashgan barcha chizma chop etiladi.
- Смещение от начало bo‘limida (2-rasm) qog‘oz pastki chap burchagidan tanlangan sohani X va Y yo‘nalishi bo‘yicha necha mm ga siljitib chop qilish ko‘rsatiladi. Центрировать tanlansa, chizmani qog‘oz o‘rtasiga joylashtirib beradi.
- Масштаб печати bo‘limida chop etiladigan sohani qog‘ozga joylashtirish uchun masshtab tanlanadi. Вписать belgilansa chizma ko‘rinishiga masshtabni AutoCAD o‘zi tanlab, to‘lasincha tanlangan qog‘oz formatiga joylab beradi. U tanlagan masshtab standartga mos kelmaydi. Масштаб degan joydan esa foydalanuvchi o‘zi standart kattalashtirish yoki kichiklashtirish masshtabini tanlaydi. Odatda chizma ko‘rinishi Лист qatida chop etishga tayyorlangach, masshtabi 1:1 tanlab chop etiladi. Chizmaning o‘ziga esa Listdagi ko‘rinish oynalarida (model muhitida) aniq masshtab tanlanadi (4-rasm).
Масштабировать вес линий orqali chiziq yo‘g‘onliklarini masshtabga qarab mos ravishda o‘zgartirish yoki o‘z yo‘g‘onligida qoldirish ko‘rsatiladi.
- Просмотр… tugmasi orqali chop etiladigan chizma qog‘ozda qanday joylashishini ekranda ko‘rish mumkin. Agar qog‘ozda joylashishi ma’qul bo‘lmasa, yana Параметры листов oynasiga qaytib qog‘oz parametrlari o‘zgartiriladi. Chop etish qurilmasi tanlanmagan bo‘lsa, pechat qilish va oldindan ekranda ko‘rish (Просмотр) imkoni bo‘lmaydi.
Ko‘rinish oynasining chegara chiziqlari qog‘ozga chiqmasligi uchun uni chop etilmaydigan (Defpoints) qatga o‘tkazish kerak.

Ko‘rinish oynasi uchun chizma masshtabini tanlash:

1. Ko’rinish oynasi yaratish uchun dialog oyna chaqiradi;
2. Diagonal bo’yicha ikki nuqta ko’rsatib to’rtburchakli Ko’rinish oynasi yaratish;
3. Bir necha nuqtalar ko’r­satib ko’pburchakli Ko’ri­nish oynasi yaratish;
4. Chizilgan yopiq konturli figurani Ko’rinish oynasiga aylan­tirish;
5. Ko’rinish oynasini che­ga­ra­la­rini qirqish orqali yangicha ko’rinishga o’tkazish;
6. Aktiv Ko’rinish oynasidagi chizmaga masshtab tanlash;

4-rasm.
1 2 3 4 5 6

185

5-rasm

Chop etish uchun qog‘ozning barcha parametrlari tanlangach, ko‘rinayotgan puntir chizig‘i yaqinroq ichki tomonlari bilan qog‘oz uchun ramka chizig‘i va chap burchakda shtamp chiziladi.
Ramka va burchak shtampi kesma chizish buyrug‘idan foydala­nib chiziladi. Burchak shampining o‘lchami 5-rasmda keltirilgan.

Nazorat uchun savollar va topshiriqlar

1. 
   Odatda chizma Auto Cadning qaysi oynasida chiziladi ?
   
2. 
   Qog‘oz formati qanday tanlanadi?
   
3. 
   Burchak shtampini chizish qanday amalga oshiriladi ?
   

Adabiyotlar:

1. 
   M.Aripov, A.Haydarov : Informatika asoslari.
   
2. 
   A.Sattorov : Informatika va axborot texnologiyalari.
   
3. 
   T.X.Xolmatov, N.I.Tayloqov, U.A.Nazarov: Informatika va hisoblash texnikasi