1-mavzu: bog‘LANISH VA bog‘lanish reaksiyalari. Kuch momenti. Reja: Bog‘lanish va bog‘lanish reaksiyalari

2. Bog‘lanishlarning asosiy turlari va ularning reaksiya kuchlari. 
I. 
Silliq yassi yuzadan iborat bog‘lanish. 
1) Jism qo‘zg‘almas silliq sirtga A nuqtada tayanadi. Silliq sirt jismning shu sirtga 
o‘tkazilgan normal chiziq bo‘yicha harakatini cheklaydi. Bu holda sirtning reaksiya 
kuchi 
N

jismning A nuqtasiga qo‘yilgan bo‘lib, shu nuqtada sirtga yoki tekislikka 
o‘tkazilgan urinmaga perpendikulyar holda yo‘nalgan bo‘ladi (1.2a,b- rasmlar). 
2) 
Jism tayanch tekisligiga bitta nuqtasi bilan tayangan bo’lsin. Masalan jism 
(balka – tayanchlarga qo’yilgan jism) A nuqtada polga, B nuqtada vertikal devorga, 
C nuqtada ikki yoqli burchak qirrasiga tayanadi (1.2a- rasm). Pol va devorning 
reaksiya kuchlari 
A
N

va 
B
N

, A va B nuqtalarda mos ravishda pol va devorga 
o‘tkazilgan perpendikulyar
bo‘yicha yo‘naladi. Ikki yoqli burchakdan tashkil 
topgan qirraning reaksiya kuchi 
C
N

- 
C
nuqtada balka sirtiga o‘tkazilgan 
perpendikulyar bo‘yicha yo‘naladi.
Yuqoridagi misolda balkaning ko‘ndalang o‘lchamlari hisobga olinmasa, uni 
bitta A nuqtaga tayangan deb qarash mumkin (1.2b- rasm). Bunday holda reaksiya 
kuchi A nuqtadan o‘tadi, lekin uning yo‘nalishi ma’lum emas. Masalani yechishda A 
nuqtadagi reaksiya kuchini tanlab olingan koordinata o‘qlari bo‘ylab yo‘nalgan 𝑋⃗
𝐴
, 
𝑌
⃗⃗
𝐴
tashkil etuvchilarga ajratib, ularni jismning muvozanat tenglamalaridan aniqlash 
lozim bo‘ladi. A to‘siqning reaksiya kuchlari ham xuddi shu usulda aniqlanadi (1.2v- 
rasm). 
1.2a- rasm
1.2b- rasm 
1.2v- rasm

---

3) Jism qo‘zg‘almas silliq sirtga g‘altaklar (qo‘zg‘aluvchan sharnirlar) vositasida 
tayanib tursa, reaksiya kuchi tayanch harakatlanishi mumkin bo‘lgan tekislikka 
o‘tkazilgan perpendikulyar bo‘yicha yo‘naladi. Darsliklarda qo‘zg‘aluvchan 
sharnir uch ko‘rinishda ifodalanadi (1.3a, b, v- rasmlar). 
1.3а- rasm
1.3b- rasm
1.3v- rasm
Balka A va B nuqtalarda tekislikka 
o‘rnatilgan sharnirsiz qo‘zg‘almas 
tayanchlarga tayanib turibdi. Bunday 
tayanchlar reaksiya kuchlari balka 
yoki tayanchlar sirtiga o‘tkazilgan 
perpendikulyar bo‘ylab yo‘naladi 
1.4- rasm