1 mavzu: eksperimental psixologiyaning predmeti

Testlarning klassifikasiyasi
Psixologiyada test deb, o’rganilayotgan xususiyatning rivojlanganlik darajasini, m iqdoriy va sifat ko'rsatkichlarini birbiriga taqqoslash imkonini beruvchi standartlashtirilgan psixodiagnostik metodikaga aytiladi. M etodikaning standartlashtiriIishi tushunchasining m a’nosi shundan iboratki, u voqea, hodisalardan boshlab sinaluvchiga beriladigan ko’rsatm alar. hisoblash usuli, olingan natijalarni sharhlash bilan tugaydigan, butun jarayonning hammasi, ham m a vaqt va har joyda bir xil qo'llanilishiga aytiladi. Testlar yordamida olingan bahoiar, agar test to’g ‘ri qo‘llanilgan bo‘lsa, test qachon, qaerda, qanday qilib va kim tom onidan qo'llanilganidan qat'i nazar ulam i bir-biri bilan tenglashtirish, taqqoslash deb yuritiladi.
Har xil psixodiagnostik m etodikalarda testlarning validlik, ishonchlilik, aniqlik va bir xillik mezonlariga ju d a qat'iy talablar qo'yiladi. Testlarning ko‘píab turlari mavjud va ularni qo’llanish asoslariga qarab bir necha guruhga b o iish mumkin: test predmetligi bo'yicha (sifati boLy¡cha, ya'ni aynan sifatni testlar yordamida baholash); testlarda topshiriqlardan foydalanishning alohida xususiyati; m ateriallar b o “yicha sinaluvchiga talablar; ob’ekt bo'yicha baholash. Predm etligi bo'yicha testlar intellektual shaxsiy va shaxslararo testlarga b o ‘linadi. Testlarda topshiriqlardan foydalanishning alohida xususiyati bo‘yicha amaliy. obrazli va so‘zli
testlar. Test m ateriallarining tavsifi bo‘yicha sinaluvchiga talablar, blankali va apparaturali testlarga bo'linadi. Ob'ekt b o 4yicha baholash protsessual testlar, yutuqqa erishish testi, holat va xususiyatlar testi. Intellektual testlar shaxsning aqliy faoliyati rivojlanganlik darajasi va ularni alohida bilish jarayonlarini (idrok, diqqat. xayol. xotira. nutq) baholashda qo’laniladi. Shaxs testlari insonning barqaror individual xususiyatlari, xattiharakatlarini aniqlash, bunga: temperament, xarakter. motivatsiya, em otsiya va qobiliyatlarni aniqlovchi testlar kiradi. Bundan tashqari,
shaxsni har tomonlama, shaxs holatini kompleks baholash alohida xususiyatining rivojlanganlik darajasini baholash testlari ham m avjud. Bunga Kettell, MMP1 va boshqa testlar kiradi.
Xususiy testlar yordam ida, shaxsning alohida belgilari,
m otivlar, emotsiyalar, m asalan xarakter aktsentuatsiyasi, xavotirlik, lokus nazorati, yutuqqa erishish motivi, tajovuzkorlik va boshqalar aniqlanadi.
Shaxslararo testlar har xil ijtimoiy guruhlarda odamlarning munosabati sifatida ijtim oliy-psixologik o‘z-o‘zini attestatsiya qilish testi. Amaliy testlar o 'zig a topshiriq va shakllarni qamrab oladi, bunda sinaluvchi aniq predm et materiallari ularni almashtiruvchi m ateriallar bilan ko'rgazm ali-harakatli reja asosida amaliy ish
bajaradi. Obrazli testlar obrazlar, surat, rasm, sxema va tasavvurlar bilan
m ashqlam i o'zi ichiga oladi. Verbal testlar so'zli topshiriqlardan iborat, ular tushunchalarni aniqlash, xulosa chiqarish, har xil so ‘zlarning ma'nosini anglash va
taqqoslash hamda bu so'zlar bilan har xil mantiqiy operatsiyalarni bajarishni o*z ichiga oladi. Testlarda qo‘llaniladigan k o ‘pgina topshiriqlar kom pleks xarakterga ega va bu testlarda am aliy, nazariy, obrazli va verbal topshiriqlar mujassamlashgan. Bu odamning real hayotdagi ko'p vazifaJari kompleks xarakterga ega ekanligi bilan bog'liqdir. Shuning uchun ham, testlar, kishining real hayotdagi yutuqqa erishish
imkoniyati va xulqini aytib berish uchun o ‘tkazi!adi. Blankali testlar - sinaluvchida test materiallari sifatida har xil shakldagi blankalarda foydalaniladi, masalan, rasmlar, sxem alar, jadvallar va savolnomalar.