1 mavzu: eksperimental psixologiyaning predmeti

A.Assingerning agressiyani diagnostika qilish metodikasi
A.Assingeming ushbu testi shaxsning ohz hamkasblari bilan munosabatda qanchalik darajada to'g'riligini (ochiqligirii) va ularning u bilan muloqot qilishlarini osonligini aniqlashda yordam beradi.
Javoblarning xosligini aniqlash uchun hamkasabalar orasida bir- birini baholovchi suhbat o'tkaxish mumkin.Bu esa ularning o‘/-o‘/.larini baholash lari qanchalik to'g‘riligini aniqlashda yordam beradi.
Javobning tagiga chizing.
Siz ishxonangizda navbatdagi nizodan sokng varashish yoilarini qidirishga moyilmisiz?

1. 
   Har doim.
   
2. 
   Gohida.
   
3. 
   Hech qachon.
   
4. 
   Siz o'zingizni mushkul vaziyatda qanday tutasiz?
   
5. 
   lch-ichingizdan g'azablanasiz.
   
6. 
   Xotirjamligingizivi saqlaysiz.
   
7. 
   0’zingizni tuta olmaysiz
   
8. 
   Dadilligingizni yo'qotmaysiz.
   

10.Hamkasblaringizsizni qanday odam deb hisoblashadi?
11.Kekkaygan hasadchi.
12Samimiy.
13.Xotirjam va hasadchi emas.
4. Agar sizga mas'ul lavozim taklif qilinsa, siz qanday munosabat Idirasiz?
1) Uni bir muncha xavotirlanish bilan qabul qilasiz.
2) Ikkilanmasdan rozi bo‘lasiz.
3) Undan o‘zingizni xotirjamligingiz uchun voz kechasiz.
5. Agar hamkasblaringizdan birontasi ruxsatsiz sizning alingizdan qog‘oz olsa o‘zingizni qanday sezasiz.
1) Unga kimligingizni ko‘rsatib qo‘yasiz.
2) Qaytarishga majbur qilasiz.
3) Unga yana biror narsa kerak emasligini so'raysiz.
6. Agar eringiz (xotiningiz) ishdan odatdagidan kech qolsa qanday >‘zlar bilan kutib olasiz.
1) Nima seni shunchalik ushlab qoldi?
2) K.echgacha qaerda eding?
3) Men xavotir ola boshlayotgan edim.
7.Sizo‘zingizni mashina boshqarayotganda qanday tutasiz?
1) Sizni “Quvib kelayotgan” mashinani quvib o‘tishga harakat lasiz
2) Sizni qancha mashina quvib o‘tsa ham sizga baribir.
3) Shunaqangi tezlikda ketasizki, sizga hech kim etolmaydi.
8. Sizni hayotga qarashingiz qanday deb hisoblaysiz?
1) Uyg‘unlashgan
2) Yengiltak
3) Juda ham qattiq (og‘ir)
9. Agar ishlaringiz yurishmayotgan bo‘lsa nima qilasiz?
1) Aybni birovga ag‘darishga harakat qilasiz.
2) Ko‘nikasiz.
3) Kelgusida ehtiyotkorroq bo'lasiz
10. Siz zamonaviy yoshlaming orasida axloqsizlik haqidagi feletonga anday munosabat bildirasiz?
1) “Bunday vaqti chog'likni ta’qiqlash kerak”
2) U larga uyushgan va madaniy tarzda dam olishi uchun nkoniyat yaratish lozim.
3) Nimaga endi biz ular bilan shunchalar ovoramiz.
11. Agar siz egallamoqchi bo'lgan lavozim boshqa birovga nasib ilsa, nimani his qilasiz?
1) Nimaga bu uchun shuncha asabiylashaman.
2) Chamasi, xo'jayinga uning ko‘rinishi yoqimliroq bo' Isa erak.

3) Balki, men buni keyingi safar uddasidan chiqarman.

12. Qo‘rqinchli film ko‘rayotganda qanday holatda boMasiz?
1) Qo'rqasiz
2) Zerikasiz
3) Chin dildan zavqlanasiz
13. Agar siz yo'ldagi tiqilinch tufayli muhim majlisga kechikayotgan bo‘lsangiz...
1) Majlis vaqtida asabiylashasiz
2) Hamkorlaringizga iltifot ko‘rsatishga harakat qilasiz
3) Ranjiysiz
14.0‘zingizni sportdagi yutuqlaringizga qanday qaraysiz?
1) Albatta yutishga harakat qilasiz
2) 0‘zingizni yana yosh his qilishingiz lazzatini qadrlaysiz
3) Agar omad kelmasa, judayam jahlingiz chiqadi.
15. Agar sizga restoranda yomon xizmat qilishsa nima qilasiz?
1) Janjaldan qochib, chidaysiz
2) Ofitsiantni chaqirasiz va tanbeh berasiz
3) restoran direktoriga arz qilasiz.
16. Agar bolangizni maktabda xafa qilishsa, o‘zingizni qanday tutasiz?
1) 0‘qituvchi bilan gaplashasiz.
2) “Voyaga etmagan jinoyatchining” ota-onasi bilan janjallashasiz
3) Bolangizga javob qaytarishni maslahat berasiz.
17. Sizningcha, siz qanday odamsiz?
1) Olrtacha
2) 0‘ziga ishongan
3) Uddaburon
18. Sizning xodimingiz idora eshigida sizga urilib ketsa va kechirim so‘ray boshlasa, siz nima deb javob berasiz?
1) “Uzr, bu meni aybim”
2) “Hechqisi yo‘q”
3) “E’tiborliroq bo‘lsangiz, boimaydimi?”
19. Yoshlar orasidagi bezorilik haqidagi maqolaga siz qanday munosabat bildirasiz?
1) “Qachon axir, jiddiy choralar ko‘riladi”
2) “Jismoniy jazo choralarini kiritish kerak”
20. Tasavvur qiling sizda boshqatdan tug‘ilish imkoni tug‘ildi, lekin lyvon bo‘lib, qaysi hayvonni ma’qul ko‘rasiz?
1) Sher yoki leopard
2) Uy mushugi
3) Ayiq
Natijalar tahlili
36-44 ball. Siz o‘rtacha darajada tajavvuzkorsiz, lekin hayotda uvaffaqiyatli qadam tashlayapsiz. Sizda samimiy izzattalablik va ishonch >r.
45 va undan ortia. Siz ortiq darajada tajavvuzkorsiz va ko‘pincha >shqalarga nisbatan betayin va judayam shavqatsizsiz, siz o‘zingizni etodlaringizga ishongan holda rahbarlikka ko'tarilishga umid qilasiz, mda oila a’zolaringiz va atrofmgizdagilar manfaatlarini qurbon qilasiz.
35 va undan past. Siz haddan ziyod tinchliksevarsiz, bu esa sizda zingizning kuchingizga va imkoniyatlaringizga ishonch etarli emasligini lglatadi. Bu albatta sizni har doim egilishingizni bildirmaydi. Baribir zga ko‘proq qat'iylik boiishi halaqit bermaydi.
Agar siz 7 ta va undan ko‘p savollarga 3 balldan va 7 tadan kam ivollarga 1 tadan ball to‘plagan boMsangiz, unda sizning tajawuzkorona )rtlashlaringiz yaratuvchanlikdan ko‘ra buzg‘unchilik xarakteriga ega.
Siz o‘ylab ko'rilmagan ishlarga va ayovsiz munozaralarga moyilsiz. z odamlarga mensimaslik bilan qaraysiz va o‘z xulqingiz bilan janjalli urosasizlik holatlariga undaysiz, vaholanki ularni oldini olishingiz umkin.
Agar siz 7 ta va ko‘proq savollarga bir oehkodan va 7 tadan kam ivollarga 3 oehkodan olsangiz, unda siz haddan ziyod odamovisiz. Bu :gani sizda tajavvuzkorlik, shoshilishlik begona emas, lekin siz uni idayam bostira olasiz.
GISSEN SO‘ROVNOMASI
Bexterev nomidagi psixonevrologiya institutida moslashtirilgan.Bu >‘rovnoma kishi kayfiyatidagi hissiy o‘zgarishdagi shikoyatlar tensivligini aniqlab beradi.
Odamning tabiiy holati uning xulqini hissiy stereotipiga ta’sir qiladi.u somatikaning psixikaga ta’siri natijasidir. Buning aksi ham boMishi umkin, insonda bo'lgan hissiy sterotip insonning tabiiy holatidagi ichki :chinmalariga ta’sir qiladi.
Xulqning hissiy stereotipi organik holatlaming qabul qilishiga ta’sir qiladi. Tibbiyotda “kasallikning sub'ektiv darajasi” degan tushuncha bor. Somatik buzilishlaming ob'ektiv ko‘rinishidan farqli, sub'ektiv daraja inson sogMigini emotsional holatini ko‘rsatadi. Har bir sezgi sub'ektiv his qilish bilan boMadi.Bunday sezgilar yig'indisi sub'ektiv darmonsizlik intensivligini aniqlaydi.
Kishi sog‘lig‘i yuzasidan boMadigan shikoyatlarning intensivligining jami bola shaxsi ruhiy holatining mustaqil omilini hosil qiladi. Bu erda har qanday shaxs kasal yoki vrachga murojaat qilgan shaxs haqida ketyapti.Har birimiz u yoki bu darajada sogMigimiz haqida qayg'uramiz.Ushbu so4rovnomada kayfiyatning hissiy shikoyat intensivligi berilgan. Kasallik darajasi shkala bo'yicha baholanadi: 0-yo‘q, 1-engil, 2-bir necha,
3- ancha, 4-kuehli.
Ma’lumotlaming ishlanishi shkalalar bo'yicha quyidagi ballar hisoblanadi.
1. “Xolsizlik” - X: 1+4+15+16+17+19. Bu shkala xolsizlikning nospetsifik omili ko'rsatkichi, kishi hayoti energiyasini yo'qotilganligi va uning yordamiga muxtojligini ko'rsatadi.
2. Oshqozon shikoyatlari - 0: 3+9+10+12+13+21. Bu shkala asab oshqozon kasalliklarini aks ettiradi.
3. “Tananing har xil qismlaridagi og'riqlar” yoki “revmatik omi]’’ R: - 5+7+8+14+18+23. Shkala mijozning spastik xarakterdagi sub'ektiv dardlarini ifodalaydi.
4. “Yurak shikoyatlari” 10: 2+6+11+20+22+24. Shkala ko'proq qon tomir doirasidagi kasalliklar lokalizatsiyasini ko'rsatadi.
5. “Bosim (intensivlik) shikoyatlar”-B. Bu shkala yuqoridagi 24 shikoyatlarni o‘z ichiga oladi. 4 ta ilgarigi shkalalarni integral bahosini tashkil qiladi.Shkala umumiy hissiy shikoyatlarning intensivligini xarakterlaydi.
Aytish kerakki, shkala klinik sindromlar u yoki bu kasallikni aniqlab bermaydi.Ular tomonidan seziladigan darmonsizlikning umumiy birikmasini tashkil qiladi.Natijalarni baholash. Birinchi 4 shkala 0 dan 24 ballgacha (har bir shkala 6 punktdan iborat) 5 shkala uchun 0 dan 96 ballgacha bo‘lishi mumkin.

	Men quyidagi dardlami his qilaman	0	1	2	3	4
		yo‘q	yengil	bir nee ha	ancha	kuchli
	1	2	3	4	5	6
	Zaiflik sezish
	Yurak urishi to‘xtab- to‘xtab
	Qorinda bosim boMishi
	Uyquning ko‘pligi
	Bo‘g‘imlardagi og‘riqlar
	Bosh aylanishi
	Bel yoki elka og‘rig‘i
	Bo‘yin og‘rig‘i
	Qusish
10	Ko‘ngil aynishi
11	Spazma
12	E'tiroz bildirish
13	Kuyish
14	Bosh og‘riqlari
15	Tez charchash
16	Charchash
17	Qaridek his qilish
18	Oyoqda og‘riq, eharchoq
19	Bo‘shashganlik (lanjlik)
20	Ko‘krakda sanehiq turish
21	Oshqozondagi ogTiqlar
22	Bo‘g‘ilish
23	Boshda bosimni his qilish
24	Yurak huruji

C.D.Spilberger - Y.L.Xaninning “Xavotirlanish darajasini aniqlash” metodikasi

Mazkur so‘rovnoma C.D.Spilberger tomonidan ishlab chiqilgan o‘lib, vaziyat bilan bog‘liq xavotirlanuvchanlik (VX) hamda shaxs bilan og‘liq xavotirlanuvchanlik (SHX) darajasini aniqlashga xizmat qiladi >o‘rovnoma Y.L.Xanin tomonidan modifikatsiya qilingani tufayli o‘pincha «Spilberger - Xanin so‘rovnomasi» deb yuritiladi). So‘rovnoma
40 ta ta’kid - hukmdan iborat (20 ta ta’kid - hukm VX darajasini, 20 ta ta’kid -hukm SHX darajasini oMchashga xizmat qiladi),
Vaziyat bilan bog‘liq xavotirlanuvchanlik shkalasi (VX) Ko'rsatma: Berilgan ta’kid - hukmlarga qanchalik qo‘shilishingizni bildiring. Buning uchun har bir ta’kid - hukm qatorida keltirilgan va tegishli javob variantining ustunida berilgan raqamlar (1,2,3,4) dan birini o'chirib qo‘ying.

№	Ta’kid - hukmlar	Javoblar
		Vunday emas	SH unday shekilli	SH unday	Aynan shunday
1	Men xotirjamman	1	2	3	4
2	Menga hech narsa xavf solmayapti	1	2	3	4
3	Asablarim juda tajang bo‘lib turibdi	1	2	3	4
4	Men ich - ichimdan siqilayapman	1	2	3	4
5	Men o'zimni erkin his etayapman	1	2	3	4
6	Men xafaman	1	2	3	4
7	Men ro‘y berishi mumkin boMgan omadsizliklardan xavotirdaman	1	2	3	4
8	Men ruhiy taskinlik his etayapman.	1	2	3	4
9	Men bezovtaman	1	2	3	4
10	Qoniqish hissi ich- ichimdan meni qamrab olgan	1	2	3	4
11	Men o'zimga ishonayapman	1	2	3	4
12	Men asabiylashayapman	1	2	3	4
13	Men o‘zimni qo‘yarga joy topa olmayapman	1	2	3	4
14	Men qiziqib ketdim	1	2	3	4
15	Men siqilmayapman, asablarim joyida	1	2	3	4
16	Men xursandman	1	2	3	4
17	Men tashvishdaman	1	2	3	4
8	Halovatim yo‘q	1	2	3	4
9	Men quvonayapman	1	2	3	4
!0	Yoqimli hislar meni chulg‘ab olgan	1	2	3	4

Shaxs bilan bog‘liq xavotirlanuvchanlik shkalasi (SHX)
KoTsatma. Berilgan ta’kid - hukmlar haqiqatga qanchalik yaqin can ini bildiring. Buning uchun har bir ta’kid - hukm qatorida keltirilgan i tegishli javob variantining ustunida berilgan raqamlar (1,2,3,4) dan

fe	Ta’kid – hukmlar	Javoblar
		Hech qachon	Deyarli hech qachon	Shun­ day	Aynan shunda U
	Kayfiyatim ko’tarinki bo‘lib turadi	11	2	3	4
	Asablarim tajang bo'lib turadi	11	2	3	4
	Arzimagan narsadan hafa boMib qolaman	11	22	3	4
	Boshqalar singari omadli bo'lishni istayman	11	22	3	4
	Ko'ngilsizliklamiuzoqvaqtesimdanchiqaraolmayman	11	22	3	4
	Men kuchimga kuch qo‘shilganini sezaman	11	22	3	4
	Men bosiq va vazminman	11	22	3	4
	Men oldimdan chiqishi mumkin boMgan qiyinchiliklarni o‘ylab bezovtalanaman	11	22	3	4
	Men arzimagan narsalami deb qattiq siqilib yuraman	11	22	3	4
0	Men o’zimni juda baxtiyor his etaman	11	22	3	4
1	Men hamma narsani yuragimga yaqin olaman	11	22	3	4
2	O‘z-o‘zimga bolgan ishonch etishmasligidan qiynalaman	11	22	3	4
13	Men o‘zimni himoyasiz his etaman	11	22	3	4
14	Men xatarli vaziyat va narsalardan uzoqroq yurishga harakat qilaman	11	22	3	4
15	Yuragim g‘ash boMib turadi	11	22	3	4
16	Men xursand bo‘lib turaman	11	22	3	4
17	Har xil mayda-chuydalar meni chalg‘itadi va bezovta qiladi	11	22	3	4
18	0‘zimni omadsiz insondek his etaman.	11	22	3	4
19	Men o‘zimni qo‘lga ola bilaman	11	22	3	4
20	Ish va yumushlarim haqida o‘ylaganimda halovatim yo‘qoladi	11	22	3	4

Nazorat savollari
1. Hissiyot tushunchasining mazmunini izohlang?
2. His-tuyg’ularning vazifalari nimalarda ko’rinadi?
3. Hissiy holatlarning fiziologik asoslarini nima tashkil qiladi?
4. Insoniy emotsiyalar va hayvonlardagi emotsiyalar o’rtasidagi farqni izohlang?
5. Hissiy holatlarning ifodalanishini qanday izohlaysiz?
6. Hislarni kechirish shakllarini qanday baholaysiz?