1-mavzu: ijtimoiy pedagogika fan sifatida. Ijtimoyilashuv tushunchasi, jarayoni, vositalari. Reja

3-MAVZU: TARBIYACHI SHAXSIDA IJTIMOIY MUNOSABATLARNI RIVOJLANTIRISH METODLARI.
Reja.
1. Tarbiyachi shaxsida ijtimoiy munosabatlarni rivojlantirishga oid kasbiy kompetentlikni rivojlantirish.
2. Ijtimoiy-pedagogik faoliyat m yetodikasi va texnologiyalari.
3. Metod va usul tushunchalari, ularning farqlari.
O’z kasbining xususiyatlarini o’rganib chiqqan ijtimoiy pedagog oldida bu bilimlarni bolalar ijtimoiylashuvida, ularning deviant xulq-atvorini oldini olishda, ularga yordam berish jarayonida amaliy tatbiq etish muammosi turadi. Bu muammoni hal qilish uchun ij tim oiy-pedagogik faoliyat metodlari va texnologiyalarini bilish zarur. Avvalambor, bu tushunchalarning ta’rifini aniqlab olish lozim. Olimlarning fikricha, bola ijtimoiylashuvi yoki reabilitatsiyasiga yordam beruvchi, ijobiy ijtimoiy tajriba to’planishini ta’minlovchi, ijtimoiy pedagog va bolaning o’zaro bogliq faoliyatini uyg’unlashtiruvchi ijtimoiy pedagogik metodlar haqida gapirish hali erta. Ular hozir shakllanish bosqichidadir. SHuning uchun ham ijtimoiy pedagog uz amaliy faoliyatida pedagogika, psixologiya va ijtimoiy ishda qullanilayotgan metodlardan foydalanadi. Metoddan tashqari, ijtimoiy pedagogikada “ usul” va "vositalar" tushunchalari qullaniladi. Usul metodning ifodasi sifatida tushunilib, metodga nisbatan xususiy, bo’ysunuvchan tavsifga ega. Aslida, xar bir metod amaliyot tomonidan to’plangan, nazariya tomonidan umumlashtirilgan usullar majmuasi orqali amalga oshiriladi. Ijtimoiy-pedagogning u yoki bu usulni qullashi aniq ijtimoiy pedagogik vaziyatga, bola xulq-atvoriga, zahiradagi usullarga bog’liq. Vosita usul va metoddan ko’ra kengroq tushuncha hisoblanadi. CHunki usul va metod faqatgina muayyan holatlarda vosita vazifasini bajarishlari mumkin. Vositalar — ijtimoiy pedagog tomonidan kutlgan maqsadga erishish uchun qullanadigan moddiy, emotsional, akdiy va boshqa shartlar majmuasidir. Vositalar o’z mohiyatiga ko’ra faoliyat usullari hisoblanmaydi, faqatgina biror-bir pedagogik maqsad (masalan, o’yin, suhbat, disput, konferentsiya, trening va boshqalar)ga yetishishi uchun qullanilganida faoliyat usuliga aylanadi. Ba’zi olimlar ijtimoiy pedagogika metodlarini umumiy pedagogika metodlariga mos qilib tasniflashadi:—ishontirish; —talab qilish; —hikoya; —suhbat va bahs; —jazolash va maqtash. Biroq, ijtimoiy pedagogika xususiyatlarini qamrab oluvchi metodalar tasnifi quyidagilardan iborat buladi, deb hisoblaymiz: SHunday kdlib, ijtimoiy-pedagogik faoliyat metodikasi ijtimoiy-pedagogik faoliyatning shakllari, metodlari, vositalari va nazorati mazmunining majmuasi hisoblanadi. Turli metodlarning maqsadga muvofiq birikishi ijtimoiy-pedagogik texnologiyaning mohiyatini tashkil qiladi. ’‘Ijtimoiy pedagogik texnologiya” tushunchasi “ pedagogik texnologiya” va “ ijtimoiy texnologiya” tushunchalaridan kelib chiqqan. Pedagogik texnologiya ikki sohada o’z ildizlariga ega. Birinchisi, texnik fanlar o’quv jarayonining samaradorligini oshirishga yordam beruvchi texnik vositalarni qo’llash va ishlab chiqish, ikkinchisi, ijtimoiy fanlar sohasida. XX asrning 80-yillari o’rtalarida pedagogik amaliyotda SH. A Amonashvili (ijtimoiy-shaxsiy texnologiya), V. P. Bespalьko (dasturlashtirilgan ta’lim texnologiyasi), S. N. Lisenkova (istiqbolli ta’lim) va bosh qalarning pedagogik texnologiyalari, V. A. Karakovskiy, N. Ye. Selivanova, N. I. SHurkova va boshqalarning pedagogik tarbiya tizimlarini ilm aqli tomonidan tan olindi. “ Pedagogik texnologiyalar” o’quv fani kasbiy pedagoglarni tayyorlash dasturiga kiritildi. Hozirgi kunda “ pedagogik texnologiyalar” deganda, insoniyat va texnik zaxiralardan foydalanish orqali o’quvchilarning ta’lim-tarbiya jarayonlari tizimini rejalashtirish metodlari tushuniladi. Pedagogikada texnologik yondashuvning maqsadi barcha maqsadlarga erishish va kafolatlangan ta’lim-tarbiya jarayonini tashkil qilishdir. Pedagogik texnologiyalar pedagogik jarayonning barcha boshqariladigan tarkibiy qismlarini tizimli tahlil qilish, nazorat qilishni ko’zda tutadi. “ Ijtimoiy texnologiyalar” tushunchasi sotsiologiyada vujudga kelgan va ijtimoiy jarayonlar rivojlanishining asosi bulgan natijalarni dasturlash imkoniyati bilan bog’liq. Ijtimoiy texnologiyalarning turlaridan biri ijtimoiy ish texnologiyalari bo’lib, ular ijtimoiy pedagogik Ijgimoiy ish metodlari Ijtimoiy tashxis metodlari: intervьyu, monitoring, ijtimoiy surov, ekspertiza, biografik metod. Ijgimoiy profilaktika metollari: pertseptiv metod, ijtimoiy davolash. sotsiodrama, qo’llab-quvvatlash. Ijtimoiy nazorat metodlari: ijtimoiy nazorat, ijtimoiy vasiylik, i jtimoiy tibbiy g’amxo’rlik. ijtimoiy xizmat ko’rsatish. Ijtimoiy reabilitatsiya metodlari: menat terapiyasi, guruh terapiyasi, maqom o’zgarishi. Ijtimoiy-iqgisodiy metodlar: imtiyoz metodlari, kompensatsiya metodlari, ijtimoiy patronaj. tibbiy patronaj. ijtimoiy iqtisodiy choralar Tashkiliy Mewap: reglamentlashtirish; normallashtirish; tanqidiy metod, harakatlarga ko’niktirish metodlari, mustahkamlash, hamkorlik. Psixologik tashxis:
Intellekt va qobiliyatlarni o’rganuvchi testlar, shaxsiy so’rovnomalar, loyihaviy testlar, rasmli testlar, sotsimetriya. P sixokorrektsion metodlar: o’yin terapiyasi, ijtimoiy-psixologik trening, xulq-atvor treningi. Psixologik maslahat berish metodlari: empatik tinglash, sharhlash, identifikatsiyalash, fasilitatsiya, gipotezalarni ilgari surish. Psixoterapiya metodlari: suggestil. uz-uzi niishontirish, ratsionallashuv, psixotahlil, trantsakt tahlil. guruh terapiyasi, xulq-atvor terapiyasi, oilaviy psixoterapiya Ta’sir etish metodlari: ongga ta’sir etuvchi, hissiyotlarga ta’sir etuvchi, xulq-atvorga ta’sir etuvchi metodlar Pedagogik tashhis metodlari: pedagogik ek sp yer i ­ ment, pedagogik kuzatuv, tabiiy eksperiment. Ta’lim metodlari: ogzaki metodlar (hikoya, suhbat, bahs, ma’ruza), ko’rgazmali metodlar (nam oyish , darslik bilan ish ­ lash), amaliy metodlar (mashqlar, laboratoriya ishlari, didaktik o’yinlar, ijodiy topshiriqlar, muammoli vaziyatlar). Tarbiya metodlari: namuna, ishontirish, o’qitish, jazolash, makash, mashk, istiqbolni ko’zlash. o’yin, ishonch, muvaffaqiyatni ta’minlash, o’z-o’zini tarbiyalash Ijtimoiy-pedagogik hamkorlikni tashkil qilish metodlari: faoliyatni tashkil etish, muloqot metodlari, baholash metodi, o’z-o’zini rivojlantirish metodlari texnologiyalarga juda yaqin. Yuqorida ta’kidlanganidek, ijtimoiy pedagog va ijtimoiy xodim faoliyatining jihdtlari serqirradir. Ijtimoiy pedagogik texnologiya ijtimoiy va pedagogik texnologiyalarni birlashtiruvchi texnologiya hisoblanadi. Ijtimoiy pedagogik texnologiyalarni ishlab chiqish imkoni ijtimoiy pedagogik faoliyatning uz tuzilishiga ega ekanligiga bog’liq. Ijtimoiy pedagogik faoliyat maqsad va vazifalarni aniqlashdan boshlanadi. Bu muammolarni mutaxassislar hal qilishlari lozim, ya’ni bolada muomala ko’nikmalarini shakllantirish, unga yangi muhitga moslashishishga yordam berish va boshqalar. Maqsadlar, o’z navbatida, faoliyat mazmunini va uni amalga oshirish metodlarini, uni tashkillashtirish shakllarini anikdab beradi. Ijtimoiy pedagogik faoliyat maqsadi, uning natijalari va mazmuni qanchalik to’g’ri aniqlanganligi, unga erishish uchun qanday metodlar tanlanganligiga bog’liqbo’ladi. SHunday qilib, ijtimoiy pedagogik texnologiya ijtimoiy-pedagogik faoliyat metodlari va usullari majmuasidir. 4-rasm. Ijtimoiy pedagogik texnologiya Ijtimoiy pedagogning ishtirokini talab qiluvchi har qanday muammoni hal qilish unga tashhis qo’yishdan boshlanadi. Tashhis qo’yish axborot tahlili, to’plash va tizimlashtirishdan iborat. Keyingi bosqich bu muammoni hal qilish yo’llarini qidirish. Buning uchun tashhis asosida maqsad qo’yiladi va unga muvofiq faoliyatning aniq vazifalari belgilanadi. Ijtimoiy pedagog qanday texnologiyani qo’llashiga ko’ra, shunga mos tushuvchi faoliyat metodlari va shakllarini tanlaydi. Ish yakunlanganidan so’ng, ijtimoiy pedagog bola muammosi qanchalik to’g’ri hal qilinganiga baho berishi lozim. Quyidagi jadvalda ijtimoiy texnologiyalar tasnifi berilgan. Ijtimoiy pedagogik texnologiyani qo’llashning misoli sifatida, “ Muammoli o’smir bilan ishlash texnologiyasi” ni keltirishimiz mumkin: Keng tarqalgan va samarali ijtimoiy pedagogik texnologiyalardan biri trening hisoblanadi. Ijtimoiy pedagogik trening jamoaviy ish olib borishning faol metodlariga asoslangan pedagogik ta’sirdir. SHuningdek, tashkillashtirilgan muloqotning maxsus turi bo’lib, bu jarayonida shaxs rivojlanishi, kommunikativ malakalar paydo bulishi, psixologik yordam ko’rsatish masalalari xal qilinishi kuzatiladi. Mashg’ulotlar davomida o’smirlarda ichki ko’rsatmalar almashinuvi sodir buladi: bilimlar kengayadi, o’ziga va yaqin atrofdagilarga ijobiy munosabat tajribasi shakllanadi. Trening mashg’ulotlari paytida har bir o’smirga g’amxo’rlik ko’rsatiladi. U boshqalarning yordamiga tayanshii mumkin. SHuning uchun bola turli muomala uslublarini sinab ko’rishi, odamlar o’rtasidagi o’zaro ishonchni o’rganishi, avval unga xos bo’lmagan kommunikativ ko’nikma va masalalarni o’zlashtirishga qodirligini anglashi lozim. Bu mashg’ulotlar uni jamiyatga intefatsiyasini ta’minlashga yordam beradi. Ijtimoiy-pedagogik treningning vazifasi har bir ishtirokchiga o’zini individual vositalar bilan namoyon qilishga yordam berishdir. Biroq buning uchun bola o’z-o’zini anglab olishi lozim.
Shaxsning o’z-o’zini tarbiyalashini quyidagi yo‘nalishlar bo’yicha amalga oshirish mumkin:
1. O’z “ Men”ini boshqalar bilan qiyoslash orqali qabul qilish. Boshqalarni chetdan kuzatish qulayligi uchun o’zini guruhning boshqa a’zolari bilan qiyoslash ajoyib imkoniyat yaratadi.
2. O’zini boshqalarning qabul qilishlari orqali qabul qilish, ya’ni atrofdagilar berayotgan ma’lumotlarni qayta munosabatlarida ishlatish. Bu atrofdagilarning so’zlari, histuyg’ulari, xulq-atvor reaktsiyalari orqali ularning o’ziga nisbatan munosabatlarini bilib olishga yordam beradi.
3. O’zini faoliyat natijasi orqali qabul qilish, ya’ni inson nima qilganiga baho berish. O’z-o’zini baholashning bu usuli o’zidagi mavjud imkoniyatlar haqidagi fikrni mus-tahkamlaydi.