Boshlang‘ich ma’lumotlar matritsasi
Korxo- nalarning nomeri
|
Joriy likvidlik koeffitsiyenti
|
TMZning aylanuvchanlik koeffitsiyenti
|
Joriy aktivlar
rentabelligi, %
|
Moliyaviy mustaqillik koeffitsiyenti
|
O‘z kapitalining TMZdagi ulushi, %
|
1
|
1,8
|
3,2
|
22
|
0,75
|
16
|
2
|
2,0
|
2,5
|
26
|
0,62
|
26
|
3
|
1,5
|
2,8
|
25
|
0,55
|
25
|
4
|
1,7
|
2,6
|
38
|
0,68
|
30
|
5
|
1,4
|
2,7
|
16
|
0,58
|
0
|
Solishtirma koeffitsiyent (K)
|
1,0
|
1,5
|
2,0
|
1,3
|
1,6
|
bosqich. Boshlang‘ich ma’lumotlar jadvalida har bir grafada maksimal element aniqlanadi va birlik sifatida qabul qilinadi. Keyin esa bu grafaning barcha elementlari (aij) etalon korxonaning – (max aij) maksimal elementiga bo‘linadi. Natijada jadvalda keltirilgan matritsa standartlashtirilgan koeffitsiyentlar (xij) hosil qilinadi:
Xij=aij / max aij
Standartlashtirilgan koeffitsiyentlar matritsasi (Xij)
3.9-jadval
Korxonalar- ning nomeri
|
Joriy likvidlik koeffitsiyenti
|
TMZning aylanuv- chanlik koeffitsiyenti
|
Joriy aktivlar rentabelligi,
%
|
Moliyaviy mustaqillik koeffitsiyenti
|
O‘z kapitalining TMZdagi ulushi, %
|
1
|
0,9
|
1,00
|
0,58
|
1,00
|
0,53
|
2
|
1
|
0,78
|
0,68
|
0,83
|
0,87
|
3
|
0,75
|
0,88
|
0,66
|
0,73
|
0,83
|
4
|
0,85
|
0,81
|
1,00
|
0,91
|
1,00
|
5
|
0,7
|
0,84
|
0,42
|
0,77
|
0,00
|
Etalon korxona, odatda, bir sohaga oid turdosh obyektlar majmuidan shakllanadi. Biroq bu etalon korxonani faoliyatning turli sohalariga oid korxonalar majmuasidan tanlash imkoniyatlarini istisno qilmaydi, chunki ko‘plab moliyaviy ko‘rsatkichlar turdosh xo‘jalik yuritish subyektlari uchun ham taqqoslanuvchan sanaladi.
Agar iqtisodiy tomondan ko‘rsatkichning minimal qiymati yaxshi ahamiyat
hisoblansa u holda hisoblash shkalasini o‘zgartirish lozim.
bosqich. Koordinat matritsaning barcha elementlari kvadratga ko‘tariladi. Agar masala ko‘rsatkichlarning turli salmog‘ini hisobga olgan holda yechilsa, olingan kvadratlar mutanosib solishtirma koeffitsiyentlar kattaliklariga belgilangan ekspert yo‘li bilan ko‘paytiriladi (R), so‘ngra olingan natijalar qatorlar bo‘yicha joylanadi (3.10-jadval):
R = K x 2 + K x 2 + ... + K x 2
1 j1 2 j 2 n jn
3.10-jadval Korxonalar faoliyatining qiyosiy reyting baholash natijalari
Korxonalarning tartibraqami
|
Ko‘rsatkichlar nomeri
|
O‘rni
|
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
Rj
|
|
1
|
0,810
|
1,0
|
0,335
|
1,0
|
0,284
|
4,735
|
III
|
2
|
1,0
|
0,610
|
0,468
|
0,683
|
0,751
|
4,942
|
II
|
3
|
0,563
|
0,766
|
0,433
|
0,538
|
0,694
|
4,387
|
IV
|
4
|
0,723
|
0,660
|
1,0
|
0,822
|
1,0
|
6,381
|
I
|
5
|
0,490
|
0,712
|
0,177
|
0,598
|
0,0
|
2,690
|
V
|
bosqich. Olingan reyting baho (Rj) ranjir bo‘yicha joylanadi va har bir korxonaning reytingi aniqlanadi. Bu holda eng katta summaga mos kelgan korxona birinchi o‘rinni oladi.
Ko‘rib chiqilgan ko‘p o‘lchovli qiyosiy tahlil metodikasining afzalligi shundaki, u korxonaning ishlab chiqarish-moliyaviy faoliyati kabi murakkab hodisani baholashda kompleks ko‘p o‘lchovli yondashuvga tayanadi, barcha raqobatdosh korxonalar real yutuqlarini va ularning etalon korxona ko‘rsatkichlariga yaqinlik darajasini hisobga oladi.
Ko‘rsatkichlarni taqqoslanma ko‘rinishga keltirish usullari
Tahlilda rioya qilish muhim shartlaridan biri – ko‘rsatkichlarning taqqoslanuvchanligini ta’minlashdir. Chunki faqat sifat jihatidan bir xil kattaliklarni qiyoslash mumkin.
Ko‘rsatkichlarning taqqoslanuvchan emasligi turli sabablarga ko‘ra kelib chiqishi mumkin: turli narxlar mavjudligi, faoliyati hajmi; strukturaviy o‘zgarishlar; mahsulotlar sifati bir xil emasligi; taqqoslanayotgan ko‘rsatkichlar uchun tanlangan vaqt kesimi har xilligi; faoliyatning bir xil bo‘lmagan boshlang‘ich sharoiti (texnik, tabiiy, iqlim va boshqalar); ko‘rsatkichlarni hisoblashning usullari turlichaligi; korxona hisob siyosatining o‘zgarishi bilan va boshqalar. O‘rganilayotgan ko‘rsatkichlar taqqoslanuvchanligini ta’minlash uchun yuqorida sanalgan omillar bo‘yicha ularni yagona bazaga olib kelish zarur.
Birinchi navbatda barcha qiymat ko‘rsatkichlarning kattaligiga ta’sir
ko‘rsatuvchi (ishlab chiqarilgan va sotilgan mahsulotlar qiymati, tushum, tannarx, foyda, material xarajatlari hajmi, zaxiralar, asosiy vositalar va boshqalar) inflyatsiya bilan aloqadorlikda narx o‘sishini e’tiborga olmoq zarur. Ushbu omilning ta’sirini xolislantirish uchun taqqoslanayotgan ko‘rsatkichlar bir xil narxda ifodalanadi.
Misol uchun, yalpi mahsulotlar chiqarish taqqoslanuvchanligini ta’minlash uchun uning hisobot va bazis davrlardagi natura hajmi bazis davr narxlarida ifodalanadi:
I q = е q1p0
е q0 p0
bu yerda: q1 va q0 – i – ko‘rinishdagi mahsulotlarning mos ravishda hisobot va bazis davrlardagi ishlab chiqarishning miqdor hajmi;
p0 – i – ko‘rinishdagi mahsulotlarning bazis davrdagi narxi.
Bizning misolimizda (3.11-jadval) haqiqatdagi yalpi mahsulotlar chiqarishning o‘sishi quyidagiga teng:
DYaM q = 1060 -
970 ґ 100 = 9, 3%.
970
Agar u turli qiymatli baholashni e’tiborga olmay aniqlansa, u holda o‘sishning orttirma ko‘rsatkichini olamiz:
DYaM pq
= 1154 -
970 ґ 100 = 19%.
970
Mahsulot ishlab chiqarish hajmi
3.11-jadval
|
O‘tgan davr
|
Hisobot davr
|
Hisobot davri uchun bazis davr narxlarida ishlab chiqarish hajmi
|
|
miqdor, dona
|
narx, so‘m
|
summa, ming so‘m
|
miqdor, dona
|
narx, so‘m
|
summa, ming so‘m
|
miqdor, dona
|
narxi, so‘m
|
summa, ming so‘m
|
A
|
10 000
|
27,25
|
272,5
|
12 000
|
30
|
360
|
12000
|
27,25
|
327
|
B
|
5000
|
37,50
|
187,5
|
6000
|
39
|
234
|
6000
|
37,50
|
225
|
D
|
20000
|
25,50
|
510,0
|
20000
|
28
|
560
|
20000
|
25,50
|
510
|
va b.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Jami
|
–
|
–
|
970,0
|
|
|
1154,0
|
|
|
1060,0
|
Korxonaning faoliyat ko‘lamidagi o‘zgarishlar tufayli ko‘plab ko‘rsatkichlar o‘zaro taqqoslanmas bo‘lishi mumkin. Misol uchun, agar hisobot yili mahsulot ishlab chiqarish xarajati summasini bazis davrdagi mazkur ko‘rsatkich (∑q0b0+a0) bilan taqqoslasak, u holda ushbu ko‘rsatkichlarning farqlanishi nafaqat mahsulotlar tannarxi darajasining o‘zgarishi bilan, balki hajmidagi mahsulot ishlab chiqarish miqdori o‘zgarishlari bilan ham shartlangan bo‘ladi. Xarajatlarni taqqoslanuvchan
ko‘rinishga olib kelish uchun hajmli omillar ta’sirini xolislantirish zarur. Buning uchun bazis davr xarajatlarining o‘zgaruvchan summasini hisobot davrida haqiqatdagi mahsulot ishlab chiqarish hajmiga qayta hisoblash va shundan so‘ng buni hisobot davr xarajatlari summasi bilan taqqoslash zarur (3.12-jadval):
Dostları ilə paylaş: |