1-mavzu: Iqtisodiyotga kirish. Ishlab chiqarish jarayoni va natijalari reja

1.1-rasm. Tovarlar, xizmatlar va resurslarning takror ishlab chiqarish jarayonlaridagi harakati.


Infratuzilma - bu ishlab chiqarish va ayirboshlashning bir me’yorda ro‘y berishi hamda ldshilar turmush kechirishining umuiniy shart- sharoitini tashkil qiluvchi sohalar.
Shunday qilib, tovarlar, xizmatlar va resurslarning harakati doimo to‘xtovsiz takrorlanib, uzluksiz yangilanib turadigan jarayondir. Bu jarayonning amalga oshishida jamiyat infratuzilmasi muhim rol o‘ynaydi.
Infratuzilma va ulaning turlari.
Infratuzilma - bu ishlab chiqarish va ayirboshlashning bir me’yorda ro‘y berishi hamda kishilar turmush kechirishining umumiy shart-sharoitini tashkil qiluvchi sohalar.
Infratuzilma quyidagi turlarlardan iborat boladi:
Ishlab chiqarish infratuzilmasi-bevosita ishlab chiqarish jarayoniga xizmat ko‘rsatadi. Bular saqlash va uzatish vositalari (moddiy texnika ta’minoti, transport, aloqa, yo‘llar, xisoblash markazlari va boshqalar)dir.
Ijtimoiy infratuzilma-kishilar yashash va hayo’li kechirishining ijtimoiy-madaniy va maishiy sharoitlarini tashkil qiladi (ta’lim, sogiiqni saqlash, maishiy, uy-joy va kommunal xo‘jalik).
Bozor infratuzilmasi-tovarlar va iqtisodiy resurslar ayriboshlash jarayoniga xizmat qiladi (birjalar. savdo uylari, auksionlar va boshqalar).
Iqtisodiyo’tning doimiy va bosh masalasi jamiyat ehtiyojlarining cheksizligi hamda iqtisodiy resurslarning cheklanganligidir.
Iqtisodiyo’tning asosiy muammosi - iqtisodiy resurslar cheklangan sharoitda jamiyatning cheksiz ehtiyojlaiini qanday qilib to’laroq qondirib borish mumkinligi to‘gcrisidagi masaladir.
Iqtisodiyo’tning asosiy muammosini hal qilish yo’llari:

• 
  iqtisodiy resurslar miqdorini ko‘paytirish;
  
• 
  resurslar unumdorligini oshirish;
  
• 
  resurslardan foydalanishning turii hil muqobil variantlaridan eng samaralisini tanlash; jamiyat ehtiyojlaiini cheklash.
  

Ishlab chiqarish imkoniyatlari jadvali. Resurslardan to’liq foydalanish orqali ishlar chiqarilishi mumkin bo’lgan ikki mahsulotning turlicha kombinatsiyasini ко’rib chiqsak. 1.1 jadvalda pitsa va sanoat robo’l lari ishlab chiqaruvchi oddiy ehtimoliy iqtisodiyo’tni aks ettiradi. Albatta, unga kiritilgan ma’lumotlar ham ehtimoliydir. Aytaylik biror A ustunda, iqtisodiyo’t hamnia o’zining yetarli resurslaridan sanoat robo’l laridan ishlab chiqarish uchun jalb etadi (kapital tovarlari): E ustunda esa, u hamma resurslardan pitsa tayyorlashda foydalanadi (iste’mol tovarlari). Barcha alternativlar haqqoniy bo’lmagan ko’rsatkichlarni ko’rsatadi; B,C va D ustunlarda berilganidek iqtisodiyo’t ham kapital mahsulotlarini ham iste’mol tovarlarini ishlab chiqaradi. Agar A va E ustunlarga e’tibor beradigan bo’lsak, sanoat robo’l larini ishlab chiqarish evaziga pitsa ishlab chiqarish sur’atini tezlashtiramiz. Iste’mol tovarlari inson ehtiyoj ini to’g’ridan-to’g’ri qondirsa, E ustunga qarab siljish qiziqarli bo’lib tuyuladi. Kop’roq pitsa ishlab chiqarish orqali jamiyat o’z ehtiyoj larine vaqtincha qondirilishini tezlashtiradi. Ammo bu yerda narx muammosi ham bor: ko’proq pitsa degani kamroq sanoat robo’l lari demakdir. Resurslarni bu talil iste’mol ehtimoliydir. Tovarlariga yo’naltirilishi vaqtlar osha amiyat bilan hamohang davom etib ketaveradi chunki kapital mahsulotlarining zahirasi hozirgi holatida kengaya olmaydi, natijada kelajakda ko’p miqdorda ishlab chiqarish potensiali yo’qoladi. Agar E ustunga siljisa, jamiyat keyinchalik yanada ko’proq ishlab chiqarishni o’rniga hozirchalik ko’p ishlab chiqarshdi tanlaydi.