1-mavzu: jaҳon energetikasining taraқҚIYoti va zamonaviy muammolari (2 soat) Reja

1.4 Tabiiy gazdan foydalanish asosida elektr energiyasi ishlab chiқarish

Kўmir va mazut yoқuvchi elektr stantsiyalaridan tabiiy gaz yoқuvchi elektr stantsiyalariga ўtish global fenominon darajastga erishdi⁷. Bu gaz ishlab chiқarish va istehmol statistikasida ўz aksini to’di. Jaҳon Energetik Kosulining mahlumotiga kўra 1996 va 1999 yillar orasida tabiiy gaz ishlab chiқarish 4,1%ga oshgan. 1999 yilda Xitoyda gazdan foydalanish 10,9% ga, Osiyo-Tinch Okeni xududida esa 6,5% ga oshgan. Afrikaning gaz istehmoli 9,1% ga oshgan.

Energetik mahlumotlar administratsiyasi (EIA)ning mahlumotlariga kўra 2001 yilda tabiiy gaz istehmoli bўyicha AҚSH jaҳonda birinchi ўringa kўtirilib, undan keyingi ўrinlarda Rossiya, Germaniya, Buyuk Britaniya va Kanada bўldi. Gazning asosiy ishlab chiқaruvchilari Rossiya va AҚSH bўlib, 2001 yilda ularning birgalikdagi ulushi yillik ishlab chiқarilgan gazning 44% қismini tashkil etdi. Bu kўrsatkich bўyicha ulardan keyingi ўrinarni Kanada, Buyuk Britaniya va Jazoir egalladi.
Evro’ada tabiiy gazdan foydalanish keyingi ikki dekada davomida dramatik tarzda oshib bordi Yevrogaz mahlumotlariga kўra butun Yevro’a bўyicha 2000 yilda 332 mln. tonna neftg’ ekvivalenti miқdorida gaz istehmol қilgan bўlib, 2020 yilga borib bu kўrsatkich 471 mln. tonna neftg’ ekvivalentiga yetishi, yahni 42%ga oshishi kutilmoқda. 2000 1ilda Yevro’ada asosiy istehmolchilar bўlib Buyuk Britaniya, Germaniya, Italiya, Frantsiya va nederlandiya ҳisoblandi. Ulardan faқat Buyuk Britaniya va Nederdandiya salmoқli miқdorda gaz ishlab chiқargan. Қolgan davlatlar istehmol қilgan gazning asosiy қismini im’ort қilishgan.
Albatta, bu gazning ҳammasi elektr stantsiyalarida yoқilmagan bўlsada, uning ulushi salmoқli miқdorni tashkil etgan. Masalan, AҚSHda 2001 yilda itehmol қilingan gazning 20% қismi elektr stantsiyalarida yoқilgan. Yuқorida aytib ўtilganidek, gaz turbinalari arzon va ular tez ishga tushirilishi mumkin bўlib, atrof-muҳitga tahsir nisbatan kam. Tabiiy gaz yoқilganda atmosferaning ifloslanishi kўmir yoki mazut yoқilgan ҳolatlagiga nisbatan kam bўladi.
Gaz sanoatida gazni toza yoқilғi sifatida baҳolab, biroқ undan tўxtash oraliқlarida foydalanish eng yaxshi deb baҳolashgan edi. Kelajak energetikasi қayta tiklanuvchan energiya manbalariga asoslanishi zarur, biroқ gaz қayta tiklanuvchan emas. Muҳim jiҳati, jaҳonda gaz bilan tahminlash imkoniyati cheklanganligidir.
1.4-jadval keltirilgan mahlumotlar kўrsatadiki, ҳozirgi davrdagi gazdan foydalanishning oshib borish darajasi saқlanib қolgan ҳolatda uning jaҳonda mavjud zaҳirasi yana 60 yilga yetadi.
1.4-jadvalda Jaҳon energetika konsulining 2001 yilda amalga oshirgan energiya resurslarini baҳolashiga kўra aniқlangan turli xududlarda tabiiy gaznang olish mumkin bўlgan zaҳirasining miқdorlari keltirilgan.

1.4-jadval. Jaҳonnig turli xududlarida tabiiy gaz zaҳirasining baҳolangan miқdori.

SHimoliy Amerika va Ғarbiy Yevro’a ўzlarining aniқlangan zaҳiralarini avaylab ishlatadi. 1999 yilda gaz ishlab chiқarish darajasi saқlanib қolgan taқdirda AҚSH ўz zaҳirasini 9 yilda tugatib ulguradi. Biroқ baҳolangan zaҳiralar nonormalligicha қolgani ҳolda bu unchalik tez sodir bўlmaydi degan xulosaga asos bўlishi mumkin. Ғarbiy Yevro’ada Nederlandiya va Norvegiyada yetaricha zaҳira mavjud. Buning ustiga Ғarbiy Yevro’a ўzidagi gaz istehmolini қo’lash uchun gazni Rossiya va Jazoirdan im’ort қiladi. Energetik xavfsizlik nuқtai nazaridan ushbu ҳolat kelajakda xavfli bўlishi mumkin deb baҳolangan.