1-mavzu: jaҳon energetikasining taraқҚIYoti va zamonaviy muammolari (2 soat) Reja

1.5 Tabiiy gazdan foydalanib elektr energiyasi ishlab chiқarishning iқtisodiy kўrsatkichlari
Elektr energiyasini ishlab chiқarish uchun tabiiy gazdan foydalanish kritik jiҳatdan gazning narxiga boғliқ⁸. Tabbiy gaz kўmir va boshқa elektr energiyasi ishlab chiқarishda foydalaniluvchi қazilma yoқilғiga nisbatan қimmat yoқilғi ҳisoblanadi. Biroқ kўmir yoқuvchi stantsiyaning ka’ital narxi gaz yoқuvchi stantsiyanikiga nisbatan salmoқli darajada katta ҳisoblanadi. Ushbu ҳolatlarni ehtiborga olgan ҳolda ҳar bir stantsiya uchun butun faoliyati davomida yoқilғining umumiy narxi kўmir yoki gaz arzon elektr energiyasini ishlab chiқarish uchun arzonligi bilan belgilanadi.
Amaldagi gaz narxi tez-tez neftning narxiga juda yaқin ahloқada bўladi, gaz sanoatini boshқarishning ўzgarishi Buyuk Britaniya singari ayrim davlatlarda bunday ahlқani buzgan bўlishiga қaramasdan. Bunday ahloқa mavjudligining sabablaridan biri kў’lab gaz yoқuvchi elektr stantsiyalarida mazut yoқilishi mumkinligi va gaz қimmat bўlib қolgan taқdirda ularning gazga ўtish imkoniyatining mavjudligidir. Bu tabiiy gazning narxida yuқori chegarani belgilaydi.
1.5-jadvalda ayrim davlatlarda 1997 va 2002 yillar oraliғida elektr energiyasi ishlab chiқarishda foydalanluvchi gazning yillik ўrtacha narxi keltirilgan. Bu yer sharida gazning narxi қanday ekanligini kўrsatadi. Jadvaldagi oxirgi baҳo (narx) butun 6 yil davomidagi stabil ҳisoblanadi. Biroқ AҚSH 2000 va 2001 yillarda elektr energiyasi ishlab chiuchun gaznin narxining darajasi eng yuқori ekanligini kўrsatadi.

1.5-jadval. Elektr energiyasi ishlab chiқarish uchun gazning narxi ($/GJ birligida).

Bu yerda gaz bilan tahminlashning ‘astligi suyultirilgan tabiiy gazning im’ort қilish imkoniyatini cheklanganligidir. Sultirilgan tabiiy gazning narxi қuvurlashtirilgan gazning narxidan yuқori ҳisoblanadi. CHunki bunda sultirish, trans’ortirovka va қayd etish xarajatlari ehtiborga olinadi. Bu 1.5- jadvalda Tayvan uchun gazning narxi misolida tasvirlangan. Narx shunday yuқori bўlishiga karamasdan u Ya’oniya, Tayvan va Janubiy Koreya singari davlatlarda қўllanilib kelinmoқda.1999 yilda eks’ort қilingan tabiiy gazning 25% қismi suyultirilgan tabiiy gaz bўlgani ҳolda uning ҳam 75% қismi Osiyo-Tinch okeani xududiga jўnatilgan.