1-mavzu Kirish. Milliy til va adabiy til. Adabiy tilning ogzaki va yozma shakllari



Yüklə 435,79 Kb.
səhifə53/96
tarix14.10.2023
ölçüsü435,79 Kb.
#155314
1   ...   49   50   51   52   53   54   55   56   ...   96
1. O‘zbek adabiy tili va uning tarixiy bosqichlari. O‘zbek adabi-fayllar.org

Ravish yasovchi qo’shimchalar

Qo’shimcha


misollar


Qo’shimcha


misollar


-cha

O’zgacha, yangicha

-larcha

mardlarcha,otalarcha

-dek
-day


yoydek
kunday (ravshan)


-siga

uzunasiga, yoppasiga

-ligicha


namligicha, sho’rligicha


-chasiga


farg’onachasiga, eskichasiga,bolachasiga


-lab

kunlab, azonlab

-ona

mardona

-an

aqlan, jisman

-gacha

tonggacha

-simon

uyalgansimon

-namo

uyalgannamo

-lay(in)


Butunlay


-siz, be-


ilojsiz, betinim


-incha

ko’pincha

-chang

uyatchang

Ravish yasovchilar so’z yasalishi qolipida quyidagi tartibda joylashadi.

Asos (ot, sifat, fe’l, olmosh, ravish) + ravish yasovchi
Qisqa+cha - asos (sifat) +ravish yasovchi = 2 morfema
O’z+i+cha - asos (olmosh) + 3 shaxs egalik+ ravish yasovchi= 3 morfema
Mashq. Quyidagi so’zlarni yuqoridagi namunadagidek yozing.
Yangicha, hozircha, uningcha, tushuncha, qardoshlarcha, haftalab, itoatkorona, tiriklay, butunlay, ostin-ustun, betinim, erkakchasiga, do’stona, jisman, ko’pincha, oldin, yodaki, erkalangansimon, tikkasiga, birdaniga, baravariga, ko’plab, tushgacha, oliftanamo, yashiriqcha, kovushchan, shikoyatomuz, buguncha, o’rtoqlarcha.
Shakl yasovchi morfemalar va ularning tasnifi
Yetakchi morfemalarga qo’shilib, yangi so’z hosil qilmaydigan, so’zning turli xil shakllarini vujudga keltiradigan morfemalar shakl yasovchi morfemalar deyiladi. Masalan, yaxshigina, Nodiraxon, akamni…
Shakl yasovchi morfemalar sintaktik munosabatni bildirish-bildirmasligiga ko’ra ikki guruhga bolinadi:
1. Sintaktik munosabat bildirmaydigan morfemalar. Bunday morfemalar lug’aviy shakl yasovchi morfemalar sanaladi.
2. Sintaktik munosabat bildiradigan morfemalar. Bunday morfemalar sintaktik shakl yasovchi morfemalar hisoblanadi.
O’qigach so’zidagi -gach morfemasi o’qi so’ziga qo’shilib, undan yangi so’z ham yasamaydi, bu so’zni boshqa so’zga bog’lash uchun ham xizmat qilmaydi. Shuning uchun u lug’aviy shakl yasovchi morfemadir.
Yetakchi morfemaga qo’shilib, undan yangi so’z yasamaydigan va o’zi qo’shilgan so’zni boshqasiga bog’lash uchun xizmat qilmaydigan shakl yasovchi morfemalarga lug’aviy shakl yasovchi morfemalar deyiladi.
So’zga qo’shilib, uning ma’lum morfologik shaklini ko’rsatuvchi va boshqa so’zga bog’lash uchun xizmat qiluvchi shakl yasovchi morfemalarga sintaktik shakl yasovchi morfemalar deyiladi. Masalan, egalik, kelishik, shaxs-son morfemalari sintaktik shakl yasovchi morfemalar tarkibiga kiradi.


Yüklə 435,79 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   49   50   51   52   53   54   55   56   ...   96




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin