2.Fe’ldan sifat yasovchi qo’shimchalar
|
-gir
-g’ir
-kir
-qir
-qur
|
sezgir
olg’ir
keskir
topqir
uchqur
|
-kun
-qin
-g’in
-g’un
-qun
|
tushkun
sotqin
so’lg’in
tuyg’un
tutqun
| |
-choq
-chak
-chiq
|
quvonchoq,erinchoq
kuyunchak
sirpanchiq
|
-k
-ik
-uk
|
chirik
teshik
suzuk
| |
-q
-uq
-iq
|
tarqoq
yumuq
so’niq, tiniq
|
-qoq
-g’oq
|
yopishqoq
toyg’oq
| |
-qi
|
vaysaqi
|
-oq
|
qo’rqoq
| |
-ag’on
|
topag’on
|
-mon
|
toparmon (odam)
| |
-ma
|
qovurma (sho’rva)
|
-(a)rli
|
ishonarli
| |
-ch
|
tinch
|
-g’ich
|
yuvg’ich
| |
-ong’ich
|
tishlong’ich
|
-ovuch
|
iskovuch
| |
-mas
|
ishyoqmas
|
-(i)ndi
|
asrandi (bola)
| |
-a
|
ko’tara (savdo)
|
-msiq
|
achimsiq
|
3. Sifat, ravish, taqlid so’zlardan sifat yasovchi qo’shimchalar
| |
-gi
|
bugungi,
|
no-
|
noma’qul
| |
-lom
|
sog’lom
|
-ildoq
|
shiqildoq
|
Sifat yasovchi qo’shimchalar
Sifat yasovchilar so’z yasovchi qolipida quyidagi tarkibda joylashadi:
Asos (ot, sifat, fe’l, ravish, taqlid) + sifat yasovchi + lug’aviy shakl (-gina,- kina, -qina, -roq, -mtir, -imtir, -ish) = yasama sifat.
Quyidagi so’zlarni namunadagidek yozing.
Namuna: kuch+li+roq - asos (ot) +sifat yasovchi + lug’aviy shakl (qiyosiy daraja shakli) = 3 morfema, yasama sifat.
Jizzakiroq, serhosil-ku, havoyiroq, sezgirroq, iliqroq, qarimsiq, bijildoqroq, achimsiq, ko’tara (savdo), noma’lum, teshik, kechagi, dastlabki, erkin, g’amxo’r, devonavor, bilag’on, sayroqi, ozg’in, asrandi, qizg’anchiq, qoloq, kechagi, likildoq, fidoyi, aybdor, maymunsimon, ig’vogar, tinch, tirishqoq, muzdek, gapdon, o’tmas, tuzuk, sog’lom, bahorgi, ishchan, badavlat, zulmkor, devoriy, o’tkir, hurkovuch.
Fe’l yasovchi qo’shimchalar
|
Qo’shimcha
|
misollar
|
Qo’shimcha
|
misollar
| |
-la
|
boshla, ko’kla, tezlamoq, pichirla, sizlamoq,behlamoq
|
-lan
-lash
|
kalovlandi, jilovlandi, o’rtoqlashdi
| |
-illa
|
piqillamoq
|
-ira
|
gurkiradi,hilpiradi
| |
-a
|
qiyna
|
-sira
-sa
|
sizsira, talmovsiramoq, suvsa
| |
-(a)r
|
qizar, tunar
|
-(a)y
|
sarg’ay
| |
-(i)k
-(i)q
|
toliqmoq, birikmoq
|
-(i,o)t
|
uyg’ot, bo’shat, berkit
| |
-i
|
toyimoq, tinchi
|
-ir
|
gapir, tufur
|
Shaxs- son qo’shimchalari(tuslovchilar)
I guruh tuslovchilari
Bor+di+m - asos+zamon+I-shaxs birlik (sintaktik. shakl hosil qiluvchi);
Bor+di+ng - asos+zamon+II-shaxs birlik (sintaktik. shakl hosil qiluvchi);
Bor+di - asos+zamon
Bor+di+k - asos+zamon+I-shaxs ko’plik (sintaktik. shakl hosil qiluvchi);
Bor+di+ngiz - asos+zamon+ II-shaxs ko’plik (sintaktik. shakl hosil qiluvchi);
Bor+dilar - asos+ (tuslovchi+zamon)
II guruh tuslovchilari
Bor+a+man - asos+zamon+I-shaxs birlik (sintaktik)
Bor+a+san - asos+zamon+II-shaxs birlik (sintaktik)
Bor+adi - asos+zamon
Bor+a+miz - asos+zamon+I-shaxs ko’plik (sintaktik)
Bor+a+siz - asos+zamon+II-shaxs ko’plik (sintaktik)
Bor+adilar - asos+zamon+ III-shaxs ko’plik
III guruh tuslovchilari
Bor+ay - asos (fe’l)+I-shaxs birlik (mayl qo’shimchasi)
Bor+gin - asos+ II-shaxs birlik (mayl qo’shimchasi)
Bor+sin - asos+ III-shaxs birlik (mayl qo’shimchasi)
Bor+aylik - asos+ I-shaxs ko’plik (mayl qo’shimchasi)
Bor+ingiz - asos+II-shaxs ko’plik (mayl qo’shimchasi)
Bor+ sinlar - asos+III-shaxs ko’plik (mayl qo’shimchasi)
Fe’l yasovchilar so’z yasalishi qolipida quyidagi tartibda joylashadi:
Asos (ot, sifat, son, olmosh, undov, taqlid, modal) + fe’l yasovchi + lug’aviy shakl +sintaktik shakl hosil qiluvchi = yasama fe’l.
Quyidagi so’zlarni namunadagidek tahlil qiling.
Namuna: ish+la+di+k - asos (ot) +fe’l yasovchi + zamon (lug’aviy shakl) + I-shaxs ko’plik (sintaktik shakl hosil qiluvchi) = yasama fe’l, 4 morfema.
Oq-la-di-ngiz - asos (sifat) +fe’l yasovchi + zamon (lug’aviy shakl) +II-shaxs ko’plik (sintaktik shakl hosil qiluvchi) = yasama fe’l, 4 morfema.
Sekinlayapti, shivirlagansiz, chuhlamoqdasiz, senlayapti, chirqillayapti, tunamoqchiman, bo’shayapman, o’ynamoqdasiz, qiziqyapti, qisqargan, ko’karmoqda, birikmoqchi, yo’liqqan, boyidik, tinchidingiz, faxrlandim, ikkilanyapman, ko’maklashdingiz, suhbatlashmoqda, yarqiradi, sensirayapman, suvsadim, qoraygan, kuchayadi, yo’qotdim, to’latdingiz, berkitmoqchi, gapirmadim, tupurmagansiz.
Dostları ilə paylaş: |
