1 Mavzu: Kompyuter tarmoqlari. Asosiy tushunchalar

20 Mavzu: Tarmoq sohasidagi normalar
Reja:
1) Tarmoq standartlarini tartibga soluvchi qo’mitalar
2) ITU-T missiyasi
Tarmoq standartlarini tartibga soluvchi qo’mitalar
Hozirgi kunda dunyo miqyosida 800 dan ortiq standartlashtirish tashkilotlari
bo’lib, ular global tarmoqlarni loyihalash, qurish, yangi standartlarni ishlab chiqish,
tadbiq etish, muammolarni o’rganish, echimlar, va tavsiya ishlab chiqish
jarayonlarini muvofiqlashtiradi. Umuman olganda standartlar, tavsiyanomalar,
tartibga soluvchi yo’riqnomani ishlab chiqish doimiy yangilanib boradigan jarayon
hisoblanadi. Misol uchun, yangi protokol, yangi avlod mobil texnologiyasi (3G, 4G,
5G) ishlab chiqilishi, ma’lumot uzatish tezligini oshirilishi, axborot xavfsizligini
takomillashtirilishi, yangi WiFi texnologiyasini ishlab chiqilishi yoki
telekommunikatsiyada lokal, shahar yoki global tarmoq uchun ishlab chiqilgan har
qanday fizik yoki dasturiy maxsulot o’zining standartiga ega bo’ladi.
Shuningdek, standartlashtirish tashkilotlari yoki qo’mitalari xalqaro, hududiy
va milliy ko’rinishlarda bo’ladi. Standartlashtirish tashkilotlotlari haqida qisqacha
to’xtalib o’tamiz.
Dunyo miqyosida yirik standartlashtirish tashkilotlariga quyidagilar kiradi:
1. ISO – International Organization for Standardization
Modernization of Higher Education in
Central Asia through New Technologies
(HiEdTec)
11
2. ITU – The International Telecommunication Union
• ITU-R – ITU Radiocommunications Sector.
• ITU-T – ITU Telecommunications Sector.
• ITU-D – ITU Telecom Development.
3. IEEE – Institute of Electrical and Electronics Engineers
6. IETF – Internet Engineering Task Force
7. ISSN -International Standard Serial Number centre
8. 3GPP – 3rd Generation Partnership Project
ISO – International Organization for Standardization. Xalqaro
standartlashtirish tashkiloti (International Organization for Standardization – ISO).
ISO – turli xil milliy standartlar tashkilotlari vakillaridan tashkil topgan xalqaro
standartlarni belgilovchi tashkilotdir va u mahsulotlar, xizmatlar va tizimlarning
sifati, xavfsizligi va samaradorligini ta'minlash uchun standartlarni ishlab
chiqadigan mustaqil, nodavlat xalqaro tashkilot hisoblanadi. ISO 1947 yil tashkil
topgan bo’lib, uning bosh ofisi Shveytsariyaning Jeneva shahrida joylashgan. Ushbu
tashkiloti 165ta standartlashtirish bo’yicha milliy tashkilotlarni o’z ichiga oladi va
jami 164ta a’zosi bor. Tashkilotning a'zolari o’zaro bilimlarni almashish va
innovatsiyalarni qo'llab-quvvatlaydigan va global muammolarga echimlarni taklif
qiladigan ixtiyoriy, konsensusga asoslangan bozorga mos xalqaro standartlarni
ishlab chiqish uchun mutaxassislarni birlashtiradi.
ITU – The International Telecommunication Union. Xalqaro elektr aloqa
ittifoqi 1865 yil 1 mayda tashkil etilgan eng dastlabgi standartlashtirish tashkiloti
bo’lib, o’sha paytlarda telegraf qurilmasi uchun birinchi standartni ishlab chiqqan va
xalqaro telegraf tarmog’i tashkil etilgan. 1947 yil 15 noyabrdan boshlab ITU
birlashgan millatlar tashkiloti kiritilgan va ixtisoslashtirilgan tashkilot maqomini
Modernization of Higher Education in
Central Asia through New Technologies
(HiEdTec)
12
olgan. Ushbu tashkilotning bosh ofisi Shveytsariyaning Jeneva shahrida joylashgan
bo’lib, ITUning 193ta mamlakatdan va 900 ga yaqin biznes, ilmiy muassasalar va
xalqaro va mintaqaviy tashkilotlar uning a’zoligiga kiradi. ITU uchta asosiy
sektordan tashkilot topadi: Radio aloqa (ITU-R), Standartlashtirish (ITU-T) va
taraqqiot (ITU-D).
ITU-R. ITUning Radioaloqa sohasi Xalqaro elektraloqa ittifoqining uchta
sektoridan biri bo'lib, radioaloqalarni rijovlantirish uchun ma’sul sektor hisoblanadi.
Bu sektorning asosiy roli xalqaro radiochastota spektri va sun'iy yo'ldosh orbitasi
resurslarini boshqarish va spektrdan samarali foydalanishni ta'minlash maqsadida
radioaloqa tizimlari uchun standartlarni ishlab chiqishni amaga oshiradi.
Shuningdek, ITU o'z Konstitutsiyasiga binoan "turli mamlakatlarning
radiostansiyalari o'rtasida zararli aralashuvni oldini olish uchun" spektrlarni va
chastotalarni taqsimlashni, orbital holatini va sun'iy yo'ldoshlarning boshqa
parametrlarini ro'yxatdan kerak. Shu sababli xalqaro spektrni boshqarish tizimi
chastotalarni muvofiqlashtirish, xabar berish va ro'yxatdan o'tkazish uchun tartibga
soluvchi protseduralarga asoslangan.
ITU-R sektori Shveytsariyaning Jeneva shahridagi ITU shtab-kvartirasida
joylashgan doimiy ravishda Radioaloqa byurosi kotibiyatiga ega. Xozirda byuroning
saylangan direktori janob Mario Manevichdir; u birinchi bo'lib XEI a'zosi tomonidan
2018 yilda direktorlikka saylangan.
ITU-T. Ushbu standartlashtirish sektori telekommunikatsiya va axborot
texnologiyalari kommunikatsiyalari uchun kiberxavfsizlik uchun X.509, mashinani
o'rganish uchun Y.3172 va video-siqishni uchun H.264 / MPEG-4 AVC kabi
standartlarni muvofiqlashtiradi. ITU-T sektori Shveytsariyaning Jeneva shahrida
joylashgan ITU shtab-kvartirasida joylashgan Telekommunikatsiyani
standartlashtirish byurosi (TSB) doimiy kotibiyatiga ega. Byuroning amaldagi
direktori Chaesub Li bo'lib, uning birinchi 4 yillik muddati 2015 yil 1 yanvarda
boshlangan va ikkinchi 4 yillik muddati 2019 yil 1 yanvarda boshlangan.