1-Mavzu: Moliyaviy hisobot tahlilining nazariy asoslari

Xususiy sarmoya–
sub’ektning majburiyatlarni chegirib tashlagandan keyingi aktivlaridir;
Zaxiralar –	kelgusida muayyan xarajatlarga sarflanishi mumkin bo‘lgan xususiy sarmoyaning bir qismidir;
Daromadlar–	hisobot davrida aktivlarning ko‘payishi yoxud majburiyatlarning kamayishidir;
Xarajatlar–	hisobot davrida aktivlarning kamayishi yoxud majburiyatlarning ko‘payishidir;
Moliyaviy natijalar–	xo‘jalik yurituvchi sub’ektning foyda yoki zarar shaklida ifodalangan faoliyatining pirovard iqtisodiy yakunidir

Moliyaviy hisobot tahlilida qo‘llaniladigan usullar:

• moliyaviy hisobotni o‘qish;
• gorizontal tahlil;
• vertikal tahlil;
• trend tahlili;
• qiyosiy (taqqoslama) tahlil;
• moliyaviy koeffitsientlar;
• omilli tahlil

Buxgalteriya balansi aktivini gorizontal tahlili

Balans aktivi	Hisobot davri boshiga		Hisobot davri oxiriga		Farqi +,-
	Summa	%	Summa	%	Mutlaq	%
Aktiv	2	3	4	5	6(4-2)	7(5-3)
Asosiy vositalar	Av1	Av1/Aj1	Av2	Av2/Aj2	...	...
Nomoddiy aktivlar	Na1	Na1/Aj1	Na2	Na2/Aj1	...	...
Uzoq muddatli investitsiyalar	Umi1	Umi1/Aj1	Umi2	Umi2/Aj2	...	...
O‘rnatiladigan asbob-uskunalar	O‘u1	O‘u1/Aj1	O‘u2	O‘u2/Aj2	...	...
Kapital qo‘yilmalar	Kq1	Kq1/Aj1	Kq2	Kq2/Aj2	...	...
Uzoq muddatlidebitorlikqarzlari	Umdq1	Umdq1/Aj1	Umdq2	Umdq2/Aj2	...	...
Uzoq muddatli kechiktirilgan xarajatlar	Umkx1	Umkx1/Aj1	Umkx2	Umkx2/Aj2	...	...
Uzoq muddatli aktivlar jami	UMA1	UMA1/ AJ1	UMA2	UMA2/AJ2	...	...
Tovar-moddiy zaxiralari	Tmz1	Tmz1/Aj1	Tmz2	Tmz2/Aj2	...	...
Kelgusi davr xarajatlari	Kdx1	Kdx1/ Aj1	Kdx2	Kdx2/Aj2	...	...
Kechiktirilgan xarajatlar	Kx1	Kx1/ Aj1	Kx2	Kx2/Aj2	...	...
Debitorlar	Dq1	Dq1/ Aj1	Dq2	Dq2/Aj2	...	...
Pul mablag‘lari	Pm1	Pm1/ Aj1	Pm2	Pm2/Aj2	...	...
Boshqa joriy aktivlar	Bja1	Bja1/ Aj1	Bja2	Bja2/Aj2	...
Joriy aktivlar jami	JA1	JA1/ AJ1	JA2	JA2/ AJ2	...	...
Balans aktivi bo‘yicha jami	AJ1	100	AJ2	100	...	x

Gorizontal tahlil

Ko’rsatkich	2017 yil		2018 yil		2019 yil
Sotishdan sof tushum	100000	100%	110000	110%	130000	130%
Sotilgan mahsulotning ishlab chiqarish tannarxi	-78000	100%	-82000	105%	-101000	129%
Yalpi foyda	22000	100%	28000	127%	29000	132%
Davr xarajatlari	-17500	100%	-20400	117%	-23600	135%
Umumxo’jalik faoliyatidan olingan foyda	4500	100%	7600	169%	5400	120%

Balans aktivi va passivining vertikal tahlili tahlili

Aktiv	Belgi	Balans qatori %	Passiv	Belgi	Balans qatori %
Uzoq muddatli aktivlar	UMA	UMA/AJ*100	O‘z mablag‘lari manbasi	O‘MM	O‘MM/PJ*100
Joriy aktivlar	JA	JA/AJ*100	Majburiyatlar	M	M/PJ*100
Shu jumladan:			Shu jumladan:
Tovar-moddiy zaxiralar	TMZ	TMZ*JA/AJ*100/JA	Uzoq muddatli majburiyatlar	UM	UM*M/PJ*100/M
Debitorlik majburiyatlari	DM	DM*JA/AJ*100/JA	Qisqa muddatli majburiyatlar	QM	QM* M/PJ*100/M
Pul mablag‘lari	PM	PM*JA/AJ*100/JA	Kreditorlik majburiyatlar	KM	KM* M/PJ*100/M
Aktiv jami	AJ	100	Passiv jami	PJ	100

Balans aktivi va passivining vertikal tahlili

Ko’rsatkich	2017 yil		2018 yil		2019 yil
Pul mablag‘lari	608000	30%	755000	28,7%	783000	31%
Debitorlik majburiyatlari	476000	23,5%	500000	19%	556000	22%
Tovar-moddiy zaxiralar	500000	24,7%	615000	23,4%	595000	23,5%
Uzoq muddatli aktivlar	441000	21,775%	760000	28,9%	591000	23,4
Aktiv jami	2025000	100%	2630000	100%	2525000	100%
Kreditorlik qarzdorlik	115000	5,7%	160000	6%	105000	4,15%
Mexnat haqi bo’yicha qarzdorlik	55000	2,72%	65000	2,5%	80000	3,16%
Soliqlar bo’yicha qarzdorlik	18000	1%	35000	1,33%	45000	1,7%
Olingan bo’naklar	87000	4,3%	210000	8%	195000	7,7%
Uzoq muddatli bank krediti	400000	19,7%	450000	17,1%	350000	13,9%
Aksionerlik kapitali	600000	29,6%	700000	26,6%	700000	27,7%
Taqsimlanmagan foyda	750000	37%	1010000	38,4%	1050000	41,5%
Passiv jami	2025000	100%	2630000	100%	2525000	100%

Trend tahlili

• Trend tahlili- asos tahlili sifatida dinamik o‘zgarishlarni baholashda eng ko‘p qo‘llaniladigan usul hisoblanadi. Ushbu usul yordamida yaqin va uzoq davriylikdagi o‘zgarishlarga mutlaq va nisbiy ifodalarda baho beriladi. Trend tahlilidan ko‘pincha aktivlar o‘zgarishini baholashda, foyda va uning o‘sishini baholashda, investitsiyalar hajmini baholashda foydalaniladi.

Moliyaviy hisobot elementlarini trend tahlili

Davrlar bo‘yicha hisobot elementlari (aktiv, kapital, majburiyat, foyda/zarar)	O‘zgarishi +,-
	Mutlaq sum	Nisbiy %
K2016	x	x
K2017	K2017 - K2016	K2017 / K2016*100
K2018	K2018 - K2016	K2018 / K2016*100
K2019	K2019 - K2016	K2019 / K2016*100
K2020	K2020 - K2016	K2020 / K2016*100

Qiyosiy (taqqoslama) tahlil

• Qiyosiy (taqqoslama) tahlil-bir yoki bir nechta ko‘rsatkichlar tizimini, turli ob’ektlar bo‘yicha taqqoslash usulidir.

To‘lov layoqati, moliyaviy barqarorlik va rentabellik ko‘rsatkichlarining qiyosiy tahlili

Qiyosiy ko‘rsatkichlar	To‘lov layoqati	Moliyaviy mustaqillik	Xususiy kapital rentabelligi
Joriy davr	2.6	0.52	0.12
Moliya rejasi bo‘yicha	2.5	0.55	0.15
O‘tgan yilning shu davri	2.2	0.53	0.15
Normativ ko‘rsatkich	3.0	0.50	0.10
Ilg‘or korxona ko‘rsatkichi	3.4	0.70	0.16
Tarmoq o‘rtacha ko‘rsatkichi	2.2	0.42	0.07
Farqi+,-
Moliya rejasidan	+0.1	+0.03	-0.03
O‘tgan yilga nisbatan	+0.4	+0.01	-0.03
Normativ ko‘rsatkichga nisbatan	-0.4	-0.02	+0.02
Ilg‘or korxonaga nisbatan	-0.8	-0.18	-0.04
Tarmoq o‘rtacha ko‘rsatkichiga nisbatan	+0.4	-0.10	+0.05

Moliyaviy koeffitsientlar va ularning tarmoq normalari

№	Ko‘rsatkichlar	Qishloq xo‘jaligi	Qayta ishlovchi tarmoq	Savdo	Boshqalar
1	Avtonomiya koeffitsienti	> = 0,5	> = 0,5	> = 0,3	> = 0,5
2	O‘z oborot mablag‘lari bilan ta’minlanganligi	> = 0,2	> = 0,3	> = 0,2	> = 0,3
3	Joriy likvidlik	> = 1,60	> = 1,80	> = 1,30	> = 1,80
4	Mutlaq likvidlik	> = 0,05	> = 0,05	> = 0,05	> = 0,05
5	Tezkor likvildlik	> = 0,50	> = 0,50	> = 0,50	> = 0,50
6	Tovar moddiy zaxiralarning bir marta aylanish davri, kunda	60 - 120	45 - 80	20 - 45	20 - 45
7	Debitorlik majburiyatlarining qoplanish davri, kunda	75 gacha	45 gacha	30 gacha	30 gacha
8	Kreditorlik majburiyatlarining qoplanish davri, kunda	75 gacha	45 gacha	30 gacha	30 gacha
9	Aylanma aktivlarning bir yilda aylanish davri, marta	3 dan yuqori	3 dan yuqori	3 dan yuqori	3 dan yuqori
10	Rentabellik (sotishdan foydaga nisbatan) %	5 dan yuqori	5 dan yuqori	5 dan yuqori	5 dan yuqori
11	Rentabellik (sof foydaga nisbatan) %	1 dan yuqori	1 dan yuqori	1 dan yuqori	1 dan yuqori

NAZORAT SAVOLLARI

• Moliyaviy hisobot tahlili fanining predmeti?
• Moliyaviy hisobot tahlili ob’ekti?
• Moliyaviy hisobot tahlili maqsadi?
• Moliyaviy hisobot tahlili mazmuni?
• Moliyaviy hisobot tahlili printsiplari?
• Moliyaviy hisobot tahlilini amalga oshirish bosqichlari.?
• Investitsiya qarorlari va kreditlar berishga doir qarorlarni qabul qilishda moliyaviy hisobot tahlili?
• Xo‘jalik yurituvchi sub’ektning bo‘lg‘usi pul oqimiga baho berishda moliyaviy hisobot tahlili?
• Xo‘jalik yurituvchi sub’ektga ishonib topshirilgan resurslarga va uning majburiyatlariga baho berishda moliyaviy hisobot tahlili?
• Rahbar organlarning ishiga baho berishda moliyaviy hisobot tahlili/
• Xo‘jalik yurituvchi sub’ektning faoliyati, moliyaviy ahvoli va undagi o‘zgarishlarni tahlil etishning o‘ziga xos xususiyatlari.?

NAZORAT SAVOLLARI

• 12. Moliyaviy hisobotdan foydalanuvchilar va ularning axborotga bo‘lgan extiyojlari:tahlil sub’ektlari, ularning qiziqishlari va manfaatlari.?
• 13. Xo‘jalik sub’ektining moliyaviy ahvoli, faoliyati, moliyaviy ahvoldagi o‘zgarishlarni tahlil etishning metodologik asoslari.?
• 14.Moliyaviy hisobot tahlilida qo‘llaniladigan usullar?
• 15.Moliyaviy hisobotni gorizontal tahlili?
• 16.Moliyaviy hisobotni vertikal tahlili?
• 17. Moliyaviy hisobotni trend tahlili?
• 18.Moliyaviy hisobotni koeffitsientli tahlili?
• 19.Moliyaviy hisobotni qiyosiy tahlili?
• 20. Moliyaviy hisobot elementlarini omilli tahlili.?
• 21.Moliyaviy hisobot tahlilini tashkil etishning muhim jihatlari va qoidalari.?
• 22.Moliyaviy hisobot tahlili natijalarini umumlashtirish va rasmiylashtirish tartibi?