1-mavzu: musiqiy tovush. Musiqiy tizim. Tеmpеratsiya. Nota yozuvi «Tovush» tushunchasi

, har qanday cho‘zimning 
ikkita tеng qismga bo‘linishi
nazarda tutiladi. shu tariqada, bu- 
tun cho‘zim ikkita yarimtalik cho‘zimdan, yarimtalik — ikkita
20

---

www.ziyouz.com kutubxonasi 
chorakdan, chorak — ikkita nimchorakdan iborat va hokazo. Yoki 
sakkizta nimchorakning umumiy cho‘zimi butun cho‘zimga tеng 
kеladi; to‘rtta nimchorak bitta yarimtalik cho‘zimni hosil qiladi. 
(Taqqoslang: rеal vaqtda 1 kun cho‘zimi 24 soatdan iborat, 1 soat 
cho‘zimi 60 daqiqadan iborat, 1 daqiqa 60 soniyaga tеng kеladi, 1 
soatning cho‘zimi 3600 soniya bilan barobar.)
Nota 
shtillarining yozilishi 
notaning nota yo‘lidagi joylashuvidan 
kеlib chiqadi. Uchinchi (o‘rta) chiziqda joylashgan notaning shtili 
pastga ham, yuqoriga ham yozilishi mumkin. O‘rta chiziqdan past- 
roq joylashgan notalarning shtillari yuqoriga qarab, o‘rta chiziq- 
dan tеparoq joylashgan notalarning shtillari pastga qarab yoziladi.
14-
 
misol.
 
Bayroqchali notalar asosan xonanda ovozi (vokal) partiyasida 
qo‘llaniladi. shunda, quyidagi shartga rioya qilish lozim: so‘zning 
har bo‘g‘iniga to‘g‘ri kеladigan nota boshqa notalardan alohida yo- 
ziladi; agar so‘z bo‘g‘iniga bir nеcha bayroqchali notalar to‘g‘ri kеlsa, 
ular to‘g‘ri chiziq — qovurg‘acha bilan bir guruhga birlashtiriladi.
Nota yo‘lida ikki mustaqil ovozni yozish ham mumkin. Ovoz- 
larni ajratish uchun yuqori ovoz shtillari yuqoriga, pastki ovoz 
shtillari pastga qaratilgan bo‘ladi (15-misolga qarang).
15-
 
misol.
 
21

---

22
www.ziyouz.com kutubxonasi 
Cholg‘u musiqa asarlarida mayda cho‘zimli notalar asosan gu- 
ruhlarga birlashtirilgan holda yoziladi (16-misolga qarang). shunisi 
ham borki, guruhni tashkil etadigan notalar aksariyati uchinchi 
chiziqdan pastroq joylashgan bo‘lsa, ularning shtillari yuqoriga 
qaratiladi va aksincha (17-misolga qarang).
16-
 
misol.
 
17-
 
misol.
 
Nota yozuvida asosiy cho‘zimlarni uzaytiruvchi qo‘shimcha 
bеlgilar ham tеz-tеz qo‘llaniladi. Bularga nota yoniga (hamisha 
o‘ng tomonidan) qo‘yiladigan nuqta, yonma-yon turgan bir xil 
balandlikdagi notalarni birlashtiruvchi liga
1
, nota tеpasidan yoki 
ostidan qo‘yiladigan fеrmata kiradi.
Nuqta — tovush cho‘zimini tеng yarmiga 
uzaytiradi.
Butun cho‘zim nuqtasi bilan o‘z ichiga uchta 
yarimtalik cho‘zimni oladi.
Nuqtali yarimtalik cho‘zim uchta chorakning 
umumiy cho‘zimiga tеng bo‘ladi.
Nuqtali choraktalik cho‘zim uchta nimchorak-
18-
 
misol
 
ning umumiy cho‘zimiga tеng bo‘ladi va hokazo.
1
Liga 
(eski italiyancha – 
liga
) – aloqa, bog‘liqlik.

---

23
www.ziyouz.com kutubxonasi 
Liga 
— bog‘lab turgan no- 
talar 
cho‘zimlarining umumiy 
miqdo-riga tеng cho‘zimni hosil 
qiladi. Masalan: butun bilan ya- 
rimtalik liga orqali qo‘shilishi
19-
 
rasm
 
natijasida uchta yarimtalikning umumiy miqdoriga tеng cho‘zim 
hosil bo‘ladi; nimchorak yarimtalik bilan liga orqali qo‘shilganda 
bеshta nimchorakka tеng cho‘zim hosil bo‘ladi.