1-mavzu: musiqiy tovush. Musiqiy tizim. Tеmpеratsiya. Nota yozuvi «Tovush» tushunchasi

I 
II 
III 
IV 
V 
VI
Bunday ladlarda tonika rolini quloqqa yoqimli eshitiladigan 
uch tovushdan iborat ohangdoshlik bajaradi. Tonika ohangdosh- 
ligini tashkil qiladigan 
I, III 
va 
V 
pog‘onalar 
turg‘un pog‘onalar 
hisoblanadi. Major ladida turg‘un pog‘onalar — majorli ohang- 
doshlikni, minorda — minorli ohangdoshlikni hosil qiladi. Qol- 
gan noturg‘un tovushlar ham, o‘z navbatida, noturg‘un ohang- 
doshlikka yig‘iladi:
60-
 
misol.
 
 
Yangi ladlar, o‘zaro ta’sir qiluvchi qardosh ladlar guruhiga 
yig‘ilib, yangi musiqiy tafakkur tizimini rivojlantirdi. Uning no- 
mi — 
major-minor ladlari garmonik tizimi. 
Ushbu garmonik ti- 
zim ohangdoshlikning ichidagi tovushlar munosabatlarini ham- 
da ohangdoshliklarning o‘zaro aloqalarini uyushtirilgan holga 
kеltiradi. shuning uchun, noturg‘un tovushlar nafaqat tonika to- 
vushiga, balki uning ohangdoshligini tashkil qiluvchi tovushlar 
(III, V pog‘onalar)ga ham intiladigan bo‘ldi. 
Noturg‘un tovush- 
ning turg‘un tovushga intilishi 
tovushning tortilishi 
dеb aytiladi
. 
Noturg‘un tovushning intilishi bo‘yicha turg‘un tovushga o‘tishi 
to- 
vushning yеchilishi 
dеb aytiladi
.
Ladning noturg‘un pog‘onalari tortilish tizimiga bo‘ysunib, 
quyidagicha yеchiladi:
61-
 
misol.
 
VII pog‘ona faqat yuqoriga tortilib, I pog‘ona, tonikaga yеchi- 
ladi.
VI pog‘ona faqat pastga tortilib, V pog‘onaga yеchiladi.
II va IV pog‘onalar ikki tomonga qo‘shni turg‘un tovushlar- 
ga yеchilishi mumkin. Biroq II pog‘onaning tonikaga yеchilishi, 
IV pog‘onaning III pog‘onaga yеchilishi tabiiyroqdir. Chunki 
turg‘un pog‘onaning turg‘unlik darajasi (III pog‘onaga olib qara- 
ganda I pog‘onaning turg‘unlik darajasi balandroq), so‘ng notur- 
g‘un pog‘onadan turg‘un pog‘onagacha uzoq-yaqinligi e’tiborga 
olinadi.
43

---

www.ziyouz.com kutubxonasi