1-Mavzu: Psixologik maslahatning umumiy muammolari Reja

BOLALIK, ONGLI VA QARILIK QO'RQUVI
Har bir yosh uchun "qo'rquvning normalligi" alohida belgilanadi. Shunday qilib, chiroqlar o'chirilganda bolalarda paydo bo'ladigan qo'rquv va dahshat norma hisoblanadi. Agar bolalarcha tantrumslardan qochish uchun yorug'likni o'chirmasangiz, vaqt o'tishi bilan bola qorong'ulikdan qo'rqishini yo'qotganini sezasiz. Psixologik rasm juda ko'p tashvish tug'dirmasligi va bolaning normal hayotiga aralashmasligi kerak, keyin bu norma. Vaqt o'tishi bilan farzandingiz o'z tashvishlariga dosh bera oladi va ular bilan kurashishni o'rganadi.

Sifatida o'rta yoshdagi pozitsiya qo'rquvi kerak ijtimoiy hodisa... Ongli yoshda odamlar quyidagilarni his qilishlari mumkin:

tengdoshlaridan kambag'al bo'lishdan qo'rqish;
boshqa odamlarning umidlarini qondirmaslikdan qo'rqish;
ipoteka qo'rquvi;
spektakllardan oldingi tajribalar;
yomon hiddan qo'rqish;
rad etish, noto'g'ri tushunish qo'rquvi;
boshqa odamni xafa qilishdan qo'rqish.
Keksa odamlarda ko'pincha o'lim qo'rquvi mavjud. Ular yolg'iz qolishdan qo'rqishadi, hech qanday sababsiz tez yordam chaqirishlari mumkin. Farqni darhol ko'rish mumkin, oddiy va mantiqsiz tashvish o'rtasidagi farqni osongina sezish mumkin.
AYOLLARDA QO'RQUV
Ba'zida tashvish inson hayotida hal qiluvchi rol o'ynaydi. Ba'zi hollarda boshqalardan ko'ra yomonroq bo'lish qo'rquvi odamni tinimsiz ishlashga majbur qiladi. Natijada u o'z maqsadlariga erishadi. Psixologlar ayollar qo'rquvini alohida ko'rib chiqadilar. Chunki ayol tanasi ruhiy holatga ta'sir qiluvchi gormonal o'zgarishlarga duchor bo'ladi:
o'smirlik davrida;
birinchi jinsiy aloqadan keyin;
homiladorlik davrida;
laktatsiya davrida;
menopauza bilan.
Bundan tashqari, bugungi kunda ayolning yelkasida juda ko'p vazifalar bor: uy yumushlari, oilaga g'amxo'rlik qilish, bolalarni tarbiyalash, ishlash. Og'ir yuk konsentratsiyani buzadi, ish faoliyatini pasaytiradi va stressni keltirib chiqaradi. Ayol doimo o'ylaydigan barcha dolzarb muammolar uning hayotda o'zini o'zi anglashiga to'sqinlik qiladi. Ayollarning qo'rquvi asosan atrofdagi dunyoni, jamiyatda o'zini idrok etish bilan bog'liq. Haqiqat qo'rquvining boshlanishining asosiy sababi - pastlik kompleksidir. Ayollarda qo'rquv hissiyotining tavsifi ularning ichki dunyosini to'liq aks ettiradi. Ayollar hamma narsani his-tuyg'ular, hislar prizmasi orqali qabul qiladilar.
Voyaga etgan ayollarda tashvishlanishni o'rganish va tahlil qilish shuni ko'rsatdi katta qism tajribalar ma'lum bir ob'ekt atrofida to'plangan emas, balki obsesif, boshqarib bo'lmaydigan tajribalarga birlashadigan fantaziyalar, fikrlar tizimidir. Eng keng tarqalgan ayollar fobiyalari orasida quyidagilar mavjud:
ajrashgandan keyin qizning yolg'iz qolishidan qo'rqish;
ayollar yolg'iz qolishdan shunchalik qo'rqishadiki, ular ko'p yillar davomida xafagarchilik va xo'rlikka chidashlari mumkin, faqat yolg'iz qolmaslik uchun;
xiyonat qo'rquvi;
tashqi ko'rinishning o'zgarishi bilan bog'liq tashvishlar (yaxshilanish, kasal bo'lish, qarilik, xunuk bo'lish);
onalik haqida qayg'urish (bepushtlikdan qo'rqish, chaqaloqqa toqat qilmaslik, homilador bo'lish, tug'ish, chaqaloq haqida tashvishlanish);
hasharotlar, kemiruvchilar va sudraluvchilar bilan bog'liq fobiyalar;
mashina haydashdagi his-tuyg'ular;
kelajakni o'zgartirish qo'rquvi.
FOBIYA SABABLARI

Qo'rquv odamga qanday ta'sir qilishini ko'rib chiqing. Bizda ong ba'zan umuman ko'rishni yoki tan olishni istamaydigan juda ko'p his-tuyg'ularga ega. Psixoterapevtlar buni repressiya deb atashadi. Ong unga noqulaylik keltiradigan hamma narsani siqib chiqarishga harakat qiladi:

yomon xotiralar;
tajribalar;
salbiy his-tuyg'ular;
qo'rquv va dahshat.
Inson ma'lum bir vaziyatda nima uchun bunday harakat qilishini tushunmaydi, chunki u qachon tanaga salbiy ta'sir ko'rsatganini eslay olmaydi. Va tanada salbiy ta'sir tajribasi saqlanib qoldi. Ushbu ko'rinish doimiy qo'rquv deb ataladi. Barcha bostirilgan his-tuyg'ular kasallik orqali qaytishga harakat qiladi. Ko'pgina jismoniy kasalliklar asabiy buzilish tufayli yuzaga keladi. Qo'rquv yashaydigan joyda kasalliklarning simptomatik rasmi paydo bo'la boshlaydi. Shunday qilib, tana odamga uning qo'rquviga e'tibor berish uchun signal yuboradi. Psixologik davolash usullari qo'rquvni rad etishga emas, balki uni qabul qilish va amalga oshirishga asoslangan.
PATOLOGIYA XARITASI
Insonning fobiyalari turli xil sezgilar va xatti-harakatlarning o'zgarishiga olib keladi. Sizning tashvishingizning tabiatini aniqlash uchun siz xaritani chizishingiz kerak. Inson tanasining konturlarini qog'ozga chizing - bu sizning "avtoportretingiz" bo'ladi. Ko'zlaringizni yuming va butun tanani aqliy ravishda aylanib chiqing, u bo'shashgan yoki tarangligini aniqlang. Keyin sizni tashvishga solgan vaziyatni eslashga harakat qiling. Rasmda tananing ba'zi o'zgarishlarni (qaltirash, spazm va boshqalar) his qilgan joylarini belgilang.
QO'RQUV XARITASINI DEKODLASH
Psixosomatik qo'rquv jadvali sizni qanday tashvish va tashvishlar bezovta qilayotganini aniqlashga yordam beradi. Tananing sezgi o'zgarishlari kuzatilgan qismiga qarab, muammolar aniqlanadi:
ko'zlar - dunyoni qanday bo'lsa, shunday ko'rish va idrok etishni istamaslik;
orqaga - xato qilishdan qo'rqish, boshqa odamlarning umidlarini oqlamaslik, tanqid qilish;
elkalar - o'zlarining zaif tomonlarini ko'rsatishdan qo'rqish, tayinlangan vazifalarni bajarmaslik;
diafragma, oshqozon, quyosh pleksusi - sharmandalik, jamiyat tomonidan rad etilishi uchun dahshat;
qo'l - aloqa muammolari: chap qo'l - ayollar qo'rquvi, o'ng - erkaklar;
yuz - o'zini yo'qotish qo'rquvi: odatda bunday odamlar jamiyatga moslashishga harakat qilishadi, shuning uchun niqoblarini o'zgartiradilar, ba'zida ular kimligini unutishadi;
bo'yin - o'zini namoyon qilishdan qo'rqish;
ko'krak qafasi - yolg'iz qolishdan qo'rqish;
qorin bo'shlig'i - o'zingizning yoki boshqa birovning hayoti uchun qo'rquv;
tos suyagi - jinsiy sohada qo'rquv;
qo'llar - tashqi dunyo bilan aloqa qilishdan qo'rqish, bu ong tomonidan dushmanlik sifatida qabul qilinadi;
oyoqlar - kelajakka, sherigingizga, o'zingizga ishonchsizlik.
NEYRO-LINGVISTIK DASTURLASH
Neyro-lingvistik dasturlash (NLP) fobiyadan samarali xalos bo'ladigan vositalar to'plamidir. NLP terminologiyasida langar degan narsa bor. Bu ma'lum bir narsaga, hidga, ta'mga, sezgiga bog'lanishdir. Har kuni odam bu langar bilan to'qnashadi, hatto buni sezdirmaydi. Masalan, tualet suvi yoki musiqiy kompozitsiyaning hidi tezda qo'rquv hissini keltirib chiqarishi yoki aksincha, sizni xursand qilishi mumkin. Xushbo'y hid yoki musiqa ma'lum bir voqea, siz uchun yoqimli yoki yoqimsiz odam bilan bog'liq, shuning uchun tana bunday reaktsiyani ko'rsatadi. Ankrajlar shartli ravishda ijobiy va salbiyga bo'linadi. Tuyg'ularga ko'ra, langarlar quyidagilarga bo'linadi:
vizual;
eshitish;
teginish;
hidlash.
Psixologiya nuqtai nazaridan, bu holat o'rganish jarayonidir. Kuchli hissiy yoki jismoniy zarba bilan oldingi har qanday signal miya potentsial xavf hissini biriktiradigan langarga aylanadi. NLP yordamida siz ijobiy langarni qayta yaratishingiz va nochorlik tuyg'ularidan xalos bo'lishingiz mumkin. Psixologiyada bunday texnikalar "resurs" deb ataladi. Masalan, o‘quvchi fizikadan qo‘rqsa, chunki u o‘qituvchidan qo‘rqsa, u ishonchsizdir. Kerakli vaqtda ishonchni, qo'rqmaslikni kashf qilish yaxshi bo'lardi. NLP bilan bu mumkin.

ANKRAJNI TOPISH VA UNI TUZATISH

Langarni topish uchun qulay holatda o'tiring, ko'zingizni yuming, o'zingiz uchun yoqimsiz vaziyatni tasavvur qiling. Keyin o'ylab ko'ring, bu vaziyatda salbiy his qilmaslik uchun sizda qanday fazilatlar etishmaydi. Kerakli manbalar haqida qaror qabul qilganingizda, ushbu manbadan allaqachon foydalanishingiz kerak bo'lgan vaqtni eslang. Agar bu xatti-harakat sizga xos bo'lmasa, unda ushbu manbaga ega bo'lgan super qahramon yoki haqiqiy odamni tasavvur qiling.
Ankraj topilgach, uni tuzatishni boshlashingiz mumkin. Eng kuchli tana langaridir. Misol uchun, siz kaftingizdagi nuqtani bosishingiz mumkin. Harakat sizga tanish bo'lmasligi kerak. Eshitish versiyasi ma'lum bir so'z yoki iboraga o'rnatiladi, aqliy ravishda takrorlanadi. Vizual versiya har doim e'tiboringizni qaratishingiz mumkin bo'lgan har qanday ob'ektga bog'langan (qo'lingizdagi ip, bilaguzuk, uzuk, sumka) yoki o'ylab topilgan manbani ishlab chiqishingiz kerak bo'lgan vaziyatning tasvirini vizualizatsiya qilish.
Keyin olingan mahoratni tuzatishingiz kerak. Stressorga ongli ravishda qayting. Qo'rquv chegarasiga etganida, langardan foydalaning. Shunday qilib, qaysi langar sizga eng mos kelishini tekshiring.
FOBIK KASALLIKLAR GURUHLARI
Har bir inson uchun eng katta qo'rquv har xil. Patologik fobiyalar guruhlarga bo'linadi.
Fazoviy.
Qo'rquv ijtimoiy hodisa sifatida.
Dunyoning oxiri qo'rquvi (o'lim).
Ajralib qolishni istamaslik.
Intim sohadagi tajribalar.
Boshqalar uchun xavfli bo'lishdan qo'rqish.
Aniqroq fobik buzilishlarni 4 ta asosiy guruhga taqsimlash.
Biologik (tabiiy ofatlar, tortishish qo'rquvi).
Ijtimoiy.
Ekzistensial.
Bolalik qo'rquvlari.
QO'RQUVNING INSONGA TA'SIRI
Qo'rquv bir necha shaklda bo'lishi mumkin.
Qo'rquvning astenik shakli U passiv-mudofaa reaktsiyasi orqali o'zini namoyon qiladi, tana barcha kuchlarini parvoz yoki jangga safarbar qiladi.
Stenik shakl. U o'zini to'liq stupor yoki tajovuzkorlikda namoyon qiladi, bu esa individual zavq bag'ishlaydi. Bu ekstremalning harakatlarini tushuntiradi. Ijobiy his-tuyg'ular salbiy tajribalarni bartaraf etishdan kelib chiqadi, bu esa o'z navbatida eyforiya holatini keltirib chiqaradigan opiatlar ishlab chiqarishni faollashtiradi.
Biroq, qo'rquv har doim ham odamga najot topishga yordam bermaydi. Bedavolik, titroq, oyoq-qo'llarda titroq, konvulsiyalar, noto'g'ri xatti-harakatlarga olib keladigan maxsus vaziyatlarning fobiyalari boshqa tizimli kasalliklarning paydo bo'lishiga olib keladi.
DASTURLASH QO'RQUV
Ko'pgina olimlar qo'rquv haqida yozdilar va qo'rquv bir vaqtning o'zida asosiy psixologik vosita va inson tanasining dushmani degan xulosaga kelishdi. Oddiy qo'rquv fobiyadan oqilona manbaga ega bo'lishi bilan farq qiladi. Psixikaning normal faoliyati davomida qo'rquv funktsiyasi katta rol o'ynaydi, chunki u butun organizmning ishini buzishi mumkin.
Fobik kasalliklarda bemorlar uyquga ketganda bosh aylanishi yoki kechasi qo'rquv bilan uyg'onishlari haqida shikoyat qiladilar. Bularning barchasi doimiy stressning natijasidir. Qo'rquvni dasturlash shaxsni stressga moslashtirishga qaratilgan.
Davolashning maqsadi qo'rquv tuyg'usini butunlay yo'q qilish emas, balki qo'rquv uchun tananing sarflagan energiyasini to'g'ri yo'nalishga yo'naltirishdir. Yuqori daraja Anksiyete dorilar bilan kamayadi. Ko'pincha, qat'iyatsizlikdan xalos bo'lishga qo'rquv va fikrlar xalaqit beradi, bu esa odam o'zining odatdagi ishlarini noqulay his-tuyg'ularni boshdan kechirmasdan qila oladi.
Dasturlashda qo'rquv qanday ishlashini va qo'rquvga nima sabab bo'lishini tushunish muhimdir. Odamda fobiya yoki asabiy zo'riqish borligini aniqlash muhimdir. Engil anksiyete sindromlari engil o'simlik sedativlari bilan davolanadi. Ular, shuningdek, tasdiqlardan foydalanadilar - ongsizni dasturlaydigan qisqa o'rnatish.
Og'ir holatlarda gipnoz bilan davolanadi. Bemorlarga xatti-harakatlar chizig'i tuzatiladi va dunyoni va undagi o'zini idrok etish uchun o'rnatish beriladi.
Deyarli har birimizning ma’lum bir qo‘rquvni ifodalaydigan fobiyalarimiz bor va ular o‘zlarini turli xil hayotiy vaziyat va sharoitlarda namoyon etadi. Ba’zan fobiyalar yo‘q bo‘lib ketadi, ba’zan esa ular kuchayib boradi.
O‘n yil avval fan 300 dan ortiq fobiyani bilar edi. Bugungi kunda ularning soni 1000 dan oshdi. Sputnik Armaniston turli mamlakatlardan kelgan 20 yoshdan 40 yoshgacha bo‘lgan erkaklar va ayollar o‘rtasida eng keng tarqalgan 10 ta fobiyani tuzish uchun so‘rov o‘tkazdi. Unga ko‘ra, quyidagi fobiyalar insonlarda ko‘p uchrashi aniqlangan:
1. Aviafobiya yoki aerofobiya
Uchishdan qo‘rqish. Ko‘p odamlar uchishni yaxshi ko‘radi. Biroq parvozdan oldin yoki parvoz paytida vahimaga tushadiganlar ham yo‘q emas. Boisi balandlikda parvoz qilish hamma uchun barobar yoqimli emas. Hatto eng tajribali uchuvchilar ham parvoz paytida biroz asabiylashishi mumkin.
Albatta, bu holat yo‘lovchilarning qolgan qismiga ham ta’sir qiladi. Aeroportga kirishdan qo‘rqish va samolyotni ko‘rganda vahimaga tushish aerofobiya borligidan dalolat beradi.
Agar siz o‘zingizni shunchaki noqulay his qilsangiz demak bu o‘zini saqlab qolish instinkti kuchli ekanidan dalolat.
2. Klaustrofobiya — tor va yopiq joylardan qo‘rqish
Keng tarqalgan fobiyalardan biri. Klaustrofobiya — tor va yopiq joyda bo‘lgan odam endi bo‘g‘ilib o‘laman, deb o‘ylay boshlaydi. Nafas olishni yengillashtirish uchun ko‘ylagini, galstukini, kurtkasini oldini ochishga harakat qiladi.
Bu liftda, kichkina xonada yoki hatto olomon jamoat transportida sodir bo‘lishi mumkin. Klaustrofobiya balandlik, chuqurlik, qorong‘ulik va ochiq joylardan qo‘rqishni o‘z ichiga olgan fazoviy fobiyalardan biridir.
3. Akrofobiya — balandlikdan qo‘rqish
So‘rov davomida ko‘pchilik balandlikdan qo‘rqayotgani ma’lum bo‘ldi. Masalan, turar-joy binosining o‘ninchi qavatida bo‘lgan odam o‘zini yomon his qiladi: boshi aylanadi, qo‘rquv hissi paydo bo‘ladi, shuningdek yiqilib tushmaslik uchun nimanidir ushlamoqchi bo‘ladi.
Mutaxassislarning ta’kidlashicha, akrofobiya nevrozning yengil darajasi hisoblanadi.
4. Tanatofobiya - o‘lim qo‘rquvi
Bu haqiqatan ham global muammo. Hamma bu haqida o‘ylaydi, lekin ko‘pchilik uchun o‘lim qo‘rquvi juda intruzivdir. Ba’zi tadqiqotlar natijalariga ko‘ra, har bir mamlakat aholisining taxminan 10% o‘limdan qo‘rqadi.
5. Kanserofobiya — saraton kasalligidan qo‘rqish
Onkologik kasalliklar haqida har kuni, har qadamda gapiriladi. Ushbu kasallik to‘g‘risida muntazam ravishda xabar berish sog‘lom odamda ham fobiya keltirib chiqarishi mumkin. Shifokorlarning ta’kidlashicha, bu qo‘rquv psixologik kasalliklar toifasiga kiradi.
Kanserofoblar o‘zlarini shunchalik aldashlari mumkinki, ular saraton kasallarining alomatlari: ko‘ngil aynishi, qusish, diareya va boshqa alomalatlarni “menda bor” deb hisoblashadi.
6. Ahluofobiya (nefobiya, skotofobiya, yekluofobiya deb ham ataladi) — zulmatdan qo‘rqish
Nefobiyaga chalinganlar zulmatdan shunchalik qo‘rqqanlarki, ular chiroq yoniq bo‘lganda uxlaydilar, chiroq o‘chirilganida esa har xil narsalarni ko‘rishadi.
7. Kinofobiya — itlardan qo‘rqish
Ushbu hayvondan qo‘rqish, ayniqsa, bolaligida kamida bir marta it hujum qilgan odamlarda namoyon bo‘ladi. Garchi it sizni tishlamasa-da.
JSST ma’lumotlariga ko‘ra, kinofobiya juda keng tarqalgan kasallik bo‘lib, umumiy dunyo aholisi orasida 1,5 dan 3,5% gacha kuzatiladi. Itlardan qo‘rqish asosan (30 yoshgacha bo‘lgan) yoshlarda namoyon bo‘ladi. Tibbiy nazorat va davolanishni talab qiladigan holatlar umumiy holatning 10 foizini tashkil qiladi.
8. Araxnofobiya — o‘rgimchaklardan, muzofobiya — sichqonlardan qo‘rqish
Bu ham zoofobiyaning bir qismi bo‘lgan eng keng tarqalgan qo‘rquv. Ko‘pincha, o‘rgimchak va sichqonlardan qizlar va ayollar erkaklardan ko‘ra ko‘proq qo‘rqadi.
Ba’zi psixologlarning fikriga ko‘ra, ular qo‘rqitmaydi, balki nafratga sabab bo‘ladi. Shu sabab odam vahimaga tushadi, baqira boshlaydi va hatto o‘z yuzini tirnash darajasiga borishi mumkin.
9. Suvdan qo‘rqish va suzishdan qo‘rqish (ablutofobiya)
Dengiz, okean yoki boshqa suv havzasini ko‘rib, hamma ham “suv!” deb hayqirib, suv ostiga sho‘ng‘imaydi. Aksariyat odamlar suzishni bilmagani uchun suvdan qo‘rqadi. Yoki bolalikdan olingan yomon taassurot yoki dahshatli film qo‘rquvni kuchaytiradi.
10. Avtofobiya — yolg‘izlikdan qo‘rqish
Avtofobiya — yolg‘iz qolish qo‘rquvi. Do‘konlar, kinoteatrlarga borish, kafelar, nonushta, tushlik, suzish, ovqat tayyorlash... ko‘pchilik buni yolg‘iz qila olmaydi, albatta ular ko‘p odamlarga muhtoj.
Avvalo, psixologlar bu tuyg‘uni ma’naviy bo‘shliq bilan bog‘laydi. Ammo shuni ham ta’kidlash joiz, yolg‘iz qolish ba’zan foydali.
Bugungi kunda fobiya kabi yana bir fakt bor, qachonki odamni obsesiya — qo‘rqinchli hayollar ta’qib qilsa, u tez orada qo‘rquvning qurboniga aylanadi. JSST ma’lumotlariga ko‘ra, bugungi kunda dunyo aholisining taxminan 7 foizi fobik depressiyadan aziyat chekadi. Ayni paytda hech narsadan qo‘rqmaydigan odamni topish qiyin.

4.MAVZU:Psixologik maslahatda psixoanaliz yo’nalishi modeli