2. Sotsial ustanovkalarni o‘rganishdagi uch bosqich Ijtimoiy psixologiyada ijtimoiy ustanovkalarning o'rganilishi uch bosqichli jarayonni boshidan kechirgan. Birinchi bosqich — XX asrning boshlariga tegishli bo‘lib, bu davrda fanga ijtimoiy ustanovka tushunchasi kiritildi hamda olimlar ijtimoiy ustanovkalarning mazmunini tushunish uchun nazariy va eksperimental tadqiqotlarni boshlab yuborishdi.
Bir-biriga ma’nodosh bolgan ustanovka va attityud, bir vaqtning o’zida ham bir xil, ham boshqa-boshqa xil ma’no va tushunchalarni anglatishi olimlarni bir qancha chalkashliklarga olib kelgan edi.
Lekin amerikalik sotsiologlar U. Tomas va F.Znanetskiylarning «Polshalik dehqon Yevropa va Amerikada» deb nomlangan taniqli asari nashr (1918-1920-yillar) qilingandan boshlab, attityud kategoriyasiga ijtimoiy psixologiyaning asosiy komponenti va shaxsning tavsifi sifatida qaray boshlandi.
Asarda Amerikaga muhojir bo‘lib borgan polshalik dehqonlarning psixologiyasi va xulq-atvoridagi o‘zgarishlar jamiyatda yuz berayotgan voqea-hodisalarga nisbatan ularning munosabatiga bog’liq ekanligiga oid mulohazalar berilgan edi. Aynan mana shunday munosabatlar ijtimoiy ustanovkalar deb nomlandi. 1935-yilga kelib faqat amerika adabiyotlarining o‘zidagina ijtimoiy ustanovkalarning 20 ga yaqin ta’riflari vujudga kelgan edi.
Ijtimoiy ustanovkalarni o‘rganishga yo‘naltirilgan tadqiqotlar, ilmiy izlanishlar Birinchi Jahon urushi yillarida ham jadallik bilan rivojlandi. Chunki, «psixologik urush», ya’ni dushman tomonidagilarga psixologik ta’sir ko’rsatish uchun olib boriladigan targ’ibot va tashviqot ishlari aynan ijtimoiy ustanovka va uni o‘zgartirish bilan bog‘liq edi.
Bunda dushmanga nisbatan qarama-qarshi tomondan ko‘rsatilayotgan psixologik ta’sirlar dushmanning ijtimoiy ustanovkalarini boshqacha yo‘nalishda shakllantirish, takomillashtirish va o‘zgartirishga qaratilgan edi.
Demak, urush jarayonida insonning ijtimoiy ustanovkalaridan raqiblarni yengish maqsadida psixologik qurol sifatida foydalanilgan.
Hozirgi kunda ham terroristik guruh a’zolari o‘zlarining qabih rejalarini amalga oshirish yo‘lida yoshlarning ongini zaharlashda ularning ijtimoiy ustanovkalaridan foydalanayotganligini hisobga olsak, yoshlarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalashda ham bu muammoning chuqur o‘rganilishi lozimligi ayon bo‘ladi.
Ijtimoiy ustanovkaning o‘rganilishida ikkinchi bosqich 1939-1950-yillarni o‘z ichiga oladi.
Ikkinchi Jahon urushi boshlarida va u tugagandan so‘ng ham ijtimoiy ustanovkalarni o‘rganish borasidagi tadqiqotlar deyarli o'tkazilmagan. Faqat 1950-yillarning oxirlaridan boshlab bu ishlar yana rivojlanib ketgan.
Ijtimoiy ustanovkaning o‘rganilishida uchinchi bosqich 1960-yildan hozirgacha davom etib kelmoqda. Hozirgi kunga kelib, ijtimoiy psixologiyaning ko‘pgina amaliy (masalan, reklama bilan bog‘liq) sohalari insonning ijtimoiy ustanovkalarini o‘rganish bilan qiziqmoqdalar. Ijtimoiy ustanovkalar to‘g‘risidagi ilmiy bilimlarning bunday qo‘llanishi tadqiqotning uchinchi bosqichini tashkil etmoqda.
D.N.Uznadze ham ustanovka va sotsial ustanovka (attityud)ni bir-biridan ajratish lozimligini ta’kidlaydi.
Ustanovka umumpsixologik jihatdan qaralib, ongning ma’lum bir reaksiyaga bo’lgan tayyorligi, ongsiz fenomen deb ta’kidlanadi.
Sotsial ustanovka esa, shaxs tomonidan ijtimoiy obyektlarning mazmun-mohiyatini psixologik boshdan kechirishni bildiradi.