1. mavzu. Umumta’lim va kasb-hunar maktablarining chizmachilik fani dasturi, darsligi, standartlari va qo’shimcha adabiyotlar bilan tanishish

11-MAVZU.
CHizmachilikdan didaktik o’yinlar.
Tabiatan bolalar jim o’tira olmaydilar va doimo harakatda bo’ladilar. O’yin bolalarning tabiiy hamrohi bo’lib, ularga mamnunlik va quvonch baxsh etadi. Bolalar o’yin orqali dunyoni, ya`ni tevarak-atrofni biladilar, mehnat qilishni o’rganadilar, ya`ni tarbiyalanadilar. Ular o’yinlarda o’zlari sevgan qaxramonlar qiyofasi va holatiga kirib, rostgo’ylik, ziyraklik, chaqqonlik, bardoshlilik, tadbirkorlik va g`alabaga intilish kabi fazilatlarni namoyish qiladilar.Bolalarning barcha o’yinlarini o’ziga xos jozibaga ega va shuning uchun ular zo’r ishtiyoq bilan o’ynaydilar. O’yin bolalarning organizmida kata o’zgarishlar ro’y berishga ham sabab bo’ladi. O’yinda vujudga keladigan vaziyatlar bolalardan turli masalalarni tezkorlik bilan hal etishni talab qiladi. SHunday paytlarda bola o’zining barcha imkoniyatlarini ishga solib, mushkul ahvoldan qutulishga tirishadi. SHuning uchun o’yinlar bolalarning o’sishida muhim o’rin tutadi, ularni mustaqillikka undaydi.O’yin qoidalari asrlar davomida halq tomonidan yaratilgan, binobarin o’yinning tarbiyaviy ahamiyatga ko’proq e`tibor berilgan. SHunga ko’ra maroq bilan ko’p o’ynaydigan bolalar zexni o’tkirligi bilan ajralib turadi. Ayniqsa bolalar jamoa bo’lib o’ynashganda bir-birining tartibsizligini, g`irrom o’ynayotganini darov o’ziga aytadilar. Boshqalarga nisbatan aqlli, chaqqon, kuchli va hozirjavobroq bo’lishga intiladilar. SHu sababli bolalar ko’pincha birgalashib o’ynashni yoqtiradilar va bunday paytlarda ularning o’rtoqlik, bir-birini himoya qilish, jamoachilik kabi fazilatlari rivojlanadi. O’yin bolalar o’zini o’zi tarbiyalash tabiiy vaziftda amalga oshadi. Bolalar olmagan tirishqoqlik, talabchanlik, epchillik kabi sifatlarini o’yinlarda yaqqol namoyish qiladi.

Bolalar o’yinlarda o’zlarini erkin tutadilar va o’zlariga juda yuqori talablarni qo’yadilar, qiyin vaziyatlardan o’zlaricha chiqishga harakat qiladilar. Tabiiyki, o’zicha harakat qilgan har qanday qiyinchilikni, mushkullikni engishga qodir bo’ladi.O’yinlarda sho’xlik qilish, ortiqcha hayajonlanish bolalar uchun tabiiy holdir. SHuningdek, ular taqlidchan bo’ladilar, hayolga kelmagan narsalarni o’ylab topadilar. SHuning uchun ular chizmachilikdan didaktik o’yinlar o’tkazilayotgan plakat chizmaalardagi tasvirlar yoki modellarni yuzaki idrok qilib, boshqa narsalarga o’xshatishlari tabiydir. Bolalarning bu xususiyatlaridan foydalanish maqsadida, detallarni hayotdagi narsalarga taqqoslash orqali ularning mustahkam idrok qilishiga erishish kerak.Umuman o’yinni go’dak boladan tortib mo’ysafidgacha o’ynashi mumkin. Lekin odamlar o’z yoshiga mos o’yinlarnigina o’ynaydilar. Masalan, bolalar harakatli o’yinlarga, kattalarga esa aqliy faoliyatni talab qiladigan o’yinlarga moyil bo’ladilar.Har xil o’yinlar mavjud va ular halq pedagogikasining mahsuli bo’lib, o’qituvchilar ham dars jarayonida shu samarali foydalanishlari mumkin.Ma`lumki, chizmachilik 7-8 sinflarda o’qitiladi va bu yoshdagi bolalar o’yinning mazasiga tushungan ya`ni o’yinqaroq bo’ladilar. SHuning uchun darslarda tinch o’tirib chizmalarni chizishga sabr-toqat qila olmayilar, tezda toliqa boshlaydilar. O’quvchilarning yuqoridagi xususiyatlarini o’rganib chizmachilik darslarida o’yin elementlaridan foydalanishni lozim topdik. O’qituvchi o’quvchilarning zerikkanini sezishi bilan 5-6 daqiqalik o’yin o’tkazishi kerak. CHizmachilikdan o’tkaziladigan sinfdagi barcha o’quvchilar diqqatini qisqa muddatli o’yinga jalb qila bilish zarur. Qisqagina o’yinda ishtirok etishga, fikrlashga intilishlari ularning butun his-tuyg`ularini ishga soladi. O’yinning qiziqarli, jonli va samarali o’tishi ko’proq o’qituvchining mahoratiga bog`liqdir.

O’yin–faoliyatning bir turi bo’lib, ijtimoiy tajribalarni o’zlashtirish va bunyod etishga, o’z xatti-harakatlarini takomillashtirishga qaratilgan bo’ladi. O’yinlarning maqsadi, vazifasi va qo’llanilishi har xil va rang-barangdir. O’yin ijtimoiy tajribalarni o’zlashtirish va qayta yaratishga yo’nalgan vaziyatlarda, faoliyat turi sifatida belgilanadi va unda shaxsning o’z xulqini boshqarishi shakllanadi va takomillashadi. O’quvchilarning bu xususiyatlaridan foydalanish maqsadida model yoki detallarni hayotdagi narsalarga taqqoslash orqali ularning mustahkam idrok qilishga erishish kerak. SHundagina ularni fazoviy tasavvurini oshirishga erishish mumkin bo’ladi. Quyida chizmachilik fanining proektsion chizmachilik bo’limiga tegishli mavzularni o’qitish jarayonida qo’llaniladigan ijodiy o’yinlar keltirilgan.