1-Modul: Avtomatlashtirish texnik vositalari faniga kirish. 1-Mavzu

Elektromexanik muftalar
Mufta – ikkita valni ulashga hizmat qiluvchi, ya’ni yetakchi valdan yetaklanuvchi valga aylanuvchi momentni uzatuvchi qurilma. Yetaklovchi val uzatmali dvigatel bilan aylanadi, yetaklanuvchi val esa yuklama bilan bog`liq. Agar mexanik momentni uzatish elektrik hodisa tufayli sodir bo`lsa, ushbu mufta elektromexanik mufta deyiladi. Mufta bilan boshqarish bunda elektr signal yordamida amalga oshadi, demak, elektromexanik mufta elektr signalni mexanik aylanuvchi momentga o`zgartiruvchi qurilmadan iborat.
Elektromexanik muftalar ijro elementlari sifatida qo`llaniladi. Ular uzatmali dvigatellar sifatida sozlanmaydigan elektr va noelektr dvigatellarni qo`llab foydalangan holda boshqariluvchi aylanish tezligiga ega ijro dvigatelni o`rnini egallaydi. Bu esa avtomatik tizim sxemasini va konstruksiyasini soddalashtiradi va ishonchliligini oshiradi.
Lekin, elektromexanik muftalarning odatdagi boshqariluvchi eletrodvigatelga qaraganda asosiy afzalligi ularning tez harakat qilishidir. Bu yetaklanuvchi val bilan bog`langan muftaning aylanuvchi qismlari inersiya momentini dvigatelga ta’sir qilinayotganda yuklama tezligiga ega boshqarish tizimining tez harakatini aniqlovchi uzatmali dvigatel inersiya mimentini ancha kichiklashtirishi mumkinligi bilan tushintirililadi.
Ta’sir prinsipiga ko`ra elektromexanik muftalar ikkita asosiy tipga bo`linadi: ishqalanish elektromexanik muftalari va sirpanish elektromexanik muftalar. Ular aksariyat hollarda ikkita asosiy funksiyani bajaradi:

1. 
   Uzatmali dvigatelni ishchi mexanizm bilan birlashtirish va ajratish.
   
2. 
   Uzatmali dvigatelning aylanish tezligiga bog`liq bo`lmagan holda ishchi mexanizm aylanish tezligini sozlash.
   

Ishqalanish elektromexanik muftalar o`z navbatida quruq ishqalanish va ferrokukunli ishqalanish muftalarga bo`linadi.

2-rasm. Quruq ishqalanish muftalarining ishalash prinsipi:

1. 
   reversiv b) noreversiv
   

3-rasm. Elektromagnitli boshqarishli ishqalanish muftasi:
a – bir diskli, b – ko`p diskli; 1 – yakor, 2- magnituzatma, 3 – cho`lg`am, 4 – ishqalanish diski, 5 – kontakt halqa.

4-rasm. Sirpanish elektromexanik muftasi:

1 – yakor; 2 – inductor; 3 – kontakt halqa; 4 – induktor cho`lg`ami; 5 – induktor qutbi.