1. Og'irlik o’lchov birliklari. Uzunlik o'lchov birliklari

”Kichkina mann” 
yoki «kichkina botmon» katta manning yarmiga teng bo'lgan (ba'zi 
adabiyotlarda 1 kichkina mann=3,788 kg ekanligi to'g'risida ham ma'lumot uchraydi). 19- asrga kelib 
botmon deb yuritilgan og'ir mann ham bo'lgan. Og'ir mann ya'ni botmon ikki xil qiymatga ega bo'lgan; 
birinchisi 48 -50 qadoqqa teng, ya'ni botmon = 19,6565 -20,4756 kg bo'lgan (ba'zi adabiyotlarda 19,247 
-20,271 kg ga teng qiymatlari ham berilgan). 
Shturvor-katta og'irliklar o'lchovi.
17-19-asr ma'lumotlariga qaraganda Buxoroda 1 shturvor = 
10 mann = 256 kg bo'lgan. Xorazmda 16-19-asrlarda 1 shturvor = l6 pud = 16X16,3865 = 262 kg bo'lgan.
No’xat
– og’irlik o’lchov birligi. 1 no’xat = 0,18 – 0,20 gramm bo’lgan. Shuning uchun ham 4,8 
gramli misqol og’irligi 24 dona No’xatga, 5 gramli misqol esa 25 dona no’xatga tenglashtirilgan.
Uzunlik o'lchov birliklari. 
Uzunlik o'lchov birliklari-uzunlik va masofa o'lchamini ifodalaydigan o'lchov birliklari. 
Buyuk alloma Abu Rayhon Beruniy o'zining “Qonuni Ma'sudiy” asarida uzunlik o'lchovlari 
xususida quyidagilarni yozib qoldirgan: “Turli millatlar masofalarni belgilashdagi istilohlarga qarab, yer 
yoylari miqdorini turlicha bayon qiladilar. Gazdan (Beruniy davrida savdoda bir gaz 0,5 metrga yaqin 
bo'lgan) boshqa o'lcham birliklari bir yoqda tursin hatto gazning o'zi ham turli joy aholisida turli 
uzunlikka ega. Ular haqidagi so'zlarni shu yerda qamrab aytish qiyin, hatto jamlovchining ularni qo'lga 
kiritish imkoniyatsizdir. Keyin u o'lchovlar zamonlar va asrlar bo'yi ularda barqaror emas va ozgina 
vaqtda o'zgaradi”.
7
7
Abu Rayhon Beruniy. Tanlangan asarlar. 5 t. T. 1973, 386 – bet. 

---

№ Uzunlik o'lchov birliklari 
Birliklarning XBT bo'yicha qiymatlari. 
1 1 ishchi ot yoli 
0,5786mm = 0,5786x10- 
3m
2 1 arpa doni=6 ishchi ot yoli 
3,472mm=3,472xl0- 
3m
3 1 barmoq 
=6 
arpa doni 
20,832 mm=20,832x 10 
3m 
4 1 tutam = 4 barmoq 
83,328 mm+83,33x10 
3m 
5 1 qari = 6 tutam 
499,968 mm 0,5 m 
6 1 qadam= 1 yo'l qari = l,5qari 
74,9952 mm 0,75 m 
7 1 chaqirim 1200 qadam= 1200 yo'l 
qari=1800 qari 
900m =0,9 km 
8 1 shar =4000 qadam 
3000m = 3 km 
9 1 tosh =8000 qadam 
6000 m = 6 km 
10 1 yog'och /yig'och/ 12000 qadam 
9000 m=9 km