1. O'rta guruhda applikatsiya qilishga o'rgatish. Tayyorlov guruhida applikatsiya qilishga o'rgatish. O'rta guruhda applikatsiya qilishga o'rgatish

2.Tayyorlov guruhida applikatsiya qilishga o'rgatish.
Xanti-mansi, evenk va boshqa shimol xalqlari applikatsiyada teri, sukno, mo’yna ishlatishgan.Komi, qozoq, qalmiq, osetin, buryat, va boshqa xalqlar applikatsiyadan milliy kiyim, uy-ro’zg’or preotmetlarini bezashda foydalanishgan.Gazlamadan applikatsiya materiali sifatida ancha keyinroq foydalanila boshlandi. Gazlama parchalarini fan xizmatini o’tovchi materialga tikib naqsh yaratilgan.Gazlamadan yasalgan applikatsiya bilan kiyim-bosh, uy-ro’zg’or predmetlari bezatilgan.Faqat 15-asrga kelib rivojlangan qog’ozdan applikatsiya qilishni applikatsiya- ning “yosh” turi deyish mumkin. Qog’ozdan naqsh qirqish bilan o’tmishning mashhur sa’notkorlari ham shug’ullangan.Rassom F.P.Tolstoyni 19-asrning birinchi yarmidagi siluet yaratuvchilarning eng mohir ustasi deyish mumkin. Uning 50ta siluet ishi ermitajda saqlanmoqda.19-asrda siluet san’ati G.Narbut, E.Kruglikov va ko’pgina boshqa rassomlarning ijodida ham o’z aksini topdi.Applikatsiya san’ati bilan faqat professional san’atkorlargina shug’illanib qolmay, balki xalq orasidan chiqqan mohir ustala ham bu ish bilan shug’ullangan edilar.Ukraina va Belorussiyada qog’ozdan naqshli parda – firanklar qirqishgan.Rassom E.E.Lebedeva ham o’z talantini qog’ozdan applikatsiyalar qirqishga bag’ishlagan.Polshada bezak sifatida qirqilgan naqshlar yangi oqlangan devor va shiplarga yopishtirilgan, bu ijod xalqda- vitsinanki deb ataladi.Hozirgi kunda Applikatsiya xalq sa’natida juda keng tarqalgandir.Applikatsiyaning eng yosh turi flaristikadir. 1960-yilda dunyoda birinchi rassom floristlarning jamiyati tashkil etildi.Applikatsiya bilan shug’ullanish o’quchilarni garmonik rivojlantirishda katta ahamiyatga ega.Applikatsiya ijodni rivojlantirishga yordam beradi, fantaziyani boyitadi, kuzatuvchanlik, diqqat va tasavvurni aktivlashtiradi, irodani tarbiyalaydi.Qo’l mehnati, formani his qilish chamalash va rangni sezishni o’stiradi.Rangli qog’oz yoki boshqa materialdan kompozitsiyalar ustidagi ish badiiy didni avj oldiradi.Boshlang’ich sinflarda Applikatsiya mashg’ulotlarining tarbiyaviy ahamiyatijuda kattadir.Badiiy didni o’stiradigan darslar orqali o’quvchilarda psixologik xususiyatlar: xotira, diqqat, tafakkur, tasavvur, bilish tuyg’ulari shakillanadi, estetik qobilyat shakillanadiva tarkib topadi. Applikatsiya yasash darslari o’quvchilarning estetik badiiy didini oshirishda, o’zbek xalq milliy naqshlari husisiyati, qo’llanilishi haqidagi tasavvurlarni xosil qiladi va kengaytiradi, qog’ozni tog’ri, egri yoysimon va siniq chiziqlar bo’yicha qirqish malakalarini rivojlantirib boradi.Applikatsiyalar ko’rinishi jihatidan bir necha turga bo’linadi:Harfli applikatsiyalar;Naqshli Applikatsiyalar;Bir buyumli Applikatsiyalar.Mavzuli Applikatsiyalar;Harfli Applikatsiyalar ko’rgazmali qurollar, devoriy gazetalar tayyorlashda qo’lanilinadi. Bunda rangli qog’oz – kartonning teskari tomonidan harfning teskari aksi chizib qirqiladi va belgilangan joyga ma’lum bir tartibga rioya qilgan holda bu harflar yelimlanadi..Naqshli Applikatsiya hosil qilishda geometric shakillardan, hamda simmetrik qirqilgan naqshlardan foydalaniladi.Naqshli Applikatsiya tayorlashga asosga eskiz chizib olinadi va qirqilgan shakillar navbatma –navbat yopishtirib chikiladi.Bu turdagi Applikatsiyalarni tayyorlashda tarixiy yodgorliklar – Samarqand, Xiva, Buxoro, yodgorliklarning rasmidan, milliy buyumlar (so’zana, gilam, atlas gazlamasi, jiyak) namunalaridagi naqshlaridan foydalanish mumkin.O’quvchilarning ijodkorlik qobilyaini rivojlantirish maqsadida bir xil shakilli va har-xil shakilli shablonlardan mustaqil naqsh tuzishni o’rgatib boorish ham mumkin.Buyumli Applikatsiyadafaqatgina bir predmet tasvirlanadi. Masalan, olma, sabzi, barg, gul, birorta, jonivorni, shaklini rangli qog’ozdan qirqib yopishtirish mumkin.Predmetli Applikatsiyalar ko’pincha 1-sinfda o’rgatiladi. Bunda bir xil yoki ikki xil rangli qog’oz tanlanadi.Mavzuli Applikatsiya – Applikatsiyaning eng murakkab turi bo’lib u o’zida ma’lum bir mazmun vva ma’noni aks ettiradi.Mavzuli Applikatsiyada badiiy, Asar, ertak, hikoya qahramonini, tabiat manzarasini, yil fasllarini, tantanali va bayram kunlarini aks ettirish mumkin. Mavzuli Applikatsiyauchun bir necha rangdagi qog’ozdan foydalaniladi. Bu turdagi Applikatsiyalar o’quvchilardan faqat mehnat malakalarini talab qilibgina qolmay, balki ulardan musavvirlik tayyorgariligini ham talab qiladi.Ta’lim jarayonidagi uzviy aloqani amalga oshirish maqsadida o’qish ona tili, sinfdan tashqari o’qish darslarida o’qilgan asar qahramonlarini, tabiatshunoslikda o’rganilgan yil fasillari ,tabiat manzaralarini tasvirlab applikatsiyalar tayyorlash mumkin.

Applikatsiya tasvirlarini belgilash uchun o’qituvchi tayyorlangan shablon trafaretlardan foydalanish ham mumkin.O’quvchilarga 1-sinfdan qog’ozni qirqishni o’rgatishda sanoq materiallari (to’rtbuchak,, uchburchak, aylana, archa, quyon, kabilar)ni yasashni tavsiya qilinadi.Tematik applikatsiya uchun tanlagan temaga asosan qog’oz yoki kartondan fon tanlanadi. Masalan, yangi yil, qish fasllarini aks ettirish uchun ko’k yoki zangori rangni;Bahor, yoz, kuz, manzaralariga sariq rangni; tun, yulduzni tasvirlash uchun qora rangni tanlash mumkin. Tematik Applikatsiyada tanlangan temaga asosan qog’oz yoki kartondan foydalanib ish yuritiladi. Tematik Applikatsiyada harfli, naqshli Applikatsiyalar ham ishtrok etishi mumkin. Harflar tantanali kun, bayram nomini tasvirlasa, naqshlar qo’shimcha bezak berish uchun foydalaniladi.Tematik Applikatsiyadagi detallarham tanlangan mavzuga mos bo’lishi lozim. Masalan 1-sentabr otkritkasidagi detallar ham tanlangan mavzuga mos bo’lishi lozim, sariq, qizg’ish-sariq rangli barglarni, yangi yil tabriknomasiga archa, qorbobo, qorqiz, qor uchqunlarini, 8-mart tabriknomasida lola, binafsha, sariqgul, va shunga o’xshash gullar tasvirini qirqib yopishtiriladi. Applikatsiya iloji boricha mayday detallarni ham qog’ozdan qirqib yopishtiriladi(ko’z, burun, lab, tugmacha).Bajarish usuliga qarab Applikatsiyalar ikki usulda bo’ladi:

Tekis Applikatsiya;
Bo’rtma Applikatsiya;
Tekis Applikatsiyada qog’oz, karton belgilangan joyga tekislab yopishtiriladi. Bo’rtma Applikatsiyada esa qog’ozdan qirqilgan shaklning ma’lum qismigina yopishtiriladi. Yopishmay qolgan qismi esa sathdan ko’tarilib turadi.Natijada bo’rtma tasvir hosil bo’ladi. Gul, barg, archa, kapalak shakllarining o’rtasini yoki yarim pallasini yelimlabsovg’bop buyumlarni bezatishimiz mumkin.Oqitishning to’rt yili davomida o’quvchilar Applikatsiyaning hamma turlari bilan tanishishlari lozim.
Badiiy mehnat darsi tufayli o’quvchilarni ijodiy ishlash ko’nikmasini shakillantirish kelgusi avlodni izlanib-ijod qilishlarini ta’minlab beradi.O’quvchilar tomonidan bajaraladigan, moddiy ne’matlar yaratishga qaratilgan aqliy va jismoniy harakatlar jarayonidan iborat bo’lib ularning mehnat qurollari, vositalari va jarayonlari haqidagi bilimlarini hamda ma’lum bir sohadagi ishlab chiqarish mehnatini bajarish uchun zarur amaliy ko’nikma va malakalarni egallashlariga, ongli ravishda yondashishga hamda jamiyat va shaxs farovonligi yo’lida mehnat faoliyatiga qo’shilishlariga imkon beruvchi shaxsiy sifat va tafakkurlarni rivojlantirishga qaratilgan. Boshlang’ich sinflarda applikatsiya mashg’ulotlarining asosiy vazifasi mehnatga axloqiy va psixologik tayyorlash, o’quvchilarni applikatsiya haqidagi bilimlar bilan qurollantirish, applikatsiyaning turlari haqida tasavvurga ega qildirish, o’quvchilarni mehnat ta’limi orqali hayotga tayyor kadrlar yetishib chiqishi uchun zamin yaratib beradi.Mehnat talimining ahamiyati maktabdagi mehnat tarbiyasi va ta’limning maqsadi mehnatga muhabbat va mehnat ahliga hurma tuyg’usini sindirish.O’quchilarni hozirgi zamon sanoat va qishloq–xo’jalik ishlab chiqarish imkoniyati.Qurilish transporti, xizmat ko’rstish sohalari asoslari iblan tanishish.O’qish va ijtimoiy foydali ish jarayonida mehnat ko’nikmalari va mahoratlarini hosil qilish.Ongli ravishda kasb tanlash.Mehnat ta’limining vazifalari-turli ishlab chiqarish sohalari mazmuniga applikatsiya mashg’ulotlariga taaluqli dastlabki boshlang’ich ma’lumotlarni o’rgatish, o’lchash-tekshirish asboblaridan, ma’lumot manbaalaridan foydalana olish, mehnat applikatsiya amaliyotlarini bajarish, erishilgan mehnat natijalarini belgilangan talablar bilan taqqoslash orqali xulosa chiqarishga o’rgatish.o’quvchilar bilimga intilish va mehnatga muhabbat, mehnat kishiga nisbatan hurmat hissini singdirish, ularni jamoat bo’lib mehnat qilish ruhida tarbiyalashdan iborat.Boshlang’ich sinflarda badiiy mehnat darsida applikatsiya mashg;ulotlari orqali xalq xunarmandchiligi, xalqning milliy ruhini aks ettiradigan ijod namunalaridan foydalanib milliy qadiryatlar, tarixiy yodgorliklar, xalq ustalarining boy merosi haqida bilim ko’nikma va malakalarini shakillantirishda ijobiy natijalar beradi.
Applikatsiya mashg’ulotlar orqali o’quvchilarda ijod qilish qobilyati, estetik did, ma’naviy dunyoqarash, qiziqish, kasb-hunar turlarini tanlashga asos bo’la oladigan sifatlar rivojlanib, skakillanib boradi.Boshlang’ich sinflarda applikatsiya mashg’ulotlarining vazifasi shundan iboratki o’quvchi to’g’ri rang tanlay ola bilish, rangli qog’ozlardan to’g’ri o’z o’rnida foydalanish, bezak berish ya’ni dizayn, ijod qila olish qobilyatini o’stirish, applikatsiyaning turlari haqidagi bilimlarni boyitish kabi vazifalarni o’z ichiga oladi.Yangi mavzuni mustahkamlash.O’quvchilarga savol-javob orqali mavzu mustahkamlanadi;O’quvchilarga maqolni davom ettiris o’yini o’tkaziladi.Mehnatdan kelsa boylik,Mehnat mehnatning tagi.Tirishding tog’dan oshding,Yorug’lik sari Yer haydasang yuz hayda,YuzApplikatsiya deganda nimani tushunasiz?Applikatsiya turlarini ta’riflab bering.Bo’rtma applikatsiyadan tekis applikatsiyaning farqi? Tasviriy faoliyat metodikasida rasm solish, loydan buyum yasash metodikasi bilan bir qatorda applikatsiya ham asosiy ishlardan biri sifatida maktabgacha ta'lim muassasasi dasturiga kiritilgan. Applikatsiya mashg'uloti bolalarning har tomonlama o'sishida katta ahamiyatga ega. U bolalardagi xayolni, fantaziyani uyg'otadi, ijodinit tug'diradi, kuzatuvchanligini faollashtiradi, diqqat va tasavvurini, irodasini tarbiyalaydi. Qo'l malakasini rivojlantiradi, shaklni sezishni, mo'ljallay olish, rang sezish hissini rivojlantiradi.Olimlar fikricha, insonlar eng kuchli rang sezishda 1300 xil rangni ajrata oladilar. Rang sezishni o'stirish orqali bolalarda estetik tarbiya qobiliyati tarbiyalanadi. Qirqish texnologiyasini egallagan holda qog'ozdan predmetli, mazmunli, dekorativ applikatsiya, quritilgan o'simlikdan, somondan applikatsiya kabi ishlarni bajaradilar.Applikatsiya haqida ma'lumot.«Applikatsiya» so'zi lotincha so'zdan olingan bolib, «joylashtirish» degan ma'noni anglatadi. Applikatsiya tasviriy faoliyatning bir turi. Applikatsiyada ishlatiladigan ashyo o'ziga xosligi bilan ajralib turadi. Qog'oz, somon, quritilgan o'simlik o'ramga joylashtirilib, turli xil yelim bilan yelimlanadi. Mato, charm, jun, paxmoq kabilarga esa tiqiladi. Applikatsiya bir xil rangli yoki ko'p rangli bo'ladi. Bir xil applikatsiya grafik tus bersa, ko'p ranglisi esa go'zallik baxsh etadi. Unda ham, bunda ham badiiylik bo'ladi. Applikatsiyada chamalash va buyumning hajmiy tasviri xarakterli bo'ladi. Applikatsiya o'ziga xosligi katta doirachalardan iborat.Rang applikatsiyani ifodalash darajasini oshiruvchi vositadir. Shuning uchun applikatsiya ishida ranglarning uyg'unlashuviga mos tushishi xayoliy va dekorativ kompozitsiyaning ifodaliligi garmoniyasini izlab topishdir. Applikatsiya bolalarda qog'ozda kompozitsion uquvni bilishga sharoit yaratadi. Bola tayyorlagan applikatsiya ishi estetik talabga javob berishi kerak. Applikatsiya predmetning umumiy, tipik va individual belgisini ko'ra olishga o'rgatadi, ularning o'zaro bog'liqligi, butun, qismlar, rita, simmetiik chamalash rivojlanadi, predmetning shaklini, rangini bosqichma-bosqich ko'rsatish malakasini ko'rsata oladi.Applikatsiya badiiy ishlarni oddiy va mos vosita orqali, real asosni saqlagan holda amalga oshiruvchi faoliyatdir. Masalan, mustaqil asar pannolar, surat, plakat. Ilstrativ tasvir, elementar matematikaga o'rgatuvchi ko'rgazma qurol, tabiat, nutq o'stirish metodikasi uchun ijodiy o'yin, o'yinchoq, 8-mart bayram sovg'asi, qurolli kuchlar va boshqa bayramlarda bezatish uchun devoriy gazeta, ko'rgazma kabi. Maktabgacha ta'lim muassasasini bezatish ishlarida ham bolalar applikatsiya ishlarining o'rni katta.Applikatsiya ishini bajarishda ishlatiladigan kerakli asbob uskunalar. Asboblar ishlatilishiga mos bo'lishi bilan birga, estetik talabga javob berishi kerak. Ayrim kerakli ashyoni «pape-mame» usulida qaychi qo'yish uchun qalamdon yasash, mo'yqalam qo'ygichni esa qalin kartondan yasash mumkin. Applikatsiya uchun kerakli ashyo murakkab emas; qaychi, yelim uchun mo'yqalam, oddiy qalam, qiyqim uchun quticha, lattacha, gazeta qog'ozi.Qaychi - uchi to'g'ri, katta-kichik bo'lib, katta qaychi - 14-20 sm, to'g'ri, uchi uchli va aylanaviy katta tasvirlarni qirqish uchun ishlatiladi.Kichik qaychi -8-10 sm, mayda detallarni qirqish uchun qaychi o'tkir bo'lishi kerak. Stakanga qaychi uchi pastga qaratilgan holda qo'yilishi, boshqa odamga uzatganda ham uchini ushlagan holda uzatish kerak, qaychi ko'ndalang turganda qo'lni silkitish, o'qtalish mumkin emas. Unda ko'rsatish sifatida foydalanish mumkin emas.Yelim uchun mo'yqalam. Masalan, 2-3 ta mo'yqalamga ega bo'lish kerak. Mo'yqalam applikatsiya mazmunining katta-kichikligiga bog'liq. Katta hajmdagi applikatsiyaga uchi enli mo'yqalam, mayda detallarga esa, kichik mo'yqalamdan foydalanish maqsadga muvofiq. Ish tugagandan so'ng, mo'yqalamni yaxshilab yuvib, artib, quritib, mo'yining tuzilishini saqlash uchun mo'yini yuqoriga qilib qo'yish kerak.