1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

10.1. Ishlash operatsiyasini qurish
sxemasini tanlash 
Mexanik ishlash operatsiyasini strukturasi texnologik va yordamchi 
o
‘
tishni
 
bajarish ketma-ketligi bilan aniqlanadi. O‘tishlarga 
qo
‘
shilayotgan
 
o‘tishlar soni, 
ishlab 
chiqarish 
seriyasiga 
va 
taktiga 
bog‘liq, 
yana 
u 
o‘tishlarni 
konsentratsiyasiga
va 
differensatsiyasi
 
darajasiga bog‘liq. 
Operatsiyalarni 
differensatsiyasi 
va
 
konsentratsiyasi
ishlab chiqarish turiga 
bog‘liq. Donali va mayda seriyali ishlab chiqarishda ko‘pincha operatsiyalarni yoki 
o‘tishlarini konsentratsiyalash prinsipi asosida tuziladi. Yirik seriyali va ko‘plab 
ishlab chiqarish sharoitida texnologik jarayon operatsiyalarini 
differensatsiyalash
usulida tuziladi. Oddiy tor mahsuslashtirilgan ko‘p shpindelli stanoklardan tuzilgan 

---

202 
avtomatik tizim uchun texnologik operatsiyalarni konsentratsiyalash prinsipida 
tuziladi. 
O‘rta seriyali ishlab chiqarishda operatsiyalarni konsentratsiyalash prinsipi 
RDB (raqamli dastur bilam boshqarish - RDB) stanoklarda operatsiyalarni 
ko‘rishda, tez katta sozlanuvchi agregat stanoklarda va avtomatlarda ishlashda 
qo‘llaniladi. 
Differensatsiyalash
prinsipi yana o‘zgaruvchi oqimli (potokli) 
avtomatik tizimlarda zagotovkalarni guruhlab ishlashda qo‘llaniladi. 
Operatsiyalar faqat undagi o‘tishlar soni bilan emas, balki o‘tishlarni 
o‘rindoshlik soni bilan ham farq qiladi. Bir vaqtni o‘zida texnologik (bir qancha 
yuzalarni ishlash) va yordamchi (keskich asboblarini bir necha yuzalarga olib 
kelish) o‘tishlarni bajarish mumkin. Ko‘p shpindelli stanokning bir holatida 
zagotovkani o‘rnatish vaqtida boshqa hamma holatlarida ishlov bajariladi. 
Yordamchi va texnologik o‘tishlarni bir vaqtda bajarishlik imkonini ko‘rish
uchun yordamchi vaqtni sinchiklab qismlarga ajratish lozim. 
Yordamchi vaqt bu operativ vaqtning bir qismidir. Bu vaqt mehnat 
qurollarini holatini o‘zgartirish va aniqlash uchun harakatlarni bajarishga 
sarflangan vaqt: 
t
yor
=t
o`rn
+t
bosh
+t
ind
+t
kes.ol
+t
o`lch
;
(10.1) 
bu yerda, 
t
o`rn
- zagotovkani o‘rnatish (moslamaga, stanokka) va ishlab bo‘lgach, uni olib 
qo‘yish uchun ketgan vaqt; 
t
bosh