КАРБАМИДНИ ОЛИШ УСУЛЛАРИ. Карбамид биринчи марта кимѐвий модда сифатида 1773 йилда И.Руэлл томонидан топилган.
1828 йилда Ф.Велер томонидан аммоний цианатдан карбамид синтез қилинган:
1868 йилда рус олими А.И.Базаров карбамидни тўғридан-тўғри СО
2
ва NН
3
дан 20МПа
босим 430К ҳароратда синтез қилишни топди:
СО
2
+2NН
3
=СО(NН
2
)
2
+2Н
2
О+130,1 кж
аввало карбанат ҳосил қилади:
2NН
3(г)
+СО
2(г)
=NН
2
СООNН
4(с)
+151,9 кж
Бу реакция гетероген, қайтар, экзотермикдир. Реакция мувозанатини ўнггга буриш учун,
босимни ошириб, ҳароратни пасайтириш керак. Аммо, реакция тезлигини ошириш учун эса
ҳароратни оширмоқ керак реакцияни икки поғонаси яъни олинган аммоний карбамати
эритмасини дегитрация қилинади:
NН
2
СООNН
4(г)
=СО(NН
2
)
2(с)
+Н
2
О
(с)
-28,5 кж
Бу реакция гомоген, қайтар ва эндотермикдир. Ҳозирги вақтда бутун дунѐда карбамидни
тўғридан-тўгри аммиак ва СО
2
дан синтез қилиш усули кенг тарқалгандир. Авваллари
карбамидни калций цианамидидан кислотали муҳитда ҳам олишган:
СаСN
2(қ)
+Н
2
О
(с)
+СО
2(г)
=СаСО
3(қ)
+Н
2
СN
2(с)
Н
2
СN
2(с)
+Н
2
О
(с)
=СО(NН
2
)
2(қ)
КАРБАМИДНИ АММИАК ВА УГЛЕРОД ДИОКСИДИДАН СИНТЕЗ КИЛИШ АСОСЛАРИ. Агарда карбамидни тўғридан-тўғри СО
2
ва аммиакдан синтез қилишни иккала поғонаси,
яъни ва реакциялар бир минарода бир вақтда амалга ошириладиган бўлса, аммоний карбанати
Хосил бўиш иссиқлиги, уни дегидратланишидаги эндотермик самарасини қоплаб, қолган
иссиқлик эса ҳосил булаѐтган умумий суюқликни маълум даражада иситишга сарф бўлади.
Реакция одатда жуда тез ва деярли оҳиригача боради. Аммо реакция жуда секин бориб, суюқ
ҳолатда кетиб, қайтар бўлиб, карбамидни ҳосил бўлиш чикишини ошириш учун Ле-Шателье
принципига мувофиқ ҳароратни оширмоқ керакдир. Агарда қаттиқ қиздирилса, карбамид
парчаланиб кетиши мумкиндир:
2СО(NН
2
)
2
=Н
2
N-СО-NН-СО-NН
2
+NН
3
