1 О‗zbekiston respublkasi oliy va о‗rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti

2-guruh 2-topshiriq 
1.Sulfid rudalari, metall oksidlari, ruda bulmagan kazilmalarni flotatsiyalashda kanday 
flotoreagentlar ishlatiladi?
2. Tarkibida 1,5% miss bulgan 10 t mis sulfidli rudani boyitilib, undan tarkibida 30% mis bulgan 
400 kg kontsentrat olindi. Kontsentrat unumi, misning ajralish darajasi va kontsentratsiya darajasini 
aniklang.
3-guruh 3-topshiriq 
1. Tarkibida 3% rux bulgan 5 t rudani flotatsiyalib, tarkibida 22% rux bulgan 340 kg kontsentrat 
olindi, Kontsentrat unumi, ruxning ajralish darajasi va kontsentratsiya darajasini aniklang.
 
Hozirgi paytda rudalardan to‘g‘ridan-to‘g‘ri xom ashyo maqsadlarida kam qullaniladi. Ularning 
ko‘pchiligi oldindan boyitiladi, ya‗ni kerakli minerallar bekorchi jinslardan ajratiladi. Natijada tarkibida 
juda kam mikdorda foydali elementlar bo‘lgan qashshoq rudalardan ham foydalanish imkoniyati 
yaratiladi.
Rudalarni boyitishda ularning malum moddalarda namlanish xususiyati, magnit xossasi, 
zichligi va h.o. larga asoslanadi. Boyitish usuli minerallarning u yoki bu xossasi turli bekorchi jins 
xossasidan farqlangandagina effektiv hisoblanadi.
Hozirgi paytda rudalarni boyitish uchun ko‘pincha flotatsiya usuli, ayrim hollarda esa magnit va 
elektrik seperatsiya usuli va gravitatsion usullardan foydalanadi.

---

188 
 
Rudalarni boyitish natijasida kontsentratlar olinadi. Tarkibida bekorchi jins va oraliq 
mahsulotlar bo‘lgan sanoat chiqindilari ikkilamchi qayta ishlanadi. Kontsentratlar tarkibida 20-30%, 
ba‗zan undan ham yuqori kerakli minerallar bo‘ladi.
Rudalarni boyitishning iqtisodiy samaradorligi kontsentrat unumi, kerakli elementning ajralish 
darajasi va kontsentratsiya darajasi bilan xarakterlanadi.
Ajratib olingan kontsentratning massasini boyitish uchun olingan ruda massasiga nisbatining % 
mikdori kontsentrat unumi deyiladi.
Ajratib olingan elementning kontsentratdagi massasini rudadagi massasiga nisbatining % 
mikdori ajralish darajasi deyiladi. 
Ajratib olinadigan elementning kontsentratdagi % mikdorini rudadagi % miqdoriga nisbati 
kontsentratsiya darajasi deyiladi.
misol. Tarkibida 2% rux bo‘lgan 6 t ruda boyitilib, tarkibida 25% rux bo‘lgan 350 kg kontsentrat 
olindi. Kontsentrat unumi, ajralish darajasi va kontsentratsiya darajasini aniqlang. 
Kontsentrat unumi: 350½100/6000 q5,8 % bo‘ladi. 6 t rudada 6000½0,02q120 kg rux, 350 kg 
kontsentratda esa 350½0,25q87,5 kg rux bo‘ladi. Kontsentratda ruxning ajralish darajasi:
120
100
5
,
87

═ 72,5% ni tashkil etadi. 
Ruxning kontsentratsiya darajasi: ═12,5 martaga teng. 
Flotatsion boyitish. Flotatsion boyitish usuli flotoreagentlar deb ataluvchi sirt-aktiv 
moddalarning ruda sirtida tanlab namlanish xususiyatiga asoslangan.
Flotoreagentlarni adsorbtsiyalagan ruda zarrachalarining suv bilan namlanishi yo‘qoladi va 
natijada unga havo purkalganda, havo sharchalari bilan yuqoriga ko‘pik holida ajraladi.
Flotoreagentlarning tarkibiga kollektorlar va ko‘pik hosil qiluvchi moddalar kiradi. Kollektorlar 
flotatsiyalanadigan minorallar sirtiga adsobtsiyalanadi. Ko‘pik hosil qiluvchi molekulalar esa havo 
pufakchalari sirtida plyonka hosil qiladi. 
Flotoreagentlar sifatida turli organik kislotalar, masalan, olein kislotasi, parafinlarning 
oksidlanishi natijasida olinadigan mahsulotlar – karbon kislotalar, oksikislotalar, ksantogenatlar
ROCSSNa, aeroflotlar (RO)
2
PSSNa va boshqalar ishlatiladi.
Flotoreagentlar juda oz miqdorlarda ( 1t ruda uchun 10’200 g flotoreagent ) ishlatiladi.