1 О‗zbekiston respublkasi oliy va о‗rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti

234 
 
2) Bundan tashqari, olingan maxsulotdagi reaktsiyaga kirishaolmay qolgan СаО miqdori.
кгСаО
кг
т
150
%
100
1
%
15
1000
2




3) U vaqtda toza СаОning umumiy sarfi: 
m
3
= m
1
+ m
2
= 675 + 150 = 825 кг СаО
4) Texnik kuydirilgan ohak tosh sarfi: 
кг
Ж
т
т
850
%
5
,
96
%
100
825
%
%
100
3
4





kuydirilgan ohaktosh 
Koks sarfi. 
1) Коксдаги углероднинг % миšдори: 
m
5
= 100 – (и + к + л) = 100 – (4+4+3) = 89% 
2) m кг кальций карбиди ќосил бœлиш учун углерод сарфи: 
m
6
= 
кг
m
440
64
12
3
780
64
12
3






углерод 
3) Тайѐр махсулотдаги реакцияга киришаолмай šолган углерод сарфи: 
m
7
= 
кг
c
кг
l
30
%
100
%
3
1000
1
%
100
%
1000






углерод. 
4) Uglerodning umumiy sarfi: 
m
8 
= m
6
+ m
7
= 440 + 30 = 470 kg uglerod. 
5) koks bo‘yicha sarflanish koeffitsienti: 
m
9
 = 
кг
т
т
530
%
89
%
100
470
%
%
100
5
8




 
кокс. 
Demak, 850 kg kuydirilgan ohak tosh tosh 530 kg kosk qo‘shib qizdirilsa 1 tonna 78% li texnik 
kaltsiy karbidi olinar ekan. 
Kimyo-texnologik jarayonlar muvozanati. 
Ma‗lumki, hom ashyoni tashkil qiluvchi moddlar qatori, mahsulotni tashkil etuvchi moddalar ham 
o‘zaro reaktsiyaga kirishishi mumkin, ya‗ni bir vaqtning o‘zida to‘g‘ri va teskari reaktsiyalar ketishi 
mimkin va ular tezliklari teng bo‘lgan vaqtda kimyoviy muvozanatdagi erishini va u moddalar 
kontsentratsiyasi, harorati va bosimi doimiy bo‘landa – o‘zgarmasdir.
Massalar ta‗siri qonuniga muvofiq: 
mA + nB pC + qD bo‘lsa, 
to‘g‘ri reaktsiya tezligi: 
V
1
= K
1
[A]
m
[B]
n
Teskari reaktsiya tezligi: 
V
2
= K
2
[C]
p
[D]
q
Muvozanat sharoitida: V
2
= V
1
K
2
[C]
p
[D]
q
= K
1
[A]
m
[B]
n
K
1
va К
2
- tezlik konstantalari, К – мувозанат константаси ва у ќароратга боёлиšдир. 

---

235 
 
Vant-Goff tenglamasiga muvofiq muvozanat konstantasi: haroratga quyidagicha bog‘liqdir: 
2
ln
RT
q
dT
K
d
p
MK

К
мк
- muvozanat konstantasi; T – 
0
K harorat; qp- reaktsiyani issiqlik effekti va uni Tga nisbatan 
tenglamasi Kirx-Goff tenglamadan topiladi.12 mol modda uchun q
p
= C
p
*ΔT; C
p
= f(T); q
p
= 
f(T) 
Vant-Goff tenglamasi integrallab: 
lnKMK = f(T) topiladi; Bu yerda integral doimiysi , 
Kmk - har xil ifodalanishi mumkin: 
К
МК
- 
;
]
[
]
[
]
[
]
[
n
P
P
P
P
B
m
B
q
d
p
c
К
С
= 
;
]
[
]
[
]
[
]
[
N
B
m
A
q
D
p
c
C
C
C
C
ΔN = [Q + P]-[M+N]; 
K
N
= 
;
]
[
]
[
]
[
]
[
n
B
m
A
q
d
p
c
N
N
N
N
K
MK
= P*K
N
Kimyo-texnologik jarayonlarni issiqlik kirim-chiqim hisoblari 
Odatda kimyo-texnologik jarayonlar uchun energiyani saqlash qonuni asosida issiqlik balans 
tuziladi: uning umumiy tenglamasi: 
Q
kirim
= Q
chiqim
Issiqlik balansi doimiy tuxtovsiz harakatdan apparatdan (jarayonlar) uchun odatda ma‗lum bir vaqt 
birligida (kol./soat, kal./kun, kkal./soat, kkal./kun yoki dj/soat, kdj/kun,), davriy (to‘xtab-to‘xtab 
harakatlanuvchi) jarayonlar uchun shu tsikl vaqti uchun tuziladi. 
Q
q 
+ Q
c
+ Q
г
+ Q
f.u.
+ Q
p
+ Q
t.k.i.
= Q
/
к
+ Q
/
..
.
/
/
.
.
/
/
и
ч
т
P
у
ф
г
c
Q
Q
Q
Q




Bu yerda: Q
q 
, Q
c ,
Q
г
– apparatga qattiq, suyuq, gaz moddalar bilan kiritiladigan issiqlik; 
Q
q
/
, Q
c
/
,
Q
г
/
- qattiq, suyuq, gaz holdagi maxsulot, reaktsiya yarim maxsulotlari, reaktsiyaga 
kirishaolmay qolgan dastlabki moddalar issiqligi; Q
f.u.
ва Q
f.o‘
/
- issiqlik chiqarish yoki yutilioshi 
bilan fizik o‘zgarishlar issiqligi. Q
p. 
va
Q
p
/
-endo, ekzotermik reaktsiyalar issiqligi; Q
t.k.i. 
va Q
t.k.i.
/
- 
apparatga tashqaridan kiritiladigan va tashqariga chiqariladigan issiqlik miqdori. 
Q
q 
, Q
c,
Q
г
;Q
/
к
,Q
/
/
г
c
Q

larni quyidagicha xisoblash mumkin: 
Q = Gct = kg/soat; kkal/kg∙grad.; kkal/soat. 
Gazlar issiqlik sig‘imini Т
0
К uchun: 
C = C
0
+ a
1
T + a
2
T
2
;
C
o
, a
1,
a
2
- kitoblardan olinadi. 
Aralashma issiqlik sig‘imi: 
С
ар
= 
...
...
3
2
1
3
3
2
2
1
1






G
G
G
c
G
c
G
c
G

---