1. Сущность и значение основных средств. Основные фонды по их хозяйственному назначению

tiklangan qiymati - asosiy fondlar yoki ularning biron-bir qismini (binolar, qurilmalar, mashinalar, ishlab chiqarish uskunalari) hozirgi paytdagi inflyatsiya va boshqa omillarni hisobga olgan holda baholash. Baholashning bu usuli obyektning bugungi kunda qancha turishini ko‘rsatadi. Misol:Transformator 2005 - yilda 300000 so‘mga sotib olingan, xuddi shunday transformator 2007 - yil yanvar oyida 270000 so‘mga sotib olindi. Ikkitatransformator muvozanat qiymati 570000 so‘mni tashkil qiladi. 2007 - yil yanvar oyida ikkalatransformator tiklangan narxi 540000 so‘m, chunki shu transformator hning bahosi 270000 so‘mni tashkil qilgan edi. Bu baho asosiy fondlarning ma’naviy eskirganligini va yeyilganligini hisobga olmaydi.

qoldiq qiymat - asosiy fondlarning eskirishini inobatga olgan holda, birlamchi va qayta tiklash qiymatlari o‘rtasidagi farqdir.

Misol: Transformatoning narxi 50000 so‘m, ishlash davri 8 yil u 5 yil ishlab chiqarishda bo‘lgan. Transformatorning qoldiq qiymati - 18750 so‘mni tashkil qiladi.Transformator ning amortizatsiya ajratmasi 50000/8 = 6250so‘m. 5 yil davomida 31250 so‘mlik qiymatini tayyor mahsulotga o‘tkazgan 6250*5 = 31250 so‘m. Qoldiq qiymat 50000 - 31250 =18750 so‘m.

4. 
   Asosiy fondlarni o‘rtacha yillik qiymati qanday hisoblanadi?
   

asosiy fondlarning o‘rtacha yillik qiymati hisoblanadi.
,
bu yerda
F_o‘r -asosiy fondlarning o‘rtacha yillik qiymati; F_y._b- asosiy fondlarning yil boshiga qiymati (balans);
F_k -kiritilgan asosiy fondlar qiymati;
F_ch –fondlarning tugatilish, ishlab chiqarishdan chiqarilishqiymati;
n₁ -asosiyfondlarnikiritilgandanboshlaboylarsoni;
n₂ -asosiyfondlarnichiqarilgandanboshlaboylarsoni.

5. 
   Asosiy fondlarning eskirish turlari qanday?
   

Asosiy fondlar jismoniy va ma’naviy jihatdan eskirishi mumkin.
Jismoniy (moddiy) eskirish - asosiy fondlarning birlamchi xislatlarini ishlab chiqarishda qatnashishi natijasida yo‘qotishi va tabiiy eskirishida yuzaga keladi.
Ma’naviy eskirish - asosiy fondlarning qadrsizlanishi yoki texnik jihatdan muddatidan avval ish qobiliyatini yo‘qotishidir. Ma’naviyeskirish 2 xilko‘rinishgaega:

• 
  Asosiy fondlarularning ishlab chiqarish qiymatlari pasayishi natijasida qadrsizlanadi.
  
• 
  Asosiy fondlar fan-texnika taraqqiyoti ta’siri ostida yanada samaraliroq fondlarning paydo bo‘lishi natijasida qadrsizlanadi.
  

6. 
   Amortizatsiya nima? Amortizatsiya ajratmalari deb nimaga aytiladi?
   

Ta’mirlash sikli deb nimaga aytiladi? Asosiy fondlarni ta’mirlashning qanday turlarini bilasiz?
Asosiy fondlardan foydalanish ko‘rsatkichlari qaysilar?
Ekstensiv, intensivva integral ko‘rsatkichlarnimanianiqlaydi?
Asosiyi shlab chiqarish fondlaridan foydalanishni yaxshilashning asosiy yo‘nalishlarini sanang.

7. 
   Ishlab chiqarish quvvati deb nimaga aytiladi?
   
8. 
   Asosiy ishlab chiqarish fondlari hajmi va ulardan foydalanish darajasi korxonaning ishlab chiqarish quvvati kattaligini belgilaydi.
   
9. 
   Ishlab chiqarish quvvati ma’lum bir vaqt davomida ilg’or texnologiyalardan foydalanib, ishlab chiqarish va mehnatni tashkil qilishning ilg’or sharoitlarida ishlab chiqarish mumkin bo‘lgan mahsulotlarning darajasidir.
   

Ishlab chiqarish quvvati bir qator omillarga bog’liq:

• 
  ishlab chiqarish dasturining mehnat sig’imiga;
  
• 
  xo‘jalik subyektiningishvaqtiga;
  
• 
  asbob-uskunalarning ishlash vaqtiga;
  
• 
  mahsulot ishlab chiqarilayotgan xom-ashyo va materiallar tarkibi va sifatiga;
  
• 
  ishlatilayotgan texnika va texnolgiyalarning darajasiga;
  
• 
  ishchilarning malakasiga.
  

10. 
    Ishlab chiqarish quvvatiga ta’sir qiluvchi omillarni sanang.
    

Ishlab chiqarish quvvati bir qator omillarga bog’liq:

• 
  ishlab chiqarish dasturining mehnat sig’imiga;
  
• 
  xo‘jalik subyektiningishvaqtiga;
  
• 
  asbob-uskunalarning ishlash vaqtiga;
  
• 
  mahsulot ishlab chiqarilayotgan xom-ashyo va materiallar tarkibi va sifatiga;
  
• 
  ishlatilayotgan texnika va texnolgiyalarning darajasiga;
  
• 
  ishchilarning malakasiga.
  

11. 
    Ishlab chiqarish quvvatining qanday turlari mavjud?
    

Ishlab chiqarish quvvatining ko‘rsatkichlari uzoq muddatli strategiyani ishlab chiqishda muhim hisoblanadi. Quvvatning loyiha, kiruvchi, chiqquvchi va o‘rtacha yillik turlari mavjud.