1-tema. Buxgalteriya esabiniń predmeti hám metodi

Buxgalteriyaliq (finansliq)
e s a b a t

esabat da`wiri ushin ka`rxana
xizmetinin` na`tiyjeleri,
tiyisli tu`rde tastiyiqlang`an
formalarda usinis etiletug`in,
o`z-ara baylanisli ko`rsetkishler
toplami

Finanslıq esabatti dúziw hám daǵazalaw principi buxgalteriya esabı metodiniń tiykari esaplanǵan áhmiyetli principlerden biri esaplanadi.

Esabattin` a`hmiyeti - onin`:





isenimliligi



toliqlig`i





a`piwayilig`i

o`z waqtidalig`i





salistirmashilig`i

tekseriliwshen`ligi





qatan belgilengen
ta`rtipte ra`smiylestiriliwi

tejemliligi





dag`azalaniwi


Isenimlilik tekǵana buxgalteriyalıq esabı maǵliwmatları, bálkim esaptiń basqa túrleri, eń aldi menen statistikalıq esap maǵliwmatlarına tiykarlanadi. Usi jantasiwdiń buziliwi biznes-reje dúziw, xojalıq xizmetiniń túrli basqishlarında múlklerdi operativ basqariw imkánin da joqqa shiǵaradi. Usi talap esabat hám reje kórsetkishleriniń salistiriwshańliǵın talap etedi.
Tolıqlıq aniǵıraq tiykarlanǵan basqariw qararların qabil qiliw imkánin beredi. Usi maqsette sintetikalıq hám analitikalıq esap maǵliwmatları inventarizaciya nátiyjeleri hám ǵárezsiz auditorlıq shólkemi juwmaǵı menen tastıyıqlanǵan bolıwi lazim.
Óz waqtindalıq zárúr finanslıq esabatlardi tiyisli jaylarǵa belgilengen múddetlerde usiniwdi bildiredi. Shólkemlestiriwshilik-huqiqiy hám múlkshilik formalarınan qatti názer (byudjet shólkemlerinen tisqari) barlıq shólkemler hár sherekte shereklik juwmaqlanǵannan keyin 30 kún ishinde finanslıq esabatti usiniwları lazim. Jillıq finanslıq esabat jil juwmaqlanǵannan soń 90 kún dawaminda, eger basqasha múddet Ózbekstan Respublikasi nizamshiliǵı menen belgilenbegen bolsa, usiniliwi lazim. Ol múlkdarlardiń dúziw hújjetlerine muwapiq belgilengen tártipte tastıyıqlaniwi lazim.
Finanslıq esabattiń ápiwayiliǵı oniń qisqa hám túsinerliliginen ibarat. Buxgalteriya esabınıń xalıq-aralıq standartlarǵa ótkiziliwi usi talapti ámelge asiriwǵa járdem bermeqte.
Finanslıq esabattiń tekseriwge qolayliǵı onda usinis etilgen maǵliwmattiń qálegen waqitta tastıyıqlaniw imkániyatin názerde tutadi. Usi shárt tikkeley onda usinis etilgen maǵliwmattiń biytárepliligin bildiredi.
Buxgalteriya esabı maǵliwmatlarıniń salistirmashiliǵın támiyinlew maqsetinde esap siyasatina ózgerisler finanslıq jildiń basinda kiritiliwi lazim.
Eger bunday salistirmashilıq bolmasa, esabat dáwirinen aldinǵı dáwir ushın maǵliwmatlarǵa dúzetiw kiritiliwi kerek. Bunda Ózbekstan Respublikasinda buxgalteriya esabın huqiqiy-normativlik tártipke saliw sistemasiniń ámeldegi normativlik hújjetleri menen belgilengen qaǵıydalar qollaniladi. Finanslıq esabat kórsetkishleriniń metodikalıq birligi sonnan ibarat.
Dúzetiwler hám olardi orinlaw metodi finanslıq esabatqa túsindiriw xatinda dúzetiwler sebebi kórsetilgen halda aship beriliwi lazim.
Finanslıq esabattiń isenimliligi oniń tolıqliliǵı menen kúsheyedi, yaǵniy ol kárxananiń óz finanslıq-xojalıq xizmeti kórsetkishleri siyaqli, oniń filialları, wákillixanaları hám basqa quramlıq bólinbeleri, soniń ishinde ǵárezsiz balansqa ajiratilǵan basqa quramlıq bólimler kórsetkishlerin de óz ishine aliwi lazim.