1-tema. Buxgalteriya esabiniń predmeti hám metodi

Salistirmashilıq keship atirǵan processler hám ayirmashilıqlardi aniqlaw maqsetinde hár qiyli waqit araliǵında birdey kórsetkishler bar ekenligin názerde tutadi.
Bunday salistiriwdiń maqseti kárxana rawajlaniwiniń barisin aniqlaw ushın zárúr. Biraq, onnan paydalaniwda maǵliwmatlardiń paydalilıq shegarasi principinen shetke shiǵıw múmkin emes. Bul bolsa tuwri emes juwmaqlardi qáliplestiriwge alip keledi. Máselen, kárxana esabat dáwirinde óndiristi páseyittiriw maqsetinde óndiris strukturasin ózgerttiriw tuwrisinda qarar qabil qilǵan hám usi múnásebet penen bankten uzaq múddetli kredit alǵan. Usinis etilgen finanslıq esabat maǵliwmatlarına kóre kárxananiń finanslıq jaǵdayi jaqsilaniwin tekǵana uzaq keleshekte kóriw múmkin.
Usi jantasiwlardi ámelge asiriw ushın finanslıq esabatta keltirilgen ótken dáwirdegi hám esabat dáwirindegi aniq kórsetkishler boyınsha maǵliwmatlardi salistiriw keltiriliwi lazim.
Tejemlilik tiyisli esabat formaların unifikaciyalaw hám standartlaw, ayrim kórsetkishlerdi esabat maǵliwmatlarıniń sipatina ziyan jetkizbeytuǵın túrde qisqarttiriw joli menen erisiledi. Bul eń aldi menen, maǵliwmat-maǵliwmatnama xarakterindegi kórsetkishlerge tiyisli boladi.
Finanslıq esabatqa qoyilatuǵın talaplardan biri - oni rásmiylestiriw esaplanadi. Bul finanslıq esabatti dúziw de múlkler, minnetlemeler hám xojalıq aylanısların buxgalteriya esabında sáwlelendiriw siyaqli, ózbek tilinde hám milliy valyuta - swmda ámelge asırılıwin bildiredi. Finanslıq esabat kárxananiń basshisi hám bas buxgalteri tárepinen imzalanip, mór menen tastıyıqlanadi.
Finanslıq esabatti daǵazalaw Ózbekstan Respublikasi «Buxgalteriya esabı tuwrisinda»ǵı nizamniń 20-statyasinda belgilengen dizimdegi kárxanalar tárepinen ámelge asiriladi. Olarǵa ashiq akcionerlik jámiyetleri, qamsizlandiriw kompaniyaları, bankler, fond hám tovar birjaları, investiciya fondları hám basqa finans mekemeleri kiredi.
Finanslıq esabatti daǵazalaw informaciyadan paydalaniwshilar ushın maǵliwmat aliw imkáni bolǵan ǵalaba maǵliwmat qurallarında yamasa tiyisli baspalarda, hámde qiziǵıwshilarǵa usiniw ushın kárxana dizimnen ótkizilgen jaydaǵı mámleketlik statistika organlarına usinis etiw arqali ámelge asiriladi.
Jillıq buxgalteriya (finanslıq) esabati esabat jilinan keyingi jildiń 1-mayinan keshikpesten daǵazalaniwi lazim. Jillıq finanslıq esabat daǵazalaniwinan aldin auditorlıq tekseriwinen ótkizilip, unamli auditorlıq juwmaq alinǵan hám xojalıq júritiwshi subekttiń basqariw organi (akcionerlerdiń uliwma májilisi, dúziwshiler májilisi hám t.b.) tárepinen tastıyıqlanǵan bolıwi lazim. Jillıq finanslıq esabat formalarınan buxgalteriya balansı (1-forma) hám finanslıq nátiyjeler haqqındaǵı esabat (2-forma) daǵazalaniwi lazim. Bunday tájiriybe xalıq-aralıq ámeliyattan kelip shiqqan bolip, sirtqi informaciyadan paydalaniwshilarǵa usi kárxanaǵa kapital qoyiw hám basqa máseleler boyınsha tiykarli qararlar qabil qiliwǵa imkán beredi. Buxgalteriya balansı qisqartirilǵan formada daǵazalaniwi múmkin hám oniń mazmuni kárxana tárepinen Ózbekstan Respublikasi Finans Ministrliginiń qaǵıydalarında kózde tutilǵan talaplar shegarasinda bolıwi lazim. Jillıq finanslıq esabat penen birge auditorlıq juwmaǵı da daǵazalaniwi múmkin. Oniń mazmuni ǵárezsiz auditorlıq shólkemi tárepinen finanslıq esabattiń isenimliligi haqqındaǵı pikir (baha)den ibarat.
Ishki buxgalteriya esabatları kárxananiń kommerciyalıq sirları áshkar qilinbasliǵı ushın daǵazalanbaydi. Kommerciya siri esaplanǵan maǵliwmatlardi nizamsiz aliw hám áshkar etiw nizamshilıqqa muwapiq juwapkershilikke tartiladi.