1. Təsviri sənət və onun xüsusi məktəblərdə tədrisi metodikası fənninin məzmunu,məqsədi və xüsusi təhsildə yeri

14. Kompozisiyanın qaydaları və qanunları.

Kompozisiyanın aşağıdakı qanunları vardır:

1. Gerçəklik qanunu. Burada rəssam ətraf aləmdəki hadisləri, əşyaları realist boyalarla təsvir elməyə çalışır. Məsələn: Azərbaycanın görkəmli rəssamı M.Abdullayev «Axşam» əsərində həyal həqiqətləri olduğu kimi əks etdirilmişdir Həmin kompozisiyada gülərüzlü qız-gəlinlər, yaşlı analar, qocalar, uşaq və körpələr axşam gəzintisində təsvir olunub Burada sədə adamlann həyatı olduğu ktmi gostənlıb. Bu baxımdan Tahir Salahovun « Bəstəkar Q.Qarayevın portreti” əsərində də rəssam nəinki dahi bəstəkarın zahiri oxşadığını, hətta onun daxili aləmini olduğu kimi realist boyalaria təsvir etməyə nail olmuşdur.                            

2.Hadisələrin ümumiləşdirilməsi və tipikləşdirilməsi qanunu. Burada rəssam bədii əsərdə insanların və hadisələrin xarakterini tipikləşdirir və onları  fəlsəfi cəhətdən ümumiləşdirir. Bu qanunun 3 əsas xüsusiyyətini qeyd etmək lazımdır:

a) Bədii əsərdə hərəktlərin hiss olunacaq səviyyədə verilməsi zamanı fəaliyyətin müəyyən məkan daxilində təsviri.

b)Kompozisiyada hadisələrin tipik xarakterinə və ümumi şəraitinə görə təsvir

edilməsi.                            

c)     Bədii əsərdə yeniliyin verilməsi.  

Bu qanun Tahir Salahovun “Təmirçilər “əsəırındə özünü çox aydın göstərmişdir. Tablpda adi iş günü təmirçilərin dənizə çıxması təsvir olunur. Onlar fikirlidirlər hər kəs görəcəyi iş haqqında düşünür. Onların oturuşu, geyimi, baxışları sadə şəkildə, adi halda təsvir edilmişdir. Neft daşlannda hər hansı qəzaya can atan təmirçilər burada konkret şəxslər kimi deyil, bu sahədə işləyən neftçiləri ümumiləşdirilmiş tipik surətlərii kimi təsvir olumuşlar.

3.Bütövlük qanunu – imkan verir ki. Təsviri sənt əsərində forma və məzmun arasında müəyyən bir bütövlük təsvir olunsun Belə ki. Bədii əsərlərdə, kompozisiyada forma məzmunsuz, məzmun isə formasız qavranıla bilməz. Məsələn: Vidadi Nərımanbəylvun «Ana» əsərində vətənin sadiq oğullan ölkəmizi son nəfəsbrinədək qoruyacaqlarına And içirlər. Burada bayrağı öpərək and içən bir əsgərin timsalında vətənin bütün sadiq  oğulları nəzərdə tutulur.

4.Müvazinət qanunu. Burada əsərin formatı (ölçüsü), xətlərin xarakteri (düz. əyri, sınıq və s). Kompozisiyada tünd və açıq rənglərin müvazinəti təsvir olunan əşyaların olçusu və s nəzərə alınmaqla kompozisiya tərtib olunur. Belə əsərə misal olaraq Böyukağa Mirzəzadnin dnşaat meydançasındaw əsərini göstərmək olar Bədii əsərdə rəssam rənglərin və işığın hesabına müstəvinin təşkili və müvazint qanundan məharətlə istifadə etmişdir Beləki, qızmar günəşin parlaq şüalan altında hava sanki rəng verib, rəng alır. Burada rəssam inşaatçılann surfiki qrup şəklində yaratmaqla onlam müstəvi üzərində məqsədsyönlü şəkildə yerləşdirmişdir.

5.Təzadlar (kontrast) qanunu. Bədii əsərdə rəng, işıq, kölgə, kostruksiya və s. Vasitəsilə  təzadlar yaradılır. Bu baxımdan XVII əsrin dahi Holland rəssamı Rembrantın əsənndə bu qanun özünü daha aydın göstərilmişdir. Hətta ona həmkarları “işıq-kölgənin ustası” adını vermişdilər. O. Öz əsərlərində işıq- kölgə təzadından çox böyük məharətlə istifadə etməklə hadisə və obrazların kompozisiya həllini tapmağa  nail olmuşdur

6. Tabelik qanunu. Kompozisiyanın ideya məzmununa bütün qanunauyğunluq-lann və vasitələnn tabeliyi qanunu. Burada kompozisiyanın həllində ideya və məz-munun venlmesi onun açılmasına komək edən əsas elementlənn düzgün seçilməsi çox mühum əhəmiyyət kəsb edir Bədii əsərdə kompozisiyanın bütün qanunlan və qaydaları, tərtib elementləri əsərin əsas ideyasına tabe etdirilir. Onun açılmasına xidmət edir.

Kompozisiyanın aşağıdakı qaydaları vardır:

1. 
   Bədii əsərdə kompozisiyanın süjetinin mərkəzinin müəyyənləşdirilməsi qaydası.
   
2. 
   Ritm – siluetin, yaxud həcmin bu və ya digər dinamikasının və ya sükunətinin əlaqələndirilməsi qaydası.
   
3. 
   Simmetriya və asimmetriya qaydası. Simmetriya üçün xarakterik cəhət əsərin sağ və sol hissəsinin rəngə, tona, kütləyə görə bir-birinə uyğunlaşması nəzərdə tutulur. Kompozisiyada asimmetriya uyğunsuzluq deməkdir.
   
4. 
   Hərəkətin istiqamətinin verilməsi qaydası. Burada hər bir rəsm əsəri əsas sayılan cəhət əsərdəki hrəkətin müstəviyə paralel, tamaşaçıya doğru və ya dərinliyə doğru təsvir edilməsi nəzərdə tutulur.
   
5. 
   Əsas personajın II planda verilməsi qaydası. Burada rəsm əsərlərində əsas personajın daha qabanq təsvir olunması üçün bütün detalların onun açılmasına, qabardılmasına xidmət etməsi nəzərdə tutulur.