1. Tilning jamiyatda tutgan orni

98.Fonetik, leksik-semantik me’yor
Mеʼyor jаmiyat аʼzоlаri tоmоnidаn qаbul qilingаn, mаʼqullаngаn vа ulаrgа tushunаrli boʻlgаn til birliklаrining nutq jаrаyonidа qoʻllаnish hоlаti vа imkоniyatidir. Mеʼyor tilning yashаsh shаklidir.
Ma‘lum bo‘ladiki, og‘zaki nutqning to‘laligicha adabiy holatga keltirilishini ta‘minlash talaffuz jarayonini me‘yorlashtirish bilan bog‘liq. Og‘zaki nutq ishlatiladigan qaysi soha va yo‘nalish bo‘lmasin, turli uslublardagi vazifasini belgilash bo‘lmasin, barcha o‘rinlarda ham til birliklarini bir me‘yorga keltirib qo‘llash masalasi birinchi o‘rinda turadi. Nutq shaxsiy hodisa. Agar so‘zlovchi adabiy me‘yorlarini kishi egallamagan bo‘lsa yoki o‘z shevasi bergan shaxsiy variantni afzal deb qarasa, uning puxta adabiy me‘yordan cheklanishi mumkin. O‘zbek tili xususiyat jihatidan uch lahjadan iborat. Kelishik me‘yorlari. Adabiy tilimizda ―kuchli‖ va ―kuchsiz‖ me‘yorlari bor. Kuchli me‘yorlar adabiy tilda so‘zlovchi shaxslar tomonidan hamma vaqt amalgam oshiriladi. Kuchsiz me‘yorlar og`zaki nutqida ham e‘tibor berilishi oqibatida yuzaga keladi. O‘zbek tilining qarluq lahjasidagi maxsus shahar shevalarda qaratqich va tushum kelishiklari bir xil ko‘rsatkichga ega, ya‘ni 2 kelishik uchun ham –ni xizmat qiladi. Qaratqich-qaralmish aloqasida xoslik ma‘nosi ifodalanishida ba‘zi bir o‘zgacha sharoitlarda qaratqich ko‘rsatkichi ishlatilmaydi. Masalan: O‘zbek tili, shahar kengashi, bahor fasli. Turli sabablarga ko‘ra kelishik joylarini almashtirib ishlatish, ya‘ni hamma hollarda ham hozirgi zamon o‘zbek tili normalarini buzish hisoblanadi. Birlarni bee‘tiqod. Birlarni riyo ko‘rdim. Tushum kelishigi affiksini vazn talabi bilan tushirib qoldirsa, she‘rda g`alizlikni hosil qiladi: Quloq soling alvon-alvon so’zlarga, Karvon yurar olsiz to’la tuzlarga, Uyga keling, ikki birday miyani Urush janjal kim qo’yibdi sizlarga.
Leksik me’yorlar deganda nutq jarayonida umumxalq tilida mavjud bo’lgan so’zlarni to’g’ri tanlash va o’rinli ishlatish tushuniladi. Ko’pma’nolilik, sinonimlar va variantlar shaklidagi leksik birliklar doirasida tanlanish imkoniyatining ko’pligi uning xususiy me’yorlarining shakllanishiga ham sabab bo’lgan. Tilimizdagi dialektizm, neologizm va okkazionalizm, pleonazm va boshqa leksik birliklarning me’yoriy xususiyatlari yuzasidan mulohaza yuritish leksik me’yor to’g’risidagi tasavvurimizni kengaytiradi.
So’z variantlarining hamma uchun tushunarli bo’lgan ko’rinishini tanlab olish hozirgi o’zbek tilining lug’aviy me’yori hisoblanadi. Imlo, talaffuz, tarjima lug’atlarda lug’aviy me’yor o’z aksini topadi. Misol uchun: Tambur-tanbur Asir-asr San’at-sanat She’r-sher Ahil-ahl Amr-amir